Гьуьл — вацIарикай, вацIар кIамарикайни булахрикай, булахарни стIалрикай жезва лугьуда. Амма а стIалрин кьадар гьам вацIарани кIамара, гьам булахра лап гзаф хьайила, къати селлери еке къванер, дакIунвай вацIу къерехар, рекьер — муькъвер тухуда.

ЦIинин чимивал, зегьемвал масад тир. Ада гзаф чкайра инсанар гьелекна.  Чимивилин нетижада церилай къарагъай кьван бугъ цавара кIватI хьана, залан хьайи циферик къизгъинвал акатна. Нетижада гзаф чкайра лап хъел, ажугъ квай жуьреда хар, гужлу марфар къвана, селлер атана, вацIар дакIуна ва гзаф зиянар гана. ТIебиатдихъ инсаф ава, инсанрихъ — авач лугьудатIани, и сеферда, гьайиф хьи, тIебиатдихъни инсаф хьанач. ТIебиатдин ажугъдикайни  завалрикай, цIувайни вацIувай Аллагьди хуьрай, гьавайда лугьузвач.

Ахцегь район
Куьмек герекзава

Малум тирвал, 5-августдиз яргъал чIу­гур къати марфар къуникди Ахцегь ­ва­цIун дере тIебиатдин еке хасаратвилик акатна. Кьилди къачуртIа, селлери автомашинрин “Ахцегь-Къурукал-Фий” ре­кьин 4-5 ва 9-11 километрийрин участокар тухвана, кьакьан рагар квай пара чкаяр уьцIена, токдин шалманар хана, кьве чкадилай “Мацар-Ахцегь” хъвадай цин линия къайдадай акъатна… Фиярин, Гутумрин ва Хинерин хуьрериз я машиндин рехъ, я электрикдин эквер амукьнач. Фияр вацI 4 метрдин хкаж хьуникди ва хуьруьн къеняй селлер авахьуникди тIебиатдин бедбахтвилик иллаки Фиярин хуьр акатна. Кьвед-пуд юкъуз анихъ галаз са жуьредин алакъани амукьнач. Гена инсанриз хасаратвилер хьанач. ЧIур хьанвай яшайишдин кIвалерни майи­шатдин эцигунар анжах са Фиярин хуьре ава.

Арадал атанвай гьалар веревирдна, тIебиатдин бедбахтвилерин нетижаяр арадай акъудунин мураддалди гьа пакад юкъуз Ахцегь муниципалитетда ЧС-дин заседание эвер гана. Адан кIвалахда райадминистрациядин кьилин заместителар тир Роберт Гьамзаева, Алмас Шуаева, Мегьамедрауф Гъаниева, ГО ЧС-дин пешекар Магьмуд Гьабибулаева, ЕДДС-дин начальник Гьасан Газалиева, “Фиярин хуьр” СП-дин кьил Шамсула Азизова, РД-да Россиядин МЧС-дин векилар тир Мегьамед Хакимова, Алик Рамазанова ва масабуру иштиракна. Заседанидин комиссиядин къарардалди арадал атанвай гьаларин ва Фиярин хуьруьз машиндин цIийи рехъ туькIуьр хъувунин гьакъиндай гьа юкъуз РД-дин Гьукумат, республикадин МЧС-дин ва “Автодор” карханадин руководство хабардарна.

Гьалар акьван къалабулух кутазвайбур тир хьи, пакад юкъуз Ахцегь райондин регьбер Осман Абдулкеримов кьилеваз ва РД-да МЧС-дин министр Нариман Къазимагьамедован, райондин собранидин председатель Абдулкерим Палчаеван, Фиярин хуьруьн кавха Шамсула Азизован, райондин ДЭП-дин кьилин инженер Мамед Абдулгьалимован, гьакI жавабдар маса ксарин иштираквал аваз, нубатдин совещание тухвана. Макьсад сад тир: Фиярин хуьруьз гьелелиг вахтуналди тир рехъ ачухдай, дередин дагълух хуьрер эквералди ва райцентр хъвадай целди таъминардай мумкинвилер жагъурун.

ТIебиатдин бедбахтвилер вахтунда арадай акъудунин жигьетдай совещанидал веревирд авур чарасуз кIвалахрин план-графикда къейднавайвал, цин трубопровод къайдадиз хкана, ахцегьвияр хъвадай целди таъминарун ва Ахцегь ва­цIун дередин хуьрериз машиндин рекьер туькIуьр хъувун лазим я.

