Таниш хьухь: такабурлу, пак Шалбуз­ дагъдин ценерив гвай Докъузпара рай­он­дин Къаракуьредай — зурба­ меценат­ Сулейман Керимован хайи ватандай­ тир алим, экономикадин илим­рин док­тор, профессор, психолог, ма­ги­стр­, ис­ламдин бинедаллаз психо­ло­­гия­дин­­ ва самоуправленидин месэлайрал­ маш­­гъул Гьамидуллаев Му­­гьаммад Бу­кар­ Нагъметулаевич. И йикъара­ чав шад хабар агакьна: «ЛитРес» сер­вис­­дин — электронный къул­лугърин­­ ва ау­дио­ктабрин зурба он­лайн-ктаб­ха­на­­дин — малуматдалди, йи­сан алатна­вай­­­ зур паюна исламдин ли­те­рату­ра­ кIел­дайбурун кьадар 77 про­цент­дин­ артух хьанва. «Ислам и му­суль­ман­­­ство» хиле Мугьаммад Бу­кар Гьа­мидуллаеван «Исламская психо­ло­гия:­ самоуправление личности» ктаб­ди­ 1-чка кьуна, яни ам виридалайни машгьурди я, гзаф кIелзава.

ЦIи Махачкъалада, Р. Гьамзатован тIва­рунихъ галай Милли библиотекада, М.Б. Гьа­мидуллаеван ктабрихъ (кьве йисуз ада 6 ктаб кхьена, чапдай акъуднава) галаз та­нишардай мярекатдиз (презентация) за­вай­ физ хьаначир. Амма абурукай са шу­мудахъ галаз — «Исламская психология: са­моуправление личности», «Исламская наука: самоуправление личности», «Ис­лам­ский менеджмент» — зун гуьгъуьнлай таниш хьанай. Абур кIелуниз лайихлубур, иллаки жегьилар патал къиметлубур я.

Вич мукьувай чидай кас туширтIани, Му­гьаммад Букар муаллимдикай кIвалах­дин рекьяй юлдашри, гьакI маса миллетрин векилрини ийизвай рахунри, адаз ийизвай гьуьрметди, гьелбетда, зи рикIик дамахдин гьиссер кутунвай, заз ам дериндай жаваб­дарвал гьиссзавай инсан, алим ва камаллу насигьатчи тирди ачух жезвай. Адахъ га­лаз суьгьбетдайла, алимдин «йикъан рас­по­рядок» чир хьайила, за фикирна: ам Аллагьди кьетIен пай ганвай кас я. Ви­ри­далай икI алакьдач…

Мадни заз чи ватанэгьли алай — гьар жуьредин вакъиаярни дегишвилер кьиле физвай алай секинсуз девирда халкьдихъ рикI кузвай, вичелай алакьдай жуьредин крарик кьил ва къуьн кутазвай инсан яз акуна. За мадни кьатIайвал, уьмуьр илимдин ре­кьиз, гьа са вахтунда, гьар са мусурман патал хийир хкатуникай фикирна, вичиз чиз­вайдакай амайбурузни чируналди, су­ваб къазанмишиз алахънавай, Аллагьдин рекьиз бахшзавай инсандин агалкьунрин бинеда, гьелбетда, ада чIугвазвай гьакъи­сагъ, намуслу зегьмет, низам-къайда, ка­маллувал ава…

