(Эвел — зо нумрада. КьатI ама)
И макъаладин сад лагьай чи сайтда и ссылкадай кIелиз жеда.
Къугьдиз тешпигь
Хъукьварин хуьр Куьлег гирведилай кьве лув ачухна цавуз хкаж жезвай чIехи къуш-къугь хьиз аквада. Белки, гьавиляй иниз Къугь (нугъатда Кьукь, Хъукьвар) лугьузва. Гьар гьикI ятIани, дагъдин кукIва, тамарин юкьва экIя хьанвай и хуьруьн акунри йикъан гьи чIавуз хьайитIани инсан гьейранарда. Михьи гьава, гьамга ятар авахьзавай булахар, къацу векьинни цуькверин мигьияр, багълар… Инсанри цазвайдалай ина тIебиатди вичи хуьзвай хийирлу хъчарни цуьквер, кулкусар, чIуру емишар гзаф авайди хьиз я. Чун ацукьай гьар са черекдилай гьакьван жуьреба-жуьре цуьквер, хъчар кIватIиз жедай.
Са шумуд десте рушарини гадайри чи патарив абур кIватIзавай: чайдин цуьквер, пурнияр, цурун пешер, чIулав векьер, некIед хъчар, тегьмезханар…
Ина лацу къарникъузрини чпел гъил вегьез тазва… Бес тIебии бузханаяр, гьихьтин къайи булахар… Ихьтин мерд тIебиатди инсанарни жумарт, мерд, михьибур яз чIехи ийидачни?!
Чун Хъукьваз тухванвай Демирбег Эмирбеговни гьахьтин ксарикай сад я.
Касди ина яргъал йисара мешебеги, ахпа тIебиатдин михьивал хуьзвай эколог яз кIвалахна, гила ял язава.
Эколог — тIебиатдин сирдаш тирди хьиз, ам хъсан публицист, шикилчи, философиядин тах квай лап куьруь жанрдин эсерар кхьизвай писателни я. Кьасумхуьрел кардик квай “Куьредин ярар” тешкилатди адаз гъилевай йисан «Афоризмайрин (дурумлу ибарайрин) лап хъсан устад» лагьай гьуьрметдин тIвар ва диплом ганва. Адан гъиликай “Чан алай фикирар”, “ФагьумайтIа…” ктабар лезги чIалал ва “Шальные мысли”, “Письмена на скрижалах памяти” ктабар урус чIалал хкатнава. Урус чIалан таржумачи чи тIвар-ван авай публицист, литературадин критик Гьажи Ильясов я. Гьажи лагьайтIа, гьар вуч хьайитIани таржума авунив эгечIдай кас туш.
Ингье чнани куь вилик адан куьруь фикиррикай са шумуд гъизва:
— ЧIехи пулари чун бахтлуни ийизва, чIурни; акьван чIехи тушир пулари — анжах бахтлу.
— Кьифрен тIуьн анжах са вич патал туш… Кацин тухвал патални я.
— Хъвер авай чкада хъел акъваздач, хъел авай чкадиз хъвер илифдач.
— ЧIижре хьиз кIвалахдайла, ял ядай са декьикьа вирт хьиз ширин жеда.
— Меслятар къалурдайдаз кьилин образование чарасуз туш…
И тIимил затIарини автордин камалдинни жамалдин дережаяр гьихьтинбур ятIа хъсандиз раижзава.
Хъукьварин хуьр заз Байрамбеговрин, Аликбероврин, Алискероврин сихилралди машгьур тир. Гила Эмирбеговрин сихилни алава хьанва! Вирибур кьетIен чирвилерин сагьибралди — муаллимралдини алимралди, экономистралдини устIарралди, медицинадинни фармацевтикадин къурулушра кIвалахзавай устадралди тафаватлу жезва.
Байрамбеговрин са хциз, Астраханда кIвалахзавай илимрин доктор Шамил Мирзоевичаз и йикъара академиквилин тIвар ганва. Мубаракрай!