Гьакъикъатдани, четинвилери инсанар тупламишда. Ахцегь муниципалитетдин резервдин фондунай герек такьатар серфна ремонтрин кIвалахрик, энгел тавуна, ООО “Рустрой-99” карханадин залан бульдозерни “С-150” маркадин экскаватар ва райондин ДЭП-4 карханадин техника экечIна. Фиярин хуьруьн кьили хуьруьн жемят мелерик кутуна. “Сельсовет Ахтынский” СП-дин кьил Низами Эфендиеван гуьзчивилик кваз  ЖКХ-дин (начальник Абдурагьман Эфендиев) ре­монтрин бригадади цин турбаяр туькIуьр хъувуна. РЭС-дин (начальник Тагьир ­Тагьиров) бригадади ханвай шалманар цIийи­буралди эвезна… Куьрелди, рай­он­дин руководстводин гуьзчивилик кваз и кIвалахар тайинарай вахтара тешкил­лувилелди кьиле тухвана бегьемарна. Алай вахтунда дагъдин рехъ михьи хъувунин ва гегьеншарунин кIвалахар давамарзава.

— Эхь, Фиярин хуьруьз вахтуналди тир рехъ хъувунай райондин руководстводиз, республикадин МЧС-дин министрдиз за жуван ва вири фиявийрин патай чухса­гъул лугьузва. Амма чи вилик дагъдикай 2-3 муьгъ ва селдин хура дурум гуз жери махсус имаратар (лотокар) квай капитальный рехъ тухун ква. Чи къадим Фиярин хуьр хуьн патал умуми къуватралди чалай гьа кIва­лах­ни алакьда, — лугьузва Шамсула Азизова.

ТIебиатдин бедбахтвилер алудна гьеле бегьем хьанач, 10-11-августдин йифиз къвайи гужлу марфарикди Ахцегь ва Самур вацIар хкаж хьана, гъвечIи кIамарайни кваз къати селер атана, район тIебиатдин мадни еке завалдик акатна. Фиярин дередай авахьай селлери гьатта ана рехъ туькIуьр хъийиз кIва­лахзавай залан техникани кваз басмишна. Рекьерни электрикдин шалманар тухуникди Хинерин, Гутумрин, Фиярин, Смугъулрин, Ми­чегьрин хуьрер (анра 4 агъзурдалай виниз агьалияр яшамиш жезва) электричестводикайни машиндин алакъадикай яргъалди магьрум хьанвай. Хинез хъфизвай рехъ туькIуьр хъувунва. Гутумрин ва Фиярин рекьерни и йикъара кардик кухтада. Ахцегь райондин вири хуьрера эквер хъхьанва. О.Абдулкеримова “Елена” ва “Рустрой-99” ООО-рин кьилериз ремонтдин кIвалахар авунай сагърай лагьана.

Иллаки еке зарар райцентрадиз ганва. Кьадарсуз къизмиш хьанвай вацIу бандар чIурна, КIампIалрин ва Калун майданра чилер тухузва. Самур ва­цIун дережа ва йигинвал артух хьуникди ва­цIун къерехрив гвай майишатриз, республикадин автошегьредиз зарар гузва. Хуьруьгрин хуьруьн муькъуьн дестек ханва… ВацIун еке къурхулувилик магистральный кьакьан давленидин газопровод, хсуси багъларни яшайишдин кIвалер (вацI 10-15 метрдин патав агатнавай анра 200-лай гзаф агьалияр яшамиш жезва, парабур чпин кIва­лерай экъе­чIуниз мажбур хьана) ва чилин участокар ква. Хаталувилик Калун участокда санлай 70 гектардин багълар акатнава. “Ах­цегь-Кьа­кIар”, “Ах­цегь-Мискискар”, “Лай” — ма­гистральный къаналрин кьилин имаратар тамамвилелди чкIу­никди районда хуьруьн ма­йи­шатдин метлебдин чилер дигидай  цикай хкат­нава…

ТIебиатдин ихьтин еке бедбахтвилер, зарар (экономикадиз ганвай зараррин кьадар пешекарривай гьелелиг тайинариз хьанвач) районда мукьва йисара хьайиди туш. Райондин руководстводи гьукуматдин талукь тир идараярни карханаяр хабардар авуналди ва чкадин жемят мелериз желбуналди мумкин тир вири къуватар серфнава. Амма хсуси къуватар бес жезвач. Дагълух хуьрера, гьакI райцентрада яшайиш адетдин къайдадиз хкун патал республикадин Гьукуматдин патай куьмек гуьзлемишзава.

Дашдемир Шерифалиев

Докъузпара район
Гзаф зиянар гана

Чи республикадин гзаф чкайра хьиз, 10-11-августдиз къвайи гужлу марфари Докъуз­пара райондизни гзаф зиянар гана. Тlе­биатди лап хъел квай жуьреда, инсафсузвилелди рекьер, никlер, кlамар, къаналар, муькъвер…   — барбатlна.

