2022-йисан 22-февралдилай­ ин­­санрин уьмуьр, яшайиш­, ­дуь­­нь­я­­дин къурулуш, хейлин госу­дар­ст­войрин сиясатни  кьве девирдиз — виликан ва гуьгъуьнин — пай хьана. Донбассдин халкьдиз куьмек гунин­, Украи­надин цIийи фа­шистрикай хуьрер, шегьерар азад авунин мураддалди башламишай дяведин махсус серенжемди Россиядин душманар, дустар вужар ятIа тестикьарна, ватанпересар, хаинар гьикьван аватIа, тайи­нарна. Халкьди уьл­кведин Пре­зидентди тухузвай сия­сатдин тереф хвена. Махсус серенжем Россиядин армиядинни халкьдин тупламишвал къалурза­вай зурба­ къуватдиз элкъвена. Гьа­виляй Рос­сиядин Яракьлу Къуват­рин кьушунри чпин вилик эцигнавай чIехи везифа дирибашвилелди тамамарзава. Миллетбазрихъ галаз кьиле физвай женгера­ дагъустанвийрини кьегьалвилелди иштиракзава. Гьа женгерин сифтегьан цIай галукьайбурук сержант Гьуьсейнов Шагьсултанни акатзава. И йикъара чна санал 2022-йисан февралдин, мартдин муракаб, пашман йикъар рикIел хкана.

– Шагьсултан, заз аквазвайвал, вун КцIар патан лезгийрин нугъатдалди рахазва. Сифте нубатда ви ери-бинейрикай, бубайрикай ихтилат авунайтIа, кIанзавай. 

— Куьне дуьз кьатIана, Къуба патахъ галаз чи бубайрин алакъаяр фадлай авай. Абурун ери кьакьанда авай Къурушрин хуьр я. ЧIехи буба Агьад, зи дах Мурад Азербайжандин Ахсу райондин Сефербине хуьре яшамиш хьана. Ватандин ЧIехи дяве башламиш хьайила, Агьад буба гъвечIиди тир. Амма адан чIехи кьве стха Ватан хуьз фена ва чпин чанар гъалибвилин рекье къурбандна.

1991-йисуз Советрин Союз чу­кIурайла, Азербайжанда гьалар­ хъсанбур тушир. Гьукум гъиле­ кьаз кIанзавай къуватрин арада­ халис женгер кьиле физвай. 1992-йисуз дахди хайи макандиз хкведай къарар кьабулна ва Махачкъаладай кIвалер маса къачуна. Зи дах Мурад кIвалерин къене патар безетмишдай устIар я. Диде Латифади Махачкъаладин 2-нумрадин фан заводда кIвалахна.

Диде-бубадиз чун кьве велед ава. Вах Заиради ДГУ-дин физикадинни математикадин факультет­ акьалтIарна, ам муаллим я. Кьве рушан диде тир ам исятда отпуск­да ава.  Закай лагьайтIа, Рос­­­гвар­дияда къул­лугъзава.

– Аялвилин, жаванвилин девир вун паталди гьихьтинди хьана?

— Лугьун хьи, кIваляй агакьзавай тербияди зун надинжбурун жергеда тунач. Алава яз, за кIелай 42-нумрадин школада 1-4-класс­ра зи муаллим пара хъсан инсан, педагог Разият Абдулхаликьовна хьана. Ам чав, аялрив, эгечIзавай тегьерди, сабурвили, тарсар гузвай къайдади чаз мектеб кIанарна. Ахпа чаз 5-11-классра Гьабибат Салигьовнади регьбервал гана. Ам халис педагог тир. Гьи терефрихъай къачуртIани, ада чаз муаллимвални, дидевални авуна. Адакай заз меслятчи, тербиячи, зи терефчини хьана. За диде-бубадин, зи муаллимрин чинар яру жедай амалриз, крариз рехъ ганач.

– Вун къе Росгвардиядин къуллугъчи я. Школада амаз ваз гьихьтин пешедин иеси жез кIанзавай?

