СтIал Сулейманан – 155 йис
Абур пуд авай, гьеле революциядилай вилик яратмишиз эгечIайбур, чпин халкьариз шаирар хьиз чир хьайибур, чпин яратмишунри советрин девирда цуьк акъудайбур. Лезги СтIал Сулейман, къумукь Абдулла Мегьамедов, аварви Гьамзат ЦIадаса. ДАССР-дин ЦИК-дин 1934-йисан 15-июндин къарардалди, Дагъустандин советрин писателрин сад лагьай съезд къейд авунин лишан яз, абуруз сифте яз Дагъустан АССР-дин халкьдин шаир лагьай тIвар, гьардаз садра гузвай 500 манатдин пособие ва вацра 200 манатдин пенсия ганай.
Чеб чпиз чиз, акваз хьайиди тIимил вахт тиртIани, пуд шаирдин — пуд камалэгьлидин арада дериндай гьуьрметдин, дуствилин алакъаяр арадал атанай. Садаз муькуьдан чIал чир тахьунин четинвилини и кардиз манийвал ганачир. Абур яшлу инсанар тир. Сифте А. Мегьамедов рагьметдиз фена. С. Сулейманан рикIяй гъамунив ацIанвай шиир акъатна. Ахпа ам вич хъфена. Гь. ЦIадаса яргъалди, 1951-йисалди, яшамиш хьана. И девир адан яратмишунрин гьуьндуьр, халкьдин ва гьукуматдин патай вичин лайихлувилериз чIехи къимет гайиди хьана. Гьамзата дустуниз, Сулейманаз, са жерге эсерар бахшнава, абурукай яз — лезги шаирдин уьмуьрдикай кхьенвай виридалайни хъсанбурукай сад хьиз кьабулун герек поэмани. Гьамзата Сулейманакай вичел чан аламазни кхьена, ам рагьметдиз фейидалай кьулухъни. Художественный рекьяй вини дережадинбур тир и эсерра чIехи бажарагъдин маса шаирди арадал гъанвай лезги шаирдин рикIел аламукьдай къамат гьатнава.
«ЛГ»
Гьамзат ЦIадаса
Къелемни чар гвачиз вуна
Яратмишна цIарар, зи дуст,
РикІин къуват кутаз, халкьдив
Агакьарна чIалар, зи дуст.
* * *
Ракъинив кьван хкажна чи властди,
ГьисснатIани баркаллаяр, гьуьрметар.
КIвачел шални шалам хвена а касди,
Дегишарнач лежбервилин хесетар.
* * *
Гуьзел цуьквер алван-алван
Ракъин нурдик китIидач.
Ватандал рикI алай инсан
Са чIавузни рекьидач.
СтIал Сулейманаз Ленинан орден гайила
Фасагьат мез, камаллу рикI,
Жавагьирар чІаларин.
Мягьтел тахьун мумкин я гьикI?!
Девлет аку рангарин!
ЦIайлапандин цIаяри хьиз,
Ви чIалари душманар
Кана, экуьн ярари хьиз,
Шадна фяле инсанар.
Къад лагьай виш йиса машгьур
Хьана гвачиз къелем вун.
Сулейманаз гьуьрмет, хатур
Ийиз акъваз, алем, вун.
Чи Ленинан орденди хур
Безетмишна, юлдаш, ви.
Тебрикда за и экв, и нур
Ви зигьиндин са къаш тир.
СтIал Сулейманан
ажалдикай хабар хьайила
Вилив хуьнни тавур пашман хабарди
Вич, са дагъ хьиз, гъана гьалчна къуьнерал.
Туьретмишна и ажал гьи азарди?
ЦIайлапандин цIу гьужумна рикIерал.
Ваз за къимет хгун жезвач герекни,
Максим Горький устIар тир дуьз къиметдин.
Ви хурудал вич тир гьахъни, керчекни
Орден вини дережадин гьуьрметдин.
* * *
Руьгь акъатна лугьуз, инсан
Рекьич гъилин кар амай,
Вичин хайи халкьдиз масан
ЧIалар амай, тIвар амай.
Сулейман вич кьена йисар
ФенватIани, тар адан
Цуькведава, гъетрен цIарцIар
Гуз, машгьур я тIвар адан.
Ви эсерар сагъ я
Къелем гъиле такьур шаир,
Чилин дерт-гъам акур шаир,
РикIел хкин машгьур шаир, —
Кьабула зи чIал, Сулейман.
