Чи халкьдихъ хъсан мисал ава: «Ажал агакьай кицIи иесидин шаламар жакьвада». Украинадин миллетбазри  чеб гьа и тегьерда тухвайдакай Россиядин Президент Владимир Путина 2-сентябрдиз Тыва Респубикада мугьманвиле, Кызылдин школьникриз важиблу месэлайриз талукь тарс тухудайла, лагьана. Ада къейдна хьи, Россия гьамиша къизгъинвилер меслятдалди, ислягьвилин икьрар кутIунуналди куьтягьунин терефдар я. Амма США-дин, коллективный западдин къандик акатай Украинади вич мусибатдин фура туна. Вич фендигар амадагрин вилик са гьикI ятIани къалурун патал Зеленскийди Курскдин чилелни бандитар рекье туна. Идалди адаз Донбассда чи аскеррин виликди физвай гьужумар акъвазариз кIанзавай. Амма крар мадни терсеба элкъвена.  Алай вахтунда Россиядин Яракьлу Къуватри миллетбазар неинки Курскдин чилелай чукурзава, гьакI Донбассдани чилер миллетбазрикай азадзава.

Дугъриданни, Россиядин Яракьлу­ къуватри эхиримжи варцара бандит­рив, террористрив вил ахъайиз тазвач, фронтдин вири терефрихъай гьужумзава ва миллетбазар кьулухъ чIугуниз мажбурзава. Кьил какахьнавай фашист Зеленскийди, вичин «иесийрални» меслят гъана, къецепатан наемникарни галай бандитар 6-августдиз Курскдин областдин мулкариз ракъурна. Инсансуз­ри ­областдин хуьрера яшамиш жезвай­ ислягь инсанриз, кьуьзуьбур, аялар, дишегьлияр талгьана, гуьлле гана, кIвалер, дараматар танкарай, тупарай яна, хъиткьинарна. ЦIудралди кIвалер кана, руьхъведиз элкъуьрна. Сифте йи­къара абуру Алексеевка, Сафоновка, Шептуховка, Комаровка, Ольговка, Русское  хуьрер кьуна, анра чеб лап инсафсузвилелди тухвана. Туьквенар тарашна. Ислягь инсанар кьуна, чпин патаз тухвана.

Сифтегьан гъалибвилин шадвилер фад квахьна. Россиядин кьушунри гьар женгина миллетбазрин вишералди аскерар къирмишзава, дяведин техника барбатIзава, душмандиз кьулухъди рум гузва.

Россиядин Яракьлу Къуватрин Гене­ральный штабдин начальник Валерий Герасимова 30-августдиз малумарайвал, душманар Курскдин областдиз атайдалай инихъ сергьятдин къваларив кьиле фейи женгера Россиядин армиядин кьушунри Украинадин 7800 аскер къирмишна, 75 танк, пехотадин женгинин 36 машин, 64 бронетранспортер, 15 РСЗО тергна. Сентябрдин сифтегьан йикъара миллетбазриз мадни ягъу­нар кьуна. Чеб рекьидайди чизвай хейлин бандитри гъилер хкажзава, есирда вугузва.

Мадни Владимир Путинан гафар рикIел хкиз кIанзава: Украинади, Курскдин областдин хуьрерал гьужум авуналди, еке гъалатI ахъайна. Идакай адаз са хийирни хкатдач. США-ди ва адан гъилибанри, Украинадин халкь еке мусибатдик кутунва. Адан нетижаяр мадни писбур хьун мумкин я.