Самур вацlа гзаф яд хьуникди ЦIийи Къаракуьре хуьруьн сергьятда авай республикадин метлебдин шегьре рекьин участок михьиз чlурна. Къати селдиз дурум гуз тахьана, вацlун къерехдихъ галай шегьре рекьин эрчlи пад тахьай мисал хьанва. Къир цанвай рекьикай сифтедай (12-августдиз) амайди са гъве­чlи пай тир. Гуьгъуьнин юкъуз адакай са затlни амукьнач. Самур вацlа цин дережа са метрдин хкаж хьана.

Винидихъ тlвар кьунвай рекьин участок къайдадикай хкатуникди анай улакьривай гьерекатиз жедай мумкинвал эсиллагь амач. Гила амайди са рехъ я — Цlийи Къаракуьре хуьруьз гьахьна, гьанай элячlиз жезва.

13-августдин экуьнахъ “Докъузпара район” МР-дин кьил Абдурагьим Алискеров, Россиядин МВД-дин Ахцегь ва Докъузпара районрин уртах “Ахтынский” отделдин начальникдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Руслан Хаспулатов, Докъузпара райондин администрациядин граждан оборонадин ва кьетlен гьаларин отделдин начальник Ренат Агъаметов селди чlурай рекьин участокдал фена. Рекьин участок гуьнгуьна хтун мумкин кар туширди яз гьисабзава. Хаталувиликай хуьнин мураддалди полициядин ва рекьерин къуллугъчийри чlур хьанвай рекьин мензил кьве патайни кlевнава.

Хуьряй фидай рехъ райондин администрациядин къуватрихъни такьатрихъ герек тир къайдадиз гъанва, талукь чкайрал махсус лишанарни эцигнава. Бязи чкайрал алай электричестводин линийри чlехи улакьриз манийвал гузвай. Тади серенжемар кьабулуникди алай вахтунда а линияр манийвал тагудай терефдихъ акъуднава. Лазим чкайрал къайдаяр хуьдай органрин къуллугъчийри датlана гуьзчивалзава. Рекьер къайдадик кухтунин кlвалахар давам жезва. Вахтуналди хуьряй экъечlна фидай рехъ гьяркьуь ийизва.

Къати марфарин нетижада арадал атай селлери Докъузпара райондин къаналарни барбатlна. Кьилди къачуртlа, селди “Къуруш-Мискискар”, “Миграгъ-Каракуьре” дигидай къаналрин цин паруйрин имаратар тухвана. Къаналрин бязи чкаяр тамамвилелди къайдадикай хкатнава. Докъузпара райондин Демиррин хуьруьхъ фенвай цlилерин муькъуьзни са кьадар зиян хьанва.

Райондин кьил Абдурагьим Алискеров селди зиян гайи вири чкайрал фена. Чlур хьанвай вири чкаяр туькlуьр хъувунин мураддалди райондихъ авай вири къуватарни такьатар желбнава. Тlебиатди гайи зиянар тайинарун ва гележегда вилик пад кьунин чараяр акун патал районда махсус комиссия тешкилнава.

Куругъли Ферзалиев

Мегьарамдхуьруьн район

Серенжемар кьабулна

Кьиблепатан Дагъустанда къвайи къати марфарин нетижада арадал атун мумкин тир завалрин вилик пад кьуниз талукьарнавай серенжемар Мегьарамдхуьруьн райондани кьабулна.

“Лезги газетдиз” райондин администрациядин пресс-къуллугъди хабар гайивал, 11-августдин йифен сятдин 10-даз райондин кьил Фарид Агьмедован тапшуругъдалди администрациядин къуллугъчийри ЦIийи Филерин хуьруьз мукьва яз авай херхемдин заводдин пешекаррихъ галаз санал Самур ва­цIун яд федеральный метлеб авай шегьре рекьиз акъатунин вилик пад кьуниз талукь кIвалахар кьиле тухвана. Гъепцегьар-ЦIийи Филер шегьре рехъ селлер атуникди къал акатнавай вацIун ци саки къачунвай.

ЧIехи бедбахтвилериз рехъ тагун патал се­ренжемар тади гьалда кьабулна кIанзавай. Хважа-Къазмайрин ва ЦIийи Филерин арада авай муькъуьз мукьва мулкара вацIун ци шегь­ре­ рехъ къачузвайдакай хабар агакьнамазди, Фарид Агьмедова херхемдин заводдин руководстводиз зенгна ва техника чара авун тIа­лаб­на. Заводди экскаватор, бульдозер ва Кам­АЗ-ар чара авуна. Абурун куьмекдалди чкадал герек кьадар накьв гъана. Муькъвелай­ га­тIунна, ЦIийи Филерин хуьруьз гьахьзавай къекъуьндал кьван вацIун къерехар мягькемарна. КIвалахар 12-августдин экуьнахъни да­вам хьана.