— Военный жедай фикир авай. Кинойрайни, рекье-хуьле, куьчейрайни военнияр акурла, зун абуруз килигиз амукьдай. Заз абурун формани, гъетер алай чинерни, гьатта абур къекъведай тегьерни пара хуш тир. Зи мураддикай диде-бубадиз, Гьабибат Салигьовнадиз­ни чизвай. Зи буба лейтенант я.  Азербайжанда вузда кIелдайла, ада военный кафедрада чирвилер къачунай. Са гафуналди, за къенепатан кьушунрин военный академиядиз документар вугана, ЕГЭ-дин къиметар хъсанбур тиртIани, 2 балл бес хьанач. Гьелбетда, бейкеф хьана. Вучда, тахсир жуванди тир, бязи предметар герексузбур я лагьана, юкьван жуьредин къимет­рал разивал авур.

– Жувалай наразивилин  таъ­сирдикай мус хкатна вун?

— Гьайиф чIугвадай кар я. Дидеди зун фан заводда кIвалахдик кутунатIани, ара-ара дарихвили­ вичикай хабар гузвай. Идалайни гъейри, са йис гьакI акъатзавай. ИкI тахьун патал за армиядиз фин кьетIна. Амма  военкоматдай зун, «ви къад йис хьанвач» лугьуз, рахкурна. А вахтунда Дагъустандай армиядиз тIимил жегьилар ра­къур­завай. Бязибуру армиядиз тухун патал пуларни гузвай. Фан заводдай зун эхкъечIнавай, гьавиляй, ина-ана акатай кIвалахар ийиз­, вахт рекьизвай. Ида рикIиз секинвал гъизвачир. Диде-буба­дални меслятна, зун Тверда яшамиш жезвай Мариф имидин патав фена, ана вахтуналди прописка авуна ва  2017-йисан ноябрдиз  гьанай армиядиз фена.

– Къастунал кIеви гада я вун.

— Мумкин я.

–  Гьи частара къуллугъна?

— Гьавадин кьушунра, Смо­ленск­дин областдин Шаталово­ по­селокда, аэродром техникадин­ ре­кьяй таъминарзавай ротада­. Чи патарай, яни Кавказдай, ана са кас­ни­­ авачир. Кьве вацралай сад гьалт­на ингуш — Адам Кодзоев­. Адаз къул­лугъ давамариз кьуд варз амай. Ада заз хъсан меслятни­ га­най­. «Ина вун тек я. Сержант­рихъ­, «старикрихъ» (къуллугъдин­ вахт куь­тягь жезвайбур) галаз заз акур хьтин гьуьжетар ийи­мир, такабур­вилиз кьил ямир, къалма­къал­рик экечIмир. Абуру­ вун кIе­ве­ тва­да. Ун-эхь лугьуз, кар жуваз кIандайвал ая». Залай кьуд йисан чIехи тир адан меслятдал за амална. Яваш-яваш хъсан дустарни хьана заз — Владислав Карпов­, Сережа Истомин… Абур контрактникар тир. Садра Карпова­ зун кIевяй акъудна. Аэродромдал техникадин кIвалахар ийи­дайла, зал алай шалвар къазунна. Старшинади, (ам «дядя Степа» хьтин кьакьанди тир) шалвар дегишарнач, гьинай кIандатIани жагъурна, алукI жувал лагьана. И чIавалди зини адан папан арада къайивилер хьанвай. Дишегьли духтур тир. Зун, кефияр авачиз, санчастуниз аватнавай. Духтурди (заз ам старшинадин паб тирди чизвачир) «швабра къачуна, палата чуьхуьх» лагьана заз. «Зун иниз сагъар хъувун патал атанвайди я, полар чуьхуьз — ваъ», — жаваб гана за. Дишегьлиди­ заз экъуь­гъна. Зани адаз туьнтвилелди жаваб гана. Нубатсуз нарядар, старшинадин патай такIанвал къазанмишна за. Зун авай гьалдикай хабар хьайила, Карпова заз военный форма жагъурнай.

Чи аэродромдин патав тамар, багъ гвай. Садра Карпова лугьуда:  «Лезгинский брат (абур захъ галаз гьакI рахадай), вавай са вад чувал ичер гъиз жедани?» Касди ичерикай миже хкудзавай. За адаз муьжуьд чувал ичер тухванай.

– Армияда старшинадиз ас­­керрин буба лугьузвайди я. Адахъ галаз вун гьикI кьиле фена?

