Хуьруьн майишатдин хиле базардин эко­номикадин шартIара ИП-ярни КФХ-яр къвердавай гзаф жезва. И кардиз РФ-да чилин законодательстводин дегишвилери рум гузва. Фермервилин майишатриз хас кьетIенвилерикай сад ам я хьи, анра мукьва-кьилийри, пара вахтара гьатта са хизанди кIвалахзава, гьавиляй абуруз хизандин майишатар лугьузва. Ихьтин гъвечIи майишатриз чпиз хас артуханвилер ава. Кьилди къачуртIа, экономикадин ва бизнесдин гьар жуьре четинвилерай фад ва регьятдиз экъечIиз жеда, администрациядин жуьредин ва майи­шат артмишунин харжияр тIимил я ва икI мад.

14-октябрдиз зун райадминистрациядин хуьруьн майишатдин хилен заведующий Леонард Атлуевахъ галаз санал Луткуна гьахьтин са майишатдиз фена. КФХ-дин кьил Даир Агьмедова (майишатдин тIварни гьакI я: «Агьмедов Даир») чун хушдиз кьабулна. Ата-бубайрилай мал-хеб хуьнал машгъул зегьметкеш чIехи хизанда тербияламиш хьанвай викIегь жегьилди вичин стхайрихъ галаз санал хуьруьн патав ЧкIар кIамун ишлемиш тийизвай участокда бульдозердалди чил дуь­зарна, фермадин бине туь­кIуьрзавай.

— Алай вахтунда чаз 90 къарамал ва 1500 кьван куьлуь карч алай гьайванар ава, — суьгьбетзава Даир­ Везирхановича­. — Чими вахтунда хипер-ма­лар дагълара хуьз­ватIани, гьайванар хъуь­тIяй акъудун йисалай-суз четин ва багьаз акъваззава. Себебрикай сад ам я хьи, Кеферпатан Дагъустандин Кочубейдин зона­да чаз къишлахар авач, амма Дербентдин зонадин къишлахриз саки миллион манатдин харжияр акъатзава: менфятлу туш. Гьатта хипер маларалди эвез хъийидай фикирни ава. Гьавиляй Адилхан имидин тек­лифдалди (38 йисуз хуьруьн майишатдин хиле кIвалахна, 8 йисуз райондин УСХ-дин начальник ва заместитель яз, вири крарай кьил акъатнавай ам чаз насигьатчи муаллимни, тежрибалу бригадирни я) гила чун чи къарамалар чкадал хуьдай меслят хьанва. Аквазва хьи, Луткунрин СП-дивай чил кирида кьуна, ферма эцигиз, гадайри пакамалай няналди кIвалахзава…

Малум хьайивал, кар фад арадал атун патал — вилик квайди кьуьд я кьван — ина фермадин адетдин мягькем цлар эцигзавач. Брянскдай ракьун рекьяй ахкъуднавай мягькем шпалар, маса къачуна, гъанва. Гьабурукай, ДСП тахтайрикайни минватадикай цлар туькIуьрзава. Къавуз шифер ядайвал я. Исятда Луткунрин хуьруьн админист­рациядихъ галаз икьрардалди 0,5 гектардин майдандал ферма эцигзаватIа, къведай йисалай майишатдиз, гьич тахьайтIа, 350 гектардин векьин уьруьшрин игьтияж ава. И месэладин къайгъуни Даира гиламаз чIугвазва. Хуьруьн ва райондин кьиле авай ксарин патайни ваъ авач, зегьметкешриз алакьдай куьмек гун хиве кьунва.

— Эхь, девирдин шартIарив кьурвал кIва­лахна кIанда, — суьгьбетдик Адилхан Агьмедов ва Леонард Атлуев экечIзава. — Гъилер къакъажна, кIвалахзавай Даир, Фазил, Шамил сагърай! 2-3 йикъан къене абуру хейлин крар авунва. Хъсан устIарарни, чубанарни я. Аллагьдин куьмекдалди са вацран къене чна махсус ферма — малар куькардай майдан эцигна бегьемарна, аниз малар хъияда. Алафрикай рахайтIа, гьелелиг са 3000 туьк векьер ава, анжах чкадал хкана кIанзава.

– Гъавурда акьазвайвал, квез малар як гьасилун патал хуьз кIанзава, тушни? Гележегдин куь планар гьихьтинбур я? — хабар кьазва чна абурувай.

– Чав гвай малар чкадинни калмык жинсер какахьнавайбур я. Гьелелиг як патал хуьзва. Къведай йисалай ферма гегьеншарна, чаз Урусатдай швицкий ва симментал жинсерин не­­кIедин калер, гьакI якIун герефорд жинсинин малар къачуз кIанзава. Девирдин истемишунрив кьурвал, нек ацадай аппаратралди ва малдаррин зегьмет кьезиларун патал герек маса механизмайралди тадаракламишна, чна чи КФХ районда чешнелу майишатдиз элкъуьрда. Кьилинди ам я хьи, патав гвай кIама бес кьадар хъсан яд ава.

– Сир туш, исятда хуь­руьн чкада лап четин хьанвай месэлайрикай сад ам я хьи, жегьилри хуьруьн майишатдин зегьметдиз майил ийиз­­­вач, вири шегьерриз катзава. На лугьуди, анра чандал зегьмет акьалт тавур фу, къулайвилер гьавайда гузва.

— Аллагьдиз шукур, чаз гьевеслудаказ кIвалахдай зегьметкеш гъилер ава: стхаяр, имидин рухваяр, абурун сусар — лугьудайвал, хизандин пудрат. Гьабурук умуд кутуна, кIвалахдив эгечIнава. Пака гьабурун куьмекдалди гьасилдайвал я нек, ниси, як. Къуй, чалай чешне къачуна, амайбуруни чпин чIурарал-мулкарал, гадарнавай хуьрерал чан хкурай!

– Куьне гъиле кьунвай кIвалах, гьа­къикъатдани, халкьдин яшайишдин мет­лебдин пара хийирлуди, жавабдарди­ ва гьа са вахтунда четинди я. Къуватар гурай, берекатлу хьурай! Гьукуматдин патай куьмек, кьезил кредитралди хьайитIани гъил кьун авани?

— Авайвал лугьун, и кардив чун анжах жуван къуватрик умуд кутуна эгечIнава. Гьисабар кьурла, и эцигунриз майишатдин гьисабдай цIи, тахминан 2 миллион манат пул акъатзава. Бине акурла, государстводи чна ийизвай хьтин эцигунриз ваъ, абур тайин стандартдинбур кIанда, анжах ахпа, вични жинсинин малар къачуртIа, пулдин куьмек гудайвал я. КIвалахна, шей арадал гъин, ахпа аквада, рахазни уьзягъ жеда.

Гьакъикатдани, Луткуна фермервилин малдарвилел машгъул гадайрин зегьметкешвал, гъиле кьунвай кардал гьевеслувал, ватанпересвал акур чун, фад-геж чи дагъларал чан хкведайдахъ инанмиш яз, машинда ахцукьна. Эхь, игитар, гъиле яракь аваз, душмандин хура акъвазнавайбурни я. Чкайрал, гъилер къакъажна, хуьруьн майи­шатдин суьрсет гьасилзавайбурни — далу патан зегьметдин халис игитар. Къенин девир, эхь, игитринди я.

Дашдемир  Шерифалиев