Рутул район

Ина райондин метлеб авай Лучек-Джиных рекьин къерехар вацIу тухванва. Капьял, Джиных, Оттал, Мухах, Корш, Мишлеш, Муслах, Сюгют, ЦIахур, Микик, Хиях хуьрериз­ улакьривай физ жезвач. Россиядин МЧС-дин Дагъустанда авай Кьилин управленидин делилралди, Рутул райондин бязи хуьрера эквер хтунин кIвалахар давам жезва.

Къейд ийин хьи, Кьиблепатан Дагъустанда тIурфанди арадал гъанвай завалрин нетижаяр арадай акъудунин кIвалахрал 110 кас ва техникадин 23 единица желбнава.

* * *

РД-дин транспортдин ва рекьерин майишатдин министерстводин делилралди, къати марфари республикадин кьиблепатан районрилай гъейри, са жерге маса районрин рекьерни къайдадикай хкудна.

ИкI, Ахвах районда Тад-Магитль-Тлиси рекьин 1 лагьай километр ци къачуна ва са муькъуьзни хасаратвилер хьана. Улакьрин гьерекат акъваз тахьун патал маса рехъ кардик кутуна.

ЦIунтIи районда Агвали-Шаури-Кидеро рекьин 42 лагьай километр михьиз шимедив ацIанва. 400 метрдин мензилда рехъ агал хьанва. И рекье банд кьунин кIвалахрив эгечI­нава.

Гуьмбет районда Хасавюрт-Тлох шегьре рекьин 51 лагьай километрда кьвал уьцIена. Рекьин са патай улакьрин гьерекат акъваз хьанва. Ина кьвалар уьцIуьнин хаталувал амукьзава.

Тапшуругъар ганва

12-августдиз Махачкъалада РД-дин Гьукуматдин Председателдин заместителдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Рамазан Жафарован регьбервилик кваз  РД-дин Гьукуматдин кьетIен гьаларикай хабар гунин, абурун нетижаяр арадай акъудунин, цIу­кай хуьн таъминарунин рекьяй кардик квай Комиссиядин нубатдинди тушир заседание кьиле фена. Адан кIвалахда Россиядин МЧС-дин РД-да авай Кьилин Управленидин начальник Нариман Къазимегьамедова, и йикъара къвайи къати марфари зиянар ганвай районрин кьилери (видеоконференцалакъадин режимда) иштиракна. Заседанидин сергьятра аваз Ахцегь, Докъузпара ва Рутул районра тIурфандин нетижаяр арадай акъудунин месэлаяр веревирдна. Рамазан Жафарова кIвалахар энгел тавуна тамамарун патал талукь министерст­войризни ведомст­войриз тапшуругъар гана.

Заседанидал гьакIни Терек вацIун цин ­дережа хкаж хьуникди Бабаюрт ва Къизляр районра арадал атанвай гьаларни веревирдна. Дагъустандин тIебиатдин ресурсрин ва экологиядин министерстводин, МЧС-дин, Гидрометцентрадин къуллугъчийри Терек ­ва­цIун цин дережа датIана гуьзчивилик ку­тунва.

КьетIен гьалар…

13-августдиз Ахцегь райондин админист­рацияда къати марфари ганвай зиянрин нетижаяр арадай акъудунин месэлайриз талукьарнавай заседание кьиле фена.

Райондин администрациядин пресс-къуллугъди хабар гайивал, Ахцегь райондин кьил Осман Абдулкеримова, хаталувал артух­ жезвайди фикирда кьуна, “ТIебиатдин кье­тIен гьаларикай агьалияр ва мулкар хуьникай” федеральный къанундал, кьетIен гьаларин жигьетдай кардик квай комиссиядин къарардин ва Россиядин МЧС-дин РД-да авай Кьилин Управленидин алай йисан 11-августдиз гьазурнавай махсус чарчин бинедаллаз, 2018-йисан 13-августдилай Ахцегь районда кьетIен гьаларин режим кардик кутунин гьакъиндай къарар кьабулна.

Заседанидин сергьятра аваз О.Абдулкеримова фикирдиз къачунвай ва арадал атанвай месэлаяр гьялунин карда куьмек гун патал­ РД-дин Гьукуматдиз, Россиядин МЧС-дин РД-да авай Кьилин Управленидиз, Да­гъустан­дин тIебиатдин ресурсрин ва экологиядин ми­нис­терстводиз, “Запкаспводхоз” ФГУ-диз районда­ авай гьакъикъи гьаларикай тамамвилелди ха­бар гузвай чарар гьазурна рекье тун тапшур­миш­нава. Къейд ийин хьи, хуьрера эквер, ре­­кь­ер­ни муькъвер къайдадик кухтунин жигьетдай кьиле тухузвай вири кIвалахар Осман Аб­дулкеримова вичин хсуси гуьзчивилик ку­тунва­­.

Агьмед Магьмудов