— О-о, лап хъсандиз. Чун гьатта дустаризни элкъвена. Садра ихьтин кар хьана. Старшинади зун йифиз ахварай авудна ва буйругъна: «Къарагъ, захъ галаз ша». Экуьнин сятдин кьудалай алатнавай. Партал алукIиз, за фикирзава: «Яраб идаз завай вуч кIанзаватIа? Ада зун гьиниз тухузвайди ятIа?» Старшинадин гуьгъуьнаваз зун адан кабинетдиз гьахьна. Столдал суфра ачухнава. Чай, кофе, къенфетар, печенияр… Телевизорни ква. Зун мягьтелвилелди старшинадиз килигзава.

«Исятда чи россияви, куь ватанэгьли Гьабибан акъажун жеда. Чун адаз тамашда.  Чи боксер гъалиб хьун лазим я», — лагьанай ада.

Гьелбетда, им зун патал гьич гуьзет тавур кар тир. Къуллугъдин­ командиррихъ, аскеррихъ галаз авай ала­къай­рин жигьетдай зун хъсан чкадал алай. Старшинадизни и месэла чизвай. Гьавиляй ада закай виликдай авай фикирни дегишарна, захъ галаз хъсан алакъаяр хвена. Карповахъ, Истоминахъ (ада теклифна, за адан мехъерикни иштиракна), Кодзоевахъ галаз за гилани дуствилин алакъаяр хуьзва.

– Аскервилин къуллугъ мус куьтягь хьана?

— 2018-йисан 22-ноябрдиз. Амма военный хьунин фикир­дивай­ къе­рех хьанвачир. 2019-йисан март­диз Астраханда профотбордиз талукь вири крар тамамарна, герек документар туькIуьрна, РФ-дин оборонадин министерство­дихъ­ галаз икьрар кутIунна. Зун Моск­вадин областдин Нарофоминск ше­гьерда авай Кантемир­ован тIвар­цIихъ галай танкарин 4-дивизиядин 13-полкунин материалралди таъминардай ротадиз ракъурна. Са тIимил вахтни алатнач, заз сержантвилин чин гана, взводдин командирвиле тайинарна.

Къуллугъ адетдин жуьреда кьиле физвай. Чна танкарин подразделенияр герек вири шейэралди таъминарзавай. Пуд йисан­ икьрар куьтягь жезвай, гьавиляй­ заз са  йисуз мад давамариз кIанза­вай. 2022-йисан 14-февралдиз зун ба­тальондин командир Дмитрий Лутневан патав фена, икьрар давамариз кIанзавайдакай лагьана.

«Гьуьсейнов, вун хъсан аскер, ихтибарлу юлдаш, ви­кIегь гъвечIи командирни я. Ихтилат чи арада амукьрай, Украинадихъ галаз дяве жеда. Ваз ви диде-бубадин патав хъфейтIа, хъсан я. Кьуд йисуз вуна Ватандиз къуллугъна, аферин», — меслят ганай ада.

Авайвал лугьун, дяве жеда лагьай гафар за рикIивай кьабулнач. Икьрар давамаруниз талукь арза кхьена, адани­ къул чIугуна. 15-февралдиз чи батальон Белгороддин­ областдиз рекье туна­. Чна там квай чуьлда алачухар яна. 22-февралдиз сергьятдилай элячIунин, Сумыдин областдин Ахтырка шегьердихъ финин буйругъ гана. Танкарин батальон сергьятдилай элячIна ва виликди фена. Чна БМП-да аваз гьерекатзавай. Ара-ара тамар гьалтзавай. Пуд кас БМП-дин къене авай, командир Лыетневни адан замес­ти­тель­ Усманов­ (башкирви) бронемащиндин винел алай. Са вуч ятIани хъиткьинай, чи машинда акьур хьтин ван ­акъатна. Машин акъваз хьана. Чна командирар къенез чIугуна. Кьведни кьенвай. Чна чи яракьрай душман галай патаз цIай гана. Полкунин командир Ярослав Гладких ва разведкадин полкунин командир Сергей Емельянцев акъат­на. Абурухъ медикарни галай. Телеф хьайибур вахчуна, Гладкиха эмирна:

— Сержант Гьуьсейнов, батальондин командир вахтуналди вун я. Квез ганвай тапшуругъ кьилиз акъуд.

