И емишрикай кхьинар гзаф ава. Им хийирлу я лагьай чIал я. «КIири» чи чIала, бязи гафарганрани къейднавайвал, са шумуд метлебдин гаф я:  кIири облепихадизни, чIуру, дигмиш тахьанвай ва  агъуз еридин ичеризни лугьузва. Чи патара, месела, чIурара чеб чпиз экъечIдай, тIур, къелем таганвай тарарал жедай ичериз вакIан кIирияр лугьуда, абур гьайванри, рикI алаз, недайвиляй.

КIирийрин (облепихадин) Европада, Азиядин уртабаб зонада чкIанвай пуд жуьрединбурукай виликан СССР-дин мулкара (Сибирда, Закавказьеда, Европейский паюна) анжах сад экъечIзава: гзаф хилер ва цацар алай кул-кус ва я са метрини зур — 6 метр кьван кьакьанвал жедай тар. Адахъ, гьар патахъ чкIана, гзаф дувулар жеда. Абур кьеж квай чилера — вацIарин кьерера, яд авахьзавай дерейрин, кIамарин къерехра, уьлен квай чкайра экъечIда. Бязи чкайра къалин кул-кусрин кIапIалар арадал къведа. Сибирдин кIирияр гзаф менфятлубур яз гьисабзава. Алтайда, Бурятияда абур битмишарзавай тамам талаяр ава.

И емишрик С витамин иллаки гзаф ква (200мг%). Абурукай мураба, жевгьер, наливка, кIирийрин чIем гьазурда. И чIемедик 90 мг% провитамин А (каротина) ква.

КIирийрин кул-кусар чилерин кIватзавай чкаяр, рекьерин къерехар мягькемарун, живедин маргъалрикай, кIунтIарикай хуьн,гьакI жугъунар патални ишлемишзава. Гуьрчегдиз акун, чIагурун патал багълара, паркарани цазва. КIирийрин кул-кус­рин кьадар цилер цуналди, дувулрилай, пунарилай экъечI­за­вай зугъвар чилик кутуналди, гьакI къелем, тIур гуналди­ гзафа­риз жезва. КIирияр, яргъал тевгьена, дигмиш хьайивалди кIватI­на кIанда. КIватIай емишар, кIарасдин челегра ва я векъи парчадин (шихинин) шешелра туна, экв ават тийидай къайи чкада хуьда. Ахпа абур витаминралди девлетлу мижеяр, мураба, ширин экьи затI (сироп), желе гьазурун патал ишлемишда.

Бязи чкайра кIирийриз «Сибирдин бальзам» лугьузва, гьикI хьи, абурук къиметлу, менфятлу шейэр лап гзаф ква: А,С,Е,К,Р,В группадин вири витаминар, гьакIни — ракь, марганец, бор, магний, молибден, кремний, кальций… Ихьтин надир фитокомплексди бедендин садахъай масадахъ галукьдай азаррин хура акъвазиз, кIвалах алакьиз хьунин бажарагъ (яни иммунитет) артухарзава, сивин, ратарин, жигеррин ва маса чкайрин гъер алай винел патан къат, перде (слизистая оболочка) яру ва тIа хьуникай, сарар-сухвар кариесдикай, куручIар пародонтитдикай хуьз куьмекзава. Чир хьун лазим я хьи, стома­тологиядин гьа ихьтин азаррикди 40-65 йиса­рин арада инсанар 15-20 сухвакай магьрум жезва. Гьавиляй сарар-сухвар сагъламдиз хуьн, амукьун патал куручIривай кIи­рийрин чIем гуьцIун ва, сарар чуьхуьдайла, и емишрин шире квай паста ишлемишун меслят къалурзава.

Къейдзавайвал, недай затIарин, емдин норма (рацион) туь­кIуьрдайла, Америкадин алимри теклифзавай продуктрин рангар фикирда кьадалди. ИкI, столдал тIуьн патал гьар юкъуз хва­жамжамдин ирид рангунин затIар хьана кIанда, абурукай гьар сада бедендик лазим шейэр хьун таъминарзава. ИкI, беневша рангунинбуру (ципицIар, хутар, бадамжанар) дуркIунрин кIва­лах хъсанарзава, рикI ва иви къекъведай дамарар мягькемарзава; ярубуру (помидорар, къарпузар, грейпфруктар) урологиядинни гинекологиядин уьзуьррин вилик пад кьазва; къацубуру (чичIекдин пешер (хивецIар), авокадояр, шивитар) къуватсузвал, зайифвал квадарзава; хъипи рангунинбуру (гьажибугъда, хали, истивут) вилериз экв акун хъсанарзава, лацубуру (чичIекар, серг, спаржа) азаррин хура акъвазиз куьмекзава. Жегьре рангунин емишар, майваяр лагьайтIа (гьа жергедай яз — кIириярни), хам ультрафиолетовый  нурарикай хуьдай, дакIунриз (рак), фад кьуьзуь хьуниз аксивалдай гзаф къиметлу, менфятлу чешме яз гьисабзава.

(КьатI ама)

Гьазурайди – Ш. Шихмурадов