Гзафбуруз хьиз, зазни Мугьаммад Букар Нагъметулаевич Махачкъалада Академия (Академия самоуправления и развития личности) арадал гъайи кас  ва адан ректор яз чида. Къенин юкъуз ада, и академиядин ректорвилин везифайрилай гъейри, ДГУ-дин, ДГИ-дин «Менеджмент» кафедрайрин профессор яз, республикадин Муфтиятдин патав гвай илимдин ва образованидин къу­рулушда теологиядин магистрдин дережа аваз активнидаказ зегьмет чIугвазва, лек­­цияр кIелзава. Амма мягькем камар­ ада гьеле советрин девирда къачунва.­ Чи ва­танэ­гьли промышленностдин хиле­ уп­рав­ле­нидин къайдаяр ва къурулушар хъсанаруниз талукьарнавай 200-далай­ ви­низ­­ публикацийрин, монографийрин, гьакI­ винидихъни къейднавайвал, ислам­диз­­ талукь­ са шумуд ктабдин автор, Рос­сиядин «Менеджмент-2001» конкурсдин — «Промышленность», 2003-йисуз Ви­ри­рос­сиядин «Йисан инженер» конкурсда «Ин­же­­нервилин экономика» номинацийрин ла­уреатвилин дипломдин сагьиб я. РФ-дин Госреестрда ада оборонадин ва меди­цинадин техникадин хилерай арадал гъан­вай са шумуд шей (изобретение) ре­гистрация авунва.

Вахт — важиблу ресурс

– Мугьаммад Букар муаллим, куьн гьа са вахтунда са шумуд кIвалах ийиз гьикI агакьзава? Куь суткада сятер гзаф авани?

— Ваъ. Виридан хьиз, зи суткадани авайди 24 сят я. Амма Аллагьди виридаз сад хьтин вахт ганватIани, садбуру ам бадгьавая­ ракъурзава. Ахпа шел-хвалда, вахт бес жез­вач лугьуз. Вахт важиблу ресурс я. Ам менфятлудаказ ишлемишна кIанда. Уьмуьрдин кьадар виридан сад хьтинди туштIани, чи виридан вахт сад хьтинди я. Зи фикирда суткадин сятер ава. Гьаниз килигна, чун вахтунив чаз ганвай багьа аманатдив хьиз эгечIун лазим я. Бязибур, пул квахьна лугьуз, шехьда. Гьа са вахтунда вахт — элкъуьрна хкиз тежедай такьат — пучзавайдан къайгъу чIуг­вадач. Куьне гайи суалдиз­ жаваб гун яз, мадни лугьун: захъ йикъан (гьакI гьар са йисанни, гьар — 5 йисанни ва икI мад) тайин распорядок ава. Квез итижлу ятIа, йикъан распорядокдихъ галаз танишарда: заз 4-5 сят ахвар бес жезва (амма зун йифиз вахтунда ксузва, яни менфятлудаказ ахварзава), мусурмандиз хас тир экуьнин капI-тIеат ийидалди вилик за диндай чирвилер къачузва, Къуръан кIелзава, ахпа, югъ хьайила, кIва­лахдин везифайрив эгечIзава. Инани са шумуд пункт ава. Вахтунив къадирлувилелди эгечIуналди, ам, яни вахт, за пулуниз, бизнесдиз, чирвилериз элкъуьрзава, хъсан вири крар кьилиз акъудуниз серфзава. Вахт бес хьуникай мадни лугьун. Зун уьмуьрда гьамиша са шумуд кIвалах санал кьилиз акъу­диз алахъна. Жавабдар къуллугърал алаз, илимдин кIвалахарни кхьена. Мадни…­ Зун тешкилатчи я. Тешкилатчидин кьилин ве­зифа кIвалахдай тегьер, къайда къалурун, кIвалах «эцигун» я. И везифа дуьздаказ кьилиз акъудиз алакьайла, гьар са кар регьятдиз кьилиз акъудиз ва адахъ хъсан нетижа жеда. Идалайни гъейри, рикIе ният хьана кIанда, гьар са кар кьилиз акъудуна и шартIуни куьмекда.

Илимдин дережаяр

Мугьаммад Букар Гьамидуллаева вичикай суьгьбетзава.

