4-6-сентябр­диз Дагъустандин ме­деният­дин, кинематография­дин уьмуьр­да лишанлу вакъиа­ хьана. Махачкъалада, Алим-Па­ша Салаватован тIварунихъ галай­ Къумукьрин театрда, «RT.Док: Чи игитрин девир» лишандик кваз, СВО-дин ва 1999-йисан вакъиайрин игитриз талукьарнавай документальный кинойрин 2-фестиваль кьиле фена. Адан тешкилатчи RT документальный канал тир. Фестиваль, 1999-йисуз республикадиз­ гьахьай международный бандит­рин кIеретIар тергна 25 йис къейд авунин сергьятра аваз, Дагъустандин гьукуматдин куьмекдалди кьиле фена.

Фестиваль ачухдалди са шумуд югъ амаз, «Дагъустан» РИА-дин майдандал фестивалдин тешкилатчийрин — военкор, документа­лист, общественный деятель, РФ-дин Президентдин патав гвай милли месэлайрин рекьяй Совет­дин член Руслан Гусарован ва RT-дин документальный веща­нидин ди­­рек­циядин регьбер, ре­жиссёр-до­ку­менталист, «RT.Док: Чи игит­рин­­­ девир» международный­ фес­тивал­­дин генеральный продю­сер ­­­ Ека­терина Яковлевадин иш­тираквал­ аваз кьиле­ фейи пресс-кон­фе­рен­циядал къейд авурвал­, RT каналдин авторри ва режис­сёр­­­ри дуьньядин жуьреба-жуьре уьлквейра­ 1000-далай виниз филь­­маяр туь­кIуьрна ва абур меж­дуна­родный кесерлу хейлин премийриз­ лайих­лу хьанва. Моск­вада фести­валдин­ фильмаяр 3 сеферда къалурна. Тамашачийрин­ патай еке итиж хьун фикирда кьуналди, гуь­гъуьн­лай абур Красно­дарда, Казанда, Санкт-Пе­тер­бург­да, Иркутскда, Курскда, Волгоград­да къалурна. Международный фес­тиваль дуьньядин 18 уьлкведиз, гьа гьисабдай яз, Абхазиядиз, Кипрдиз, Китайдиз, Монголиядиз, Никарагуадиз, Перудиз, Туьркиядиз, Шри-Лан­кадиз (ва икI мад) «мугьман хьана».

4-сентябрдиз фестиваль ачухуниз талукьарнавай шад мярекатдал Дагъустандин вице-премьер Муслим Телякавова, РД-дин милли сиясатдин ва диндин крарин рекьяй министр Энрик Муслимова, жегьилрин крарин рекьяй министр Камил Саидова, СВО-дин иштиракчийри, гьакIни 1999-йисуз Дагъустандиз гьахьай бандитрин кIеретIар терг авунин женгера иштиракай ксари ва масабуру иштиракна. Дагъустандин Кьил Сергей Меликован тIварунихъай, фестивалдин иштиракчийрихъ элкъвена, М. Телякавова республикадин уьмуьрда лишанлу вакъиа тебрикна ва Чар кIелна.

«Вичин майданра докумен­таль­ный кино арадал гъизвай ксар ва военкорар, артистар, шаирар ва му­зыкантар сад авунвай квевай къе­нин регьятбур тушир йикъарин гьахъ къалурзавай кьетIен матери­ал кIватIиз хьанва. Дагъустандиз­ гьахьай бандитрин кIеретIар кукI­варна 25 йис алатун къейдзавайла, им мадни лишанлу кардиз эл­къвез­ва. Документальный кинояр­ Ватан хуьзвай чи игит­рикай я. РТ те­лека­налди кьилин кьве вакъиа агудзава:­ тарихдин ва несилрин арада авай алакъа къалурзава. 25 йис идалай­ вилик хьиз, исятдани уьл­кве Верхов­ный Главнокомандую­щийдин па­тав чи милли суверенитет хуьн патал сад хьанва», — кхьенвай ана.

Мярекатдал СВО-дин иштиракчи, 1-группадин инвалид Илья Казаков рахана. Женгера хьайи хасаратвилер себеб яз, ам кьве кIвачикайни магьрум хьанва. Фес­тивалда адакай фильм къалурнавай («Фильм о железном человеке», автор — Елена Норкунайте, режиссёр — Абас Али-Заде). Ильядин гафаралди, фильмда иштирак авуналди, ада вич хьтин аскерар руьгьдай ават тавуниз эвер гузва.

— Уьмуьр дегиш жезва, маса шикилда гьатзава. Шаксуз, четин я, амма уьмуьр давам жезва, ам кьатI хьанвач. Руьгьдай аватна ва са кардални гъил тефиз амукьна виже къведач, уьмуьр давамарна кIанда, — къейдна ада.

СВО-дин мад са иштиракчиди, дяведа вичел «Дагъви» тIвар акьалтнавай Алиас Авидзбади (адан игитвиликай фильм «Военкоры» документальный сагадин 1-паюна къалурна) вичи и проект­да иштиракунин «сир» ачухна. Залан хер хьана, кIвач галамачиз, ам фронтдиз хъфизва. Ада цIун хура женг тухун давамарзава, протездин кIвач кваз гьатта лезгинка кьуьлзава.

