Алатай йисан ­дережада

Уьлкведин хуьруьн майишатдин министерстводи РФ-да 2024-йисуз вирт гьасилун 2023-йисан дережада хьун вилив хуьзва. Виликамаз кьунвай делилралди, и продукция 64,5 агъзур тонндив агакьна гьасилда. Идакай, ведомстводин пресс-къуллугъдал асаслу яз, «Агроэксперт» сайтда хабар гузва.

Кьилди къачуртIа, министерстводин­ пресс-къуллугъди раиж авурвал, 2023-йисуз, санлай къачурла, винидихъ къейднавайвал, 64,5 агъзур тонн вирт гьасилнай. Ведомстводи, алай йисан нетижайралди, адан кьадар гьа и дережада амукьун вилив хуьзва. Къейдзавайвал, и карди къенепатан базар ерилу продукциядалди бес кьадарда таъминардай мумкинвал гуда.

Амма «Россиядин куьнуьчийрин союз» тешкилатдин  председатель Валерий Капунина «Агроэкспертдихъ» галаз кьиле тухвай суьгьбетда хабар гайивал, уьлкведин куьнуьчийри, гатун вахтунин гьавадин четин шартIаризни килиг тавуна, вирт гьасилун шазан дережада хуьник умуд кутазва, мумкин я са тIимил артухни хьун – 70 агъзур тонн кьван.

Министерстводи хабар гузвайвал, РФ-дин субъектрин АПК-дин управленидин органрин делилралди, алай йисуз «чIижерин хизанрин» умуми гьисабдикай 0,1 процент телеф хьанвайди къейднава. Тамамдаказ къачурла (в абсолютном выражении), им шазан рекъемдилай 15,6 процентдин тIимил я.

Пи акьалтуникди

Уьлкведин здравоохраненидин министр Михаил Мурашкоди къейдзавайвал, Урусатда саки 40 миллион кас пи акьалтуникди начагъ я. Идакай  «Интерфакс» изданиди хабар гузва.

Министрдин гафарай малум жезвайвал, и начагъвили сагъламвилиз зиян гудай маса терефриз рехъ ачухзава: 2-жуьредин шекердин диабетдиз, дамарра ивидин гьерекат йигин хьуниз ва мсб…

М. Мурашкоди алава хъувурвал, азардин вилик пад кьадай чараяр (профилактика) авун и месэла гьялунин кар алай серенжем я.

Виликдай уьлкведин здравоохраненидин министерстводи хабар гайивал, 2023-йисан делилралди, Урусатда саки 2,5 миллион кас пи акьалтуникди начагъ я. Амма эпидемиологиядин ахтармишунри къалурзавайвал, уьлкведин агьалийрин пудакай са паюнихъ пи акьалтунин уьзуьр ава.

Росстатдин делилралди, пи акьалтунин уьзуьрдикди гзафни-гзаф чпин яшар 15-17-йисар тир жегьилар начагъ я: ихьтин дестедик акатзавайбурун арада вичикай ихтилат физвай начагъвал 100 агъзурдакай 3 683-дал ацалтзава.

Артух хьанва

Урусатди алай йисуз дуьньядин базардив 70 мииллион тонн недай суьрсет агакьарнава. Алатай йисав гекъигайла, им 8 процентдин гзаф я. Идакай, уьлкведин хуьруьн майишатдин министрдин гафарал асаслу яз, «Интерфакс» изданиди хабар гузва.

Къейдзавайвал, санлай къачурла,­ 2023-йисуз къецепатан уьлквейриз 100 миллион тонн­див агакьна продукция ра­къурнай.  2024-йисуз цIийи базарар кьунин кIва­лахни давам жезва. Кьилди къа­чуртIа, Африкадизни Азиядиз къуьл ра­къу­рун гегьеншарнава: алай йисуз 1 миллион тонндилай гзаф Шри-Ланка, Эфиопия, Мали, Гамбия, Буркина-Фасо, ЦАР ва са жерге маса уьлквейриз ракъурнава. ГьакIни Катардиз  — мух, Сербиядиз — къуьл, Мароккодизни Вьетнамдиз гъери хкуддай магьсулрин жмыхар агакьарунин карни башламишнава. Индиядини Египетди Урусатдин мижеяр сифте яз маса къачунва.

Изданиди хабар гузвайвал, къиметдин жигьетдай гьисаба кьуртIа, 2023-йисуз уьлкведи 43,5 миллиард манатдин къиметдин АПК-дин продукция экспортдиз ракъурнава. 2022-йисуз и рекъем 41,3 миллиард манатдиз барабар тир.

Шаз уьлкведи 35,1 миллиард манатдин къиметдин продукция импорт авунва. Хабар гузвайвал, 2022-йисуз и рекъем­ 35,8 миллиард манатдиз барабар тир.

Картуфдикай авай хийир

Садра незвай са тIимил картуфрик суткада герек жедай С витаминдин 30 процент ква. Идакай «Газета.Ru» чешмедиз РОСБИОТЕХ университетдин алимди ихтилатнава.

Дувул емиш тир и майвадик В ва К группайрин витаминарни ква. Ибурулайни гъейри, картуф нуклеиндин кислотадалди, аминокислотадалди, тIебиатдин шекердалди девлетлу я. Алимди тестикьарнавайвал, и суьрсет тIуьниз ишле­мишайла, дурумлувал, жанлувал ва кIва­­лахиз кIан хьунин гьевес артух жеда.­ Картуфдик квай Е витаминди хамунин кIаник квай клеткайрив кислород агакьарзава.­ Картуфдикай ийидай маскайри, ком­пресс­р­и ва я адан миже гуьцIуни хамунин гьал хъсанарда.

Таза картуфдин мижедихъ хирер са­гъар хъийидай, ангинадиз аксивалдай, гьакIни бедендай зегьер акъудуниз куьмекдай таъсир ава. И майвади тIуьн иливарунин, лекьинин кIвалах хъсанарзава, дамарра ивидин гьерекат агъузарзава, дакIур чкаяр са­гъар­зава ва иммунитет мягькемарзава.

Пешекарди алава хъийизвайвал, картуфдик квай менфятлу такьатар хуьн патал ам дуьздаказ гьазурдай тегьерни чир хьун важиблу я. Алимдин гафаралди, майвадик гзафни-гзаф менфятлу такьатар ам бугъадалди чрайла кумукь­зава.

Идалай вилик духтур-пегьризчи О. Ми­халева ширин, чранвай, ягълу ва кьел гзаф квай тIуьнар мукьвал-мукьвал ишлемишуни инсан фад кьуьзуь ийизва лагьанай. И жигьетдай сифте чкадал туьквенра маса гузвай дулдурмаяр, пичIекар, сосискаяр ва саки гьазуран маса суьрсетар, ширинлухар, шекер квай хъвадай затIар ала.

Гьазурайди — Муса  Агьмедов