Вун амач; бес якъут, гевгьер
Акванни пас кьуна мегер?
Вуна жуван багъдин бегьер
Ихтибарна чал, Сулейман.
ВацIар хьиз ви чIалар фена,
Ви кьилив чи тарсар фена,
РикIериз ви икьрар фена,
Вуж хьуй ви бедел, Сулейман?
Алатдач вун чи рикIелай.
Жавагьирри, ви мецелай
Къвез, чукурна мичI чилелай, —
Экуь я чи кIвал, Сулейман.
Горькийди ви гъил чуькьвена,
Вири уьлкве ваз хъуьрена.
Ви рагъ акьур йиф хъфена,
ЧIалан Рустам — Зал Сулейман.
Ви зигьинди жегьил цIирер,
Мусаибан цIийи бейтер
ЧIалал гъана, вун куьз мегер
Кьенай, чаз гуз тIал, Сулейман?
Поэмадай Ленинан тIвар
Алай орден гана пайгар —
Секиндаказ ая ахвар,
Чи рикIин хиял Сулейман.
СтIал Сулейманаз
Цаву ванна, сефилна зи хиялар,
Сагъ тежедай хер гьасилна рикIе зи.
Етим хьанач тек са Агъа СтIалар,
Етим хьана санлай вири уьлкве зи.
Ярх хьайила женгчи, муькуь женгчиди
Ам звезда, кьушун кьери тахьурай.
Бес вун ни чаз эвезрай, лагь, кIаниди!
Ви сесинал захъ галаз вуж рахурай?
Жуьреба-жуьр я къекъуьнар фикиррин,
Жуьреба-жуьр я гьиссерни рикIевай.
Чарни къелем гъиле жеда шаиррин —
Къелемдикай чIал хкатда вижевай.
Чар авачиз, къелем гвачиз арифди
Кхьиз хьана, мез — къелем, ранг иви яз.
Адан чIалар кIевна халкьдин тарифди,
Адан чIалар играми я виридаз.
Аял вахтар фенай адан пашмандиз,
КIелиз тежез, вичикай вич куьцIена.
Савадсузвал, бедбахтвал тир инсандин,
Гьамни касдин бахтлувилиз элкъвена.
Сулейманан биография
Сулейманан диде, кIвачел
Залан тирла, рахкурнай.
ТуькIвеначир — адан бедел
Са маса кьил жагъурнай.
Таза аял кьенвай къунши
Дишегьлиди къачуна,
Сулейман хуьз хьана, вичи
Нек гуз, къайгъу авуна.
Ирид йисаз акъатайла,
Хва акуна бубадиз,
Ада вилик акатайла,
Тавазвалдай гададиз.
Вахчуна хва вичин кIвализ
Гьасанбега хутахна.
КIвалин кIвалах-кеспи михьиз
Адал вегьез алахъна.
Бубадин кIвал битав хьанвай
ГъвечIи-гъвечIи аялрив.
Хизандин гьал чIулав хьанвай,
Фу эвезиз акалрив.
Лугьун герек авач, тахай
Дидени бешбетер тир.
Лаш мукьув, фу яргъал кьадай.
Залан кIвалах зегьер тир.
Алатай вахт рикIел алаз,
Къейдна чIехи шаирди:
«Аялвилин бахт хьанач заз,
Гьелекна зун уьмуьрди.
Гьа хайивал, цура чIехи
Хьана патав гамишдин.
Гьелекна зун фитед ниди,
Ял хьтин наргимишдин».
ТIимил тир хьиз авай фикир,
Дах тIа хьана. Гьарайна,
Низ эвердай? Месяй факъир
Дили хьана къарагъна.
ХъуьчIуьк къванер кутаз, касди
Къизилар я лугьудай —
Инсандизни — тариф хас тир! —
Азар авач тагудай.
Начагъ хьана тIимил вахтар
Алатайла, ажалди
Тухвана ам. Вилел — накъвар,
Етим хьана аялни.
Сулейманаз ягъиз тегьне,
Куьче ванцив ацIудай:
«Цура хайди!», «Ви кьеб — куьче!»,
«Дилидан хва!..» — лугьудай.
Акъатайла цIусад йисаз,
Хайи кIваляй экъечIна,
ИчIи гьебе къуьне аваз,
Ам рехъ атIуз эгечIна.
Сулеймана Дербентда кьуд
Йис акъудна са гьалдив.