Фестиваль Руслан Гусарован­ «Будем жить» (режиссёр — Артём­ Сомов)  фильмдилай ачухна. Тамам 3 юкъуз чи республикадин агьалийриз ва мугьманриз СВО-дин ва 1999-йисан вакъиайрин игитрикай 14 фильм къалурна. ­Уьмуьрда адетдин инсанрикай — дяведин майданра игитрикай. Абурукай садни вилерал накъвар алачиз килигиз жедайбур туш… Абурун арада Дагъустандин авторри туькIуьрнавай фильмаярни ава («Что мы защищаем», автор — Умай Ибрагьимова; «Холодное лето — 99», автор — Ханжан Къурбанов, «Непокорённые: Дагестан — 99», автор ва режиссёр Мариана Мегьамедова). Зи фикир дериндай желб авурбурук Италиядай тир журналист Элизео Бертолазидин «Люди без мира» фильм­ни ква. Донбассда кьиле физвай дяве — Италиядин агьалидин вилерай. Фильмдин игитар адетдин школьникар, муаллимар, духтурар, аялар къугъвадай майданрал алай дишегьлияр я — чпин кIвалер, Ватан гадариз тахьай ксар. Чеб яшамиш жезвай чкаяр Украинадин военныйри гьар юкъуз гуьллеламишзавайдакай, хъиткьинарза­вайдакай суьгьбетзава абуру. Гьа са вахтунда сивел хъвер алаз ­уьмуьр давам жезвайди къейдзава. Фильм веревирддайла, адан авторди къейд авурвал, съемкаяр лап четин ва хаталу шартIара кьиле физвайтIани, ада Донбассдин агьалийрикай гьакъикъат къалурун вичин буржи, везифа яз гьисабна. ГьакI Украинада вуч кьиле физватIа, Западдизни дуьм-дуьздаказ къалуриз кIанзавай.

Мадни са фильмдал кьетIен­даказ акъвазиз кIанзава: «Вербовщики: куклы и кукловоды» (автор — Ольга Кирий, режиссёр — Абас Али-Заде). Зи фикирдалди, ам (гьакI фестивалда къалурай амайбурни вири) мектебра кIелзавай аялриз, студентриз къалурайтIа, хъсан жеда. Фильмда Украинадин махсус къуллугъри диверсияр авун патал аялар ва жаванар желбзавай тегьер къалурзава. Абуруз пак са затIни авач. ИкI, жаван Лизадиз бубадиз, гатунар-ягъунар кьаз, азаб гузвайди къалурзавай видео ракъурзава. Эгер вичин дустар-волонтёрар кIватI жезвай чка лугьун тавуртIа, буба рекьида лугьуз, гьелягьар кьазва. Лизади вичин уьмуьрда виридалайни четиндиз акъвазай къарар кьабулзава… И фильмдин бинедаллаз чна къенин шартIара аялар, жаванар гъавурда тун лазим я, дуьз къарар абуру регьятдиз кьабулдайвал.

Фестивалдин тешкилатчийри — фильмаяр арадал гъун патал дяведин майданра жезвай ксари — СВО-да иштиракзавай гьар са дагъустанви вичикай фильм арадал гъуниз лайихлу тирди, абурухъ гьар садахъ игитвилин вичин рехъ авайди, гьар сада вилик эцигнавай везифаяр кьегьалвилелди кьилиз акъудзавайди къейдна.

Фестивалдин программадик элкъвей столар квай. Саки вири фильмаяр абурун авторрихъ, режиссёррихъ ва игитрихъ галаз санал веревирддай мумкинвални авай. «Чудо на войне:  как молитва помогает в окопах» кьил гана, Россиядин государстводин деятель, адвокат, телеведущий Павел Астахован, иеромонах Иоаннан ва имам Шарапудин Мустафаеван иштираквал аваз кьиле фейи гуьруьшни итижлуди тир. Ана «Чудо на войне» фильмдай (автор – Павел Астахов) кадрийри, дугъриданни, дуьадин къуват, эсерлувал тестикьарзава.

Гьам фильмаяр къалурай, гьам­ни фестивалдин сергьятра­ аваз тешкилай амай серенжемар­ кьиле фейи пуд юкъузни зал сиве-сивди инсанрив ацIанвай. Дя­веди чун сад авуна, агудна­. И гьа­къи­къат 6-сентябрдиз Руслан­ Гуса­рован, фестиваль акьал­тIа­рай «Сила» (режиссёр — Екатери­на Китайцева) фильмди мадни хъсандиз тестикьарзава. Адан игитри СВО-да фронтда авайбур вири жуван хизан яз гьисабзава. Фронтда авайбуруз куьмек гун патал далу пата агъзурралди инсанар сад хьанва. Эхь, чи къуват садвиле ава.

Рагнеда Рамалданова