(Эвел — 2023-йисан 45-50-нумрайра, 2024­-­йисан 2-9, 14-15, 19-20, 22-33, 35-38-нум­райра)

ГъвечIи лишан №83

Аллагьди ракъурнавай къанундал

бинеламиш хьана къарар кьабулун

Аллагьди (авудна) ракъурнавай Шариатдал амал (гьукум) авун виридалайни важиблу ва (чарасуз) крарикай я. Аллагьди лагьана (мана):

«…Ни Аллагьди (авудна) ракъурнавайдалди къарар кьабулзавачтIа (дуван ийизвачтIа), ахьтинбур кафирар я»1.

Эхиримжи заманада Исламдин истемишунар (эмирар ва къадагъаяр) сад-садан гуьгъуьналлаз чIурда. Сифте нубатда пуч ийидайди Аллагьди ракъурнавайдан бинедаллаз регьбервал гун ва дуван (гьукум) авун жеда.

Абу Умама аль-Багьилий асгьабди­ (къуй адалай Аллагь рази хьурай) хабар гуз­вайвал, Аллагьдин Расулди (Ал­лагьдин­ салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«Исламдин истемишунар сад масадан гуьгъуьналлаз, дугъриданни, чIур же­да. Са истемишун чIурай гьар се­фер­да инсанар адалай кьулухъ къвез­­вай­дал чалишмиш жеда. Сифте яз чIур­­дай­ди Шариатдин къанунралди амал авун я, виридалайни эхирдай капI чIур­да»2.

­И лишан, гьайиф хьи, чи йикъара Исламдин гзаф кьадар уьлквейра ачухдиз­ аквазва. Инсанри анжах эвленмиш-чара хьуниз, ирсиниз талукь ва маса месэлайра Исламдин къанунрал амалзава. Алишверишдин икьраррикай, уголовный тахсиркарвилер авунай жазайрикай, Шариатдин гьядрикай (жазайрикай — ред.) рахайтIа, гзафбуру Франциядин, Британиядин ва масабурун къанунар гьисаба кьазва. И кар, Аллагьди ракъурнавай къанун туна, масадал амал авун я…

Аллагьди Къуръанда лагьанва (мана):

«…Вуж Аллагьдилай хъсан (адалатлу) я кьван къанундиз (дувандиз) якъинвал авай (инандирмиш тир) ксар патал?!»3.

ГъвечIи лишан №84

Румдин несилрин кьадар — артух, арабрин кьадар тIимил хьун

Румдин несилриз чи йикъара европавияр ва америкавияр лугьузва. Абуруз Румдин несилар лугьун а кардихъ галаз алакъалу я хьи, абурун тухумдин бине аль-Асфар ибн ар-Рум ибн Гьису ибн Исгьакъ ибн Ибрагьималай гатIунзава. Гьавиляй абуруз мадни аль-Асфаран (аль-Асфар лугьудай касдин) несиларни лугьузва4.

Аль-Муставрид аль-Фигьрий асгьабди­ агакьарнавайвал, ада Амр ибн аль-Гьас асгьабдиз лагьана: «Къияматдин югъ алукь­дайла, инсанрин чIехи пай Румдин­ не­силрикай жеда». Амр ибн аль-Аса адаз лагьана: «Лугьузвайдан гьакъиндай­ якъин­диз чизвани?». Ада жаваб хгана: «За Аллагьдин Расулдивай ван хьайи гафар я лугьузвайбур». Ахпа Амра лагьана:­ «Эгер акI ятIа, дугъриданни, абуруз хас кьуд ери (хесет) ава:

— магълубвилер, еке бедбахтвилер хьайи­ла, абуру тади ийизва чпин гьал хъсанар хъувун ва чпин четин крар гьялун патал;­

— дугъриданни, абур виридалайни хъсан ксар я — кесибар, факъирар, зайиф ксар патал;

— фитне крар (шулугъар, къалар) хьайила, абур виридалайни милайим (сабурлу) ксар жезва;

— абуру кIевиз къадагъа ийизва пачагьриз инсанриз зулум авун»5.

Умм Шарик асгьабди хабар ганвайвал, адаз, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз)  икI лугьудайла, ван хьана (мана):

«Дугъриданни, инсанар ад-Дажжа­лакай дагълариз катда».

Умм Шарик асгьабди хабар кьуна: «Я Аллагьдин Расул, а юкъуз арабар гьина жеда?». Ада жаваб хгана:

«Абур тIимил аваз жеда»6.

ГьакIни лугьузвайвал, «инсанрин чIе­хи пай Румдин несилрикай жеда» гафари вири дуьньяда Европадин чIал (ингилис) гегьенш хьун, араб чIал гадарун лишанламишзава. Бязи алимри лагьана: «Араб чIалалди рахазвайди араб я, бедеви (куьчери араб) — ам къумлухда (чуьлда) яшамиш жезвайди я, та ам ажам-кас (араб тушир — ред) хьайитIани».

ГъвечIи лишан №85

Мал-девлет бул ва инсанрин арада  ам гзаф хьун

Аллагьдин Расулдин ((Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз)  ва адалай гуьгъуьнин девирдани мусурманар гзаф йисара еке игьтияжвиле аваз яшамиш хьана. Аллагьдин Расулдин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) кIвале та варз вацран гуьгъуьналлаз къвез алатдай — тIуьн гьазурун патал цIай хъийин тийиз ва адан тIуьн анжах кьве шей тир — хумравар (финикар) ва яд.

Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) вичин асгьабриз и гьалар дегиш жедайдакай хабар ганай­ ва Къияматдин йикъан лишанрикай сад тирди — инсанрихъ мал-девлет гзаф хьун ва бул хьун, та абурукай садаз вичин эменнидилай закат гуз кIан хьайила, ам алахъда са вацра, амма ам къачудай касни гьатдач, вучиз лагьайтIа, инсандихъ закат къачудай игьтияж жедач.

Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) хабар ганвайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«Къияматдин югъ алукьдач квез мал гзаф жедалди, ам акьван гзаф жеда хьи, та гъамуни кьада малдин иеси ни вичивай ам кьабулдатIа (лугьуз — ред.) садакьа яз. А мал гуз са итимдиз эверайла, ада лугьуда: «Заз адан патахъай игьтияж авач»».

Абу Муса аль-Ашъарий асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«Инсанриз ахьтин девир къведа хьи, тайин са кас къизилдалди садакьа гун патал инсанрихъ къекъведа, анжах ам къачудай касни жагъидач».

И лишан кьилиз акъатнавани, акъатна­вачни тайин туш, гьикI лагьайтIа, и мес­э­ла­дин гьакъиндай алимрин фикирар сад туш.

Лугьузвайвал, и лишан гьеле асгьаб­рин девирда — гъалибвилер къачуна, гзаф уьлквеяр ачухна ва фарсийринни румвийрин мал-девлетар гъанимаяр яз къачун себеб хьана кьилиз акъатна.

____________________

1 «Ат-Тазкира» аль-Къуртуби, 2/689.

2 Гьадис Муслима гъана.

3 Килиг: 131-нумрадин гъвечIи лишан.

4 Гьадис Муслима гъана.

5 Гьадис Муслима гъана.

6 Ад-Дажжал пайда хьун Къияматдин йикъан­ чIехи лишанрикай сад я. Адакай гегьеншдиз 1-нумрадин чIехи лишандикай рахадайла ахъайда.

(Мугьаммад ибн Абдуррагьман ­аль-Арифидин ктабдай. КьатI ама)

Гьазурайди — диндин алим

Ямин  Мегьамедов