— Зун Къаракуьреда 1953-йисуз дидедиз хьана. Зурба меценат Сулейман Керимов зи къуншидилай я. Гуьгъуьнлай чи хизан Азербайжандин Хачмаз райондин Наб­рань посёлокдиз куьч хьана. Ина за — школа, 1976-йисуз Бакуда политехнический институт акьалтIарна. Советрин девирда кIелунар акьалтIарай вири жегьилриз хьиз, зазни направление гана. Промышленный производстводин тешкилатчивилин пешекарвал къачунвай зун Пензадиз рекье туна. Ана оборонадин хилен (Фрунзедин тIварунихъ галай заводда, «Пензтекстильмаш») заводра механиквилелай карханадин коммерциядин директорвилин­ къуллугъдал кьван хкаж хьана. Оборонадин хиле гьазурай изобретенидай зун медико-технический илимрин академикви­лин тIварцIиз лайихлу хьана. 1996-йисуз зун Пензадин «Автомедтехника» заводдин­ директорвиле тайинарна. И чIавуз заводда акъудзавай тадарак (промышленно-пра­чечный комплект)  2000-йисуз Россиядин «Виридалайни хъсан 100 товардик» кутун за жуван еке агалкьунрикай сад яз гьисабзава. Санлай къачурла, захъ медицинадин хиле 10-далай виниз изобретенияр (инвалидвилин коляска, кровать, каталка…) ава, абур сифте яз зи проектрай гьазурайбур я. КIвалахдивай къерех тахьана, за Москвада С. Орджоникидзедин тIварунихъ галай управленидин институтда илимдин кандидатвилин диссертация  (1988-йис) хвена. Идахъ галаз алакъалу яз, заз уьлкведин оборонадин промышленностдин министрди ГАЗ-24 «Волга» автомашин ганай. 1997-йисалай зун производство тешкилунин илимдин ва тежрибадин международный академиядин член-корреспондент я. 1998-йис зун патал лишанлуди хьана. За Москвадин С. Орджоникидзедин тIварунихъ галай управленидин институтда докторвилин диссертация хвена, экономикадин илимрин докторвилин тIвар къачуна. 1999-йисуз заз Россиядин Федерациядин лайихлу машиностроитель лагьай тIвар гана. 2000-йисуз зун  экономикадин, финансрин ва менеджментдин профессор лагьай тIварцIиз лайихлу хьана. Президентдин программадай гьа йисуз Испанияда, Италияда, Германияда менедж­ментдай тежриба хкажна. 2007-йисуз зун Пензадин областда Дагъустан Республикадин патай векилвиле тайинарна.

–  Уьмуьрдин са кьадар йисар Урусатда акъатна. Аквазвайвал, крарни агал­кьунралди виликди физвай. Зун ягъал­миш туштIа, квехъ хсуси фирмани авай. Куьне ватандиз хтунин къарар кьабулун квехъ галаз алакъалу тир? Дагълари чпелди ялнани?

— Квез вуч аватIа чидани? Аллагьди чилел халкьнавай гьар са касди Эхиратдин йикъакай фикирна кIанда. Чан алай гьар садаз и югъ кьисмет жедайди фикирдай акъуд­на виже къведач. Мугьаммад Пайгъам­бардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) везифа — исламдин уьммет артухарун тирдакай ибарат тирдини. Зун исламдин илимдал машгъул хьун дуьшуьшдин кар туш. Зи буба, чIехи ва ата-бубаяр хуьруьн имамар тир. Буба рагьметдиз фейила, Набранда зани стхади хуьруьнвийрин куьмекни галаз адаз гъвечIи мискIин эцигнай. Ам ана 20 йисалай виниз вахтунда имам яз хьана. Зани, жуван ата-бубайрин экуь къаматриз гьуьрметна, жувалай алакьдай жуьреда мусурманвилин везифа кьилиз акъудуникай, Аллагьдин вилик жаваб гуникай фикирзава. Идалайни гъейри, за республикадин Муфтиятдихъ галаз датIана алакъа хуьзвай. Чун гъавурда акьазвайвал, Да­гъустандин общество кьве патал пай хьанва: садбуру ислам диндал амалзава, муькуь паюни — ваъ, яни светский общество я. Абуру гьарма сада вичи-вичиз, кьилди терефар яз, уьмуьр кьиле тухузва. ИкI дуьз туш. Чи уьммет артухарун патал чна са гьихьтин ятIани серенжемар кьабулун, чалишмишвал авун лазим тирди аннамишна кIанда. ИкI, за гьар садал гъавурда акьадай тегьерда диндин ва светский илимрин бинедаллаз малуматар агакьарунин къарар кьабулна. Лугьун хьи, и жуьреда эгечIунин мисалар дуьньяда авач. Гьа икI, зи гъиликай­ хкатнавай «Исламская наука: самоуправле­ние личности» (1-том) ктабда Къуръандай­ 100-лай виниз аятар­ ва сураяр гьатнава­, гьа са вахтунда ана светский илимрин «гафни лагьанва», яни кIелзавайди диндин ва светский илимрин бинедаллаз гъавурда твазва. Им ктабдин кьетIенвал я. Мадни… Чавай, яни инсандивай, маса касдал са акьван четин тушиз «управление» кьилиз акъу­диз жезва. Амма жуван мумкинвилер тамамдаказ ачухарун патал жуваз эсер, таъсир авун четин я. И месэлайрал мадни хъсан фикир желбзава ва абурай кьил акъу­диз «Исламская психология: самоуправление личности»   (2-том) ктабди куьмекзава.