Чна виликди гьерекатна ва Трастанец шегьер элкъуьрна­ кьуна. Чав недай затIни гумачир. Ас­керар разведкадиз ра­къур­на. Абуру патав шоколаддин фабрика гвайдакай хабарна. Ам туьркверин­ фабрикадин филиал тир. Пара ди­къетлу­­вал хуьз, аниз фена. Столо­войдай недай-хъвадай хейлин­ суьрсет къачуна, хтана чун. Яваш-яваш кIвалер ахтармишиз эгечIна. Саки вири кIвалерин кIанерик еке пог­ребар квай. Абур хъсандиз туь­кIуьрнавай. Миллетбазар виликамаз­­ гьа­­зур хьанвайди аквазвай. Чна шегьердин къерехдавай­ са кIвале-погребда чка кьунвай. Миллетбазар татун патал­ муькъвел къаравулвал чIугвазвай. Гьар кьуд сятдилай аскерар дегишарзавай. Разведкади хабар гайивал, тама­ра мил­летбазрин диверсантар авай. Чна шегьердин кIвалер, да­ра­ма­тар ахтармишун давамарзавай. Агьалийрин патай нарази­вал ава­чиртIани, бязибуру чаз, хуш авачиз, «москалар» лугьузвай.

Са юкъуз зи патав аскерар хтана ва яракьрин гьамбар авай гараждикай хабар гана. Чна анаг гуьзчивилик кутуна. Пуд йикъалай — йифиз сад акъатна. Жегьил гада гараждин патав фена, инихъ-анихъ килигна. За гъилер хкажунин буйругъ гана. Гьа и легьзеда ада чун галай патахъ тапанчидай гуьллеяр ахъайна. Сад чи аскердихъ галукьна. Гада катна. Зун — адан гуьгъуьниз. Акъваз лугьузвайтIани, катзава. Зани адан кIвачер яна ва кьуна, хкана. Командирди «молодец, лезгин» лагьана.

Гьар юкъуз са вуч ятIани жезвай. Са йифиз чун авай кIвал яна. Къавар алатна. Кьвед лагьай мертебада авай аскердал хер хьана.­ Ам чна погребдиз хкана, хер ку­тIун­на, ахпа медикрал агакьарна.

24-мартдиз чи рота Белгороддин областдин Грайворан поселокдиз ахкъудна. Трастанецдиз маса батальон рекье туна.  Чи батальонда 3 майор авай, 2 телеф хьана. Полкунин командир Ярослав Гладкиха 27-мартдиз вири аскерар жергеда акъвазарна. Телеф ва хирер хьана, госпиталра  авайбур тайинар хъувуна, къуллугъдин икьрар куьтягь хьанвайбуруз «хъсан рехъ хьуй» лагьана. Абурук зунни квай. За февралдиз цIийи икьрар кутIун хъувунвайдакай лагьайла, Гладкиха ахьтин икьрар авачирдакай малумарна.

— Сержант Гьуьсейнов, вуна ви къуллугъ хъсандиз кьилиз акъуд­на. Вуна кьур хохолдивай чаз сирлу хейлин малуматар жагъана. Ихьтин кьегьалвиляй чна вун «Жукован» медаль гун патал къалурнава. Армиядихъ галаз чара хъжедай вири документрал къулар чIугуна, диде-бубадин патав хъвач. Заз чизва, абуру вун гуьзетзава, — лагьана ада.

…Эхь, буба Мурада, диде Латифади дяведа авай хва гуьзетзавай. Ам сагъ-саламатдиз амукьун патал Аллагьдиз дуьаяр ийиз­вай. Ватандин вилик  вичин буржи­ лайихлувилелди тамамарна, Шагьсул­тан хтана. Къе Росгвардиядин къурулушра къуллугъ давамарзавай Гьуьсейнов «Женгерин гьерекатрин ветеран», «Дяведин махсус серенжемдин иштиракчи» медалрин сагьиб я. Жегьил кьегьал эвленмиш хьанвач, ам уьмуьр санал тухудай вафалу сусахъ къекъвезва.

Нариман  Ибрагьимов