Халкьдин муаллим Алискеровакай за ихьтин чIалар теснифнава:
Муаллим Алискер!
Чи руьгьдин сердер,
Халкьдин чIехи тIвар алай!
ХупI къешенг я ви сенгер,
Ал алхишрин зар алай!
Ви вилик мет ягъунни,
Белки, чIехи бахт я.
Вун алайди
Гьакьван адлу тахт я!..
Булахар
Демирбега и сефердани хуьруьн лап нуфузлу рухвайрин векилар санал кIватIна. Абурукайни сад Назир Эминович Агьмедов я. Ада саки 23 йисуз Хъукьварин хуьруьн администрациядиз руководство гана. И йисара хуьре гьихьтин хъсан дегишвилер хьанатIани (хуьр тIебии газдалди, хъвадай целди, къулай рекьералди, ял ядай чкайралди таъмин хьун) адан тIварцIихъ галаз алакъалу ийизва.
Зи фикир хуьре ва адан патарив гвай булахар туькIуьрнавай тегьерди желбна. Ихьтин къванцин таж алай, латар галай, кьурар хкажнавай булахар сифте яз заз и райондин Яракрин хуьре, ахпа Сулейман-Стальский райондин НуьцIуьгърин, Кьурагь райондин Урсунрин, Рутул райондин Хъуьлуьдрин хуьрера акунай. Латар галай булахар хейлин маса хуьрерани ава. Вирибур кьилди ксари чпин рагьметдиз фейи ксарин тIварарихъ авунвай харжийралди туькIуьрнавай имаратар я. И кар булахрин цларал алкIурнавай махсус кьулари, маса кхьинри, лишанри раижзава.
Хъукьварин лап къулай ва рикI алай чкайрикай сад МуркIацин (МуркIадин цин) булах ва адан патав гвай михьи там я. Аниз “Пак там” лугьузва. Багьа мугьманарни, шаксуз, гьаниз илифарзава. И ци инсандин беден гьа легьзейра сагъардай хьиз я. Чай хъвайитIа, мадни кфетлу я.
Булахдин цлал, михьи плитадал кхьенва: “Назиран ва Хейрудинан хизанрин патай халкьдиз аманат. Май. 2011”.
Хуьруьнвийри суьгьбет авурвал, им 2011-йисуз Сергокъалада бандитрин гъилелай телеф хьайи ОМОН-дин майор Агьмедов Арифан (Назиран хва) ва гьа дердиникди рагьметдиз фейи адан халу Жалалан руьгьериз бахшна туькIуьрнавай имарат я. Жалал Норильск шегьерда автокарханадин сагьиб тир. Хтул телеф хьайи ван галукьай адан рикIивай эхиз хъхьанач. Кьведни гьа и хуьруьн сурара фаракъатнава…
Рагьметрай чпиз. Абурун тIварар хуьзвай рухвайризни баркалла!
Гьа и тегьерда чпин рагьметлуйрин тIварарихъ яна къулайдиз туькIуьрнавай булахар Хъукьварин хуьруьн патав гвай КъванцIилани са шумуд чкадал ала. Абурукай сад вири уьмуьрда аялриз аскервилинни женгинин чирвилер гайи муаллим Къафланов Агъабега вичин рагьметлу бубадин тIварунихъай хуьруьз авунвай ядигар я. Ихьтин булахар ада вичин рагьметлу юлдашдин, дидедин тIварарихъни туькIуьрнава.
Гьайиф, виринра икI туш. Лап гзаф хуьрера, гъиляй-виляй вегьена, уьлегьанрани зирзибилра батмиш хьанвай булахар гьалтзава. Бязи чкайра са гьихьтин ятIа вагьшийри абур чукIурзава, кьурариз цIаяр яна кузва… Булах чукIурун — кIвал, хуьр чукIурай, уьмуьр чIурай мисал я. РикIел хуьх; душманри халкьар муьтIуьгъарун патал сифте абурун булахар къакъуддай, цикай магьрумдай. Бес гилан душманар?..
Мердали Жалилов