Бахтлувилин сирерикай…

— Зун Аллагьдиз ибадатзавай кас я. За алатай вахтунин гьайиф чIугвазвач, къенин йикъал зун рази я, пакадин югъ Аллагьдик умуд кваз гуьзлемишзава.  Амма мисалда лагьанва: «На Бога надейся, но сам не плошай». Уьмуьр хьайиди хьурай лагьана, яшамиш хьана, кьиле тухвана виже къведач. Жуван вахт ишлемишиз чир хьунилай гъейри, уьмуьрдин (тайин йисарин) тайин­ план хьана ва, кIвалах дуьз тешкилна, зегьмет чIугуна кIанда. Гьар са кар кьилиз акъуд­дайла, рикIе ният хьунни важиблу я, — къейдзава Мугьаммад Букар муаллимди.

Мугьаммад Букар муаллимди уьмуьрда 3 кардиз, «шартIуниз» кьилин фикир це лугьузва:

 рикIе мурад хьуниз (дуьм-дуьздаказ тайинарнавай, яни виридалайни вуч кIан ятIа, мус кIан ятIа, тайиндаказ чир хьун);

 къастунал кIевивал авуниз, яни кагьулвилел гъалибвал къазанмишуниз;

 жуван месэлайрал машгъул хьуниз (гьикI хьи, датIана чарадан месэлаяр гьялуналди ви крар туькIуьдач, амма им хъсанвал ийимир лагьай гаф туш).

Камалэгьлиди мадни ихьтин меслятар гузва:

 уьмуьрда агалкьунар хьун патал къенин йикъалай пакадин югъ хъсанди хьун патал чалишмишвална кIанда;

 синих квачиз, яни виридалайни хъсандиз, анжах рикIиз хуш кIвалах кьилиз акъудиз жеда;

 эгер куьн рикIиз хуш тушир кIвалахал физватIа,  — фимир, дегишвилери­хъай ки­чIе жемир;

 датIана чIуру хабарар гудай, иви хъваз алахъдай, лугьудайвал, негативный  инсанривай яргъа хьухь, яни жув ахьтин ксарикай азад ая;

 квевай дегишариз тежезвай затI аватIа, адаз муьтIуьгъ хьухь, икI чаз чи динди чирзава.

Мугьаммад Букар Гьамидуллаеван ктаб­­рикай, уьмуьрдикай адан суьгьбетдихъ мад ва мад яб акализ кIан жеда. Зурба алим, бубайрин пак буржийриз вафалувал хуьзвай дагъви, рикIиз чими инсан, камаллу насигьатчи хьиз, хъсан суьгьбетчини я.

Рагнеда  Рамалданова