Хтана мад хуьруьз, умуд
АтIана лап аялдин.
Гьа виликан тегьнеди ам
Вилив хуьзвай рекьелай.
Лашни тахай дидедив гвай
Масана ваъ, кIвалевай.
Патал фена. И сеферда,
Кьве йис кьена Генжеда,
Къиздирмадин фул жигерда
Къекъвез, хуьруьз хкведа.
Гьа са гьал сагъ хъхьайла, ам
Самарканддиз акъатда.
Бакудани кIвалахда. Гъам
Чандилай мус алатда?
Сулеймана и йисара
Са шумуд кар ийида —
Кесибвилин ван — япара.
Са шад югъ мус жагъида?
Мажбур хьана чIехи шаир
Суьгьбетиз, кваз сефилвал:
«Заз акуна фейи уьмуьр,
Акунач заз жегьилвал».
Гъам-дерт галаз ада зегьмет
ЧIугваз хьана. Мектебдиз
Фенач бенде: хьанач кьисмет —
Чирвал гана эдебди.
Алукьайла къанни цIуд йис,
Уьмуьр вичин са гьалда
Кечирмишиз кIанз, хъсан-пис,
Эвленмиш хьун хиялда.
Вичиз ухшар, гьа вич хьтин
Са кесиб руш жагъурна,
Иеси жез йикъан, кIвалин,
Тафт са гьилле юзурна.
Санал хьана кьве кьил, кьуд гъил,
Са къазмани авуна.
Чаравуна са тIимил чил
Бахча-сални кутуна.
КIвалин крар папан хиве.
Вичи варлу къуншийриз
КIвалах ийиз: чандин миже
ФитIинзавай зилийри.
Большевикри гъиле гьукум
Кьадай чIавуз кIубандиз,
Сулеймана мецин гьужум
Акъуднавай майдандиз.
Совет власть гьерекатдик
Акатайла, шаирдин
Пай хьана гьар мярекатдик,
Экв гваз устад шиирдин.
Хандин, бегдин вилера ам
Са цаз хьана акьадай.
Къекъвез жедай хуьрера ам,
Колхозриз халкь чIугвадай.
Вири халкьдин рикIихъ галаз
Чи шаирдин авазди
Зил кьаз хьана, уьлкве акваз,
Дамахзавай а касди.
Агъзурни кIуьд вишни къанни
ЦIукьуд лагьай йисузни
Тирди адан тIвар кьакьанди
Аян хьана, шаксуз, хьи.
Гьа и йисуз халкьдин шаир
Лагьай чIехи тIвар гана.
Гьайбатлу яз фена шиир,
Пайдахдиз хьиз, зар гана.
Писателрин — гьа и йисуз —
Членвилин билетни
Гана адаз, хьана нур гуз
Шаирвилин зегьметди.
ДагЦИК-дини — гьа и йисуз —
Членвилиз тIвар яна.
Сулейманан къизгъин хуруз
Значокди зар яна.
Писателрин — Московдиз хас —
Съезддиз эвер гана.
Президиумда хьана кас,
Спелризни звер гана.
Алакьунар ада вичин
КIевнач, ам речь рахана.
Горькийдини вичи, якъин,
Адаз Гомер лагьана.
СССР-диз шаирдин тIвар
Гегьеншдиз чкIиз хьана.
Гьар са чIалал адан чIалар
Таржума ийиз хьана.
Орджоникидзеди адаз
Машин гана, тарифна.
Халкьди вичин — акъатнавай
Вичин кьулай — шаирдиз
КIвал эцигна, акатнавай
Лувар адан фикирдик.
Нафакьани гана адаз —
Яратмишна секинвал.
Кесиб халкьдин кьисмет акваз,
Артух хьана эркинвал.
Инкъилабдин къад йис хьана,
Са тIимил вахт алатна.
Сулейманан гьал пис хьана —
Залум ажал агатна…
Цуькверив сур кIевна, цуьквер
Халкьдин патай гьуьрмет тир.
За лагьана пашман бейтер,
Рахун пара зегьмет тир:
— На къалурна гьуьрмет гьихьтин
Зегьметчидиз аватIа,
ЧIаларал, мефт авай чпин,
Къимет гьихьтин алатIа.
Вири зигьин ви эвелдин
Кьабулнава уьлкведи.
Арха, вунни рикIел элдин
Аламукьда эбеди.
Авар чIалай
«Лезги газетдин» 2024-йисан 35-нумрадай