Украинади неинки Россиядихъ галаз авай стхавилин, дуствилин алакъаяр, гьакI тарихдин вакъиаяр, абурукай хкатзавай тарсарни рикIелай алудна. Моск­вадин, Сталинграддин женгера магълуб хьайи Гитлеран генералриз кьисас вахчудай ниятар авай. Дяведин тарихда тестикь хьанвайвал, 1942-1943-йисарин хъуьтIуьз Сталинград патал кьиле фейи женгера Советрин Армиядин гьужумра фашистрин гзаф кьушунар барбатI хьанай. И карди ажугъламишай немсерин кьушунри РагъэкъечIдай патан Украинада нубатдин гьужум кьиле тухвана ва абур хейлин мензилриз виликди атана. Немсерин командованиди гатуз советрин кьушунрал мадни зурба гьужум тешкилна. Фашистри Курскдин дугадин сергьятра 50 дивизия, гьа гьисабдай яз танкарин 16 дивизия, танкарин 2 бригада, 3 батальон, гьужумдай тупарин 8 дивизион, 10 агъзур мино­мет ва тупар акъвазарнавай. Аскеррин, офицеррин кьадар 900 агъзурдалай алатнавай. Идалайни гъейри, къваларив мадни 20 дивизия гьазурнавай. Фашистрин фикир сад тир: хабарсуз гьужумна, чи кьушунриз вири жуьредин яракьрай жезмай кьван гзаф зиян гун, ахпа кьушунар, гьалкъада туна, къирмишун. И операциядиз «Цитадель» тIвар ганвай.

Разведчикрин ва фронтдин сергьят­ра сенгерар кьунвай советрин армийрин, частарин командующийрин хабаррал асаслу яз, Верховный Главнокомандующий И. Сталин кьиле аваз, Яру Армиядин командованиди фашистрин гьужумдиз акси план ва Центральный, Воронеждин фронтрикай ибарат группировка туькIуьрна.

Адан къурулушда 1,3 миллион кас, 20 агъзурдав агакьна тупар ва минометар, 3300 агъзурдалай виниз танкар ва 2650 самолет авай. Центральный фронтдин (командующий — армиядин генерал Константин Рокоссовский) кьушунри Курскдин кеферпад ва Воронеждин фронтдин (командующий — армиядин генерал Николай Ватутин) кьушунри кьиблепад хуьн лазим тир. Генерал-полковник Иван Конев кьиле авай фронтди Курскдин вилик акъатнавай зурба кьуьнт хуьзвай.

Фашистрин «Центр» армиядин командующий генерал-фельдмаршал           Г. Клю­­гедин регьбервилик кваз душман­ди­ Орел ва Белгород районрай 1943-йи­сан­ 5-июлдиз чи сенгеррал гьужумна. Само­летар, танкар, тупар, мино­метар кардик­ акатна. Душманди фикирнай жеди, ихь­тин къуватдин хура Яру Армия­дин ас­керривай акъвазиз жедач. Амма­ чи уьт­квем, бажарагълу, тежрибалу маршалар тир Г. Жукован, А. Васи­левскийдин, армиядин генералар тир К. Рокоссовскийдин, Н. Ватутинан, И. Коневан ва маса­ командиррин регьберви­лик кваз чи частари душман «хъсандиз» къаршиламишна. Фашистривай ерли виликди къвез хьанач.

Белгороддин кеферпата, ракьун рекьин Прохоровка станциядин районда кьве терефдихъайни 1200 танкуни иштиракай танкарин лап зурба, садрани тахьай хьтин женг кьиле фена. Югъди сада-садаз цIай гана, нянихъ элкъвейла, гуьллеяр куьтягь хьайила, аскерар, танкистар гъилералди кукIунриз акъатна. Гьа и са юкъуз чи кьушунри немсерин 10 агъзур аскер, 400 танк ва маса техника тергна. 26-июлдиз фашистар, Орёлдин плацдарм туна, катуниз мажбур хьана. 29-июлдиз Волхов, 5-августдиз Орел азадна. 18-августдиз советрин кьушунар Брянскдив агакьна.

1943-йисан 23-августдиз Яру Армияди фашистрин кьушунар 140-150 километрдиз РагъакIидай патахъ гадар хъувуна. Яру Армиядин кьушунри къазанмишай гъалибвили гуьгъуьнин женгер лайихлувилелди тухуниз ва Гитлеран Германиядал гъалибвал къазанмишиз куьмекна. Гилани гьакI жеда. Курск кьаз кIанз атай Украинадин вири миллетбазриз сур кьисмет жеда, амукьаяр атайвал кат хъийида.

Хийир  Эмиров