Бандитар кукIварайдалай инихъ — 25 йис

22-августдиз республикадин СМИ-рин векилар ЦIумада ва БотIлих районриз мугьман хьана. Абуру 1999-йисуз Дагъус­тан­ Республикадин мулкуниз­ гьа­хьай яракьламиш хьанвай­ бандитрин кIватIалрихъ галаз­ женгер чIугур чкай­рал кьил чIу­гуна, гъиле яракь кьуна, Ватан хуьз къара­гъай гуьгьуьллу кьегьалрихъ (опол­ченвияр) галаз кьиле фейи гуьруьшра иштиракна.

Саки вири журналистар дагълух районриз сад лагьай сеферда илифнавай. Абуруз Агвалидиз­, БотIлихдиз Авар ва Анди ва­цIа­ри­лай винелди, гьулдандин пагьливанар хьиз хкаж хьанвай дагъларай, рагарикай, кьваларикай тух­ванвай рекьери, тик дагьарри, синери ва бегьем рекьерни авачир синерал, кIунтIарал, тепейрал алай гъвечIи ва чIехи хуьрери пара таъсирна.

Экуьнин сятдин 8-даз къад декьикьа кIвалахайла, меркездай экъечIай чун сятдин 11-даз Агвалидиз агакьна. ЦIумада райондин кьил Шамил Омарова ва администрациядин къуллугъчийри чун пара хушвилелди къаршиламишна.

Районэгьлийрихъ галаз кьиле фейи гуьруьшдин вахтунда Шамил Омарова журналистриз райондин тарихдикай, алай вахтунда къазанмишнавай агалкьунри­кай, районда кьиле физвай цIийи­вилерикай куьруь малумат гана.

— Республикадин газетрин, телевиденидин са десте журналис­тар райондиз сад лагьай сеферда атанва. Куьн сагърай. 25 йис идалай вилик районда арадал атай гьалар лап четинбур тир, — лагьа­на Ш. Омарова. — Районэгьлияр международный бандитрин акси­на вири сад хьиз къарагъна ва Россиядин Федерациядин азадвал, садвал хуьник чпин пай куту­на. Басаев, Хаттаб кьиле авай бандитри, экстремистри чеб ина гьурра­далди къаршиламишда лагьана­ фикирнавай. Хасавюртдихъ, Ма­хачкъаладихъ ахъай тавунин кье­тIи­вал абуруз лап кьилин ягъунай хьана. Чи кьегьалри Россиядин военныйрихъ ва къайдаяр хуьдай органрин къуллугъчийрихъ галаз санал бандитар кукIварна ва чеб атайвал хъфидай чкадал гъана.

Эхь, гьакъикъат гьа ихьтинди хьана. ЦIумада райондин Гигатли хуьруьн жемятди, гафунал кIевиз акъвазна, чпиз Ватан чандилайни гзаф кIанзавайди къалурна. Чечен Республикадихъ галаз Гигатли хуь­руьн 8 километрдин сергьят ава. Бандитри гьа идакай менфят къачуна ва 2-августдин экуьнахъ яракьлу кIеретIар Дагъустандин мулкуниз гьахьна.

Гигатливийриз къуншидаллай­ Чечнядин Кенхи, Эгеда, Хима­ хуьрера гьихьтин гьерекатар физ­ва­тIа акунвай. Анра яракьламиш хьанвай инсанар, военный техника  авай. Бандитрин планрикай аян хьайи хуьруьн администрациядин кьил Омарасгьаб Гъазимегьамедова алакьдай серенжемар кьабулна. Гьа гьисабдай  яз, Аракани дереда патрулдин пост эцигна. Анаг райондин къад милиционерди ва хуьруьн итимри хуьзвай.

Дагъустандиз гьахьай бандит­ри чпиз, Гигатли хуьряй экъечIна, Агвалидихъ (райондин центр)  фидай мумкинвал гун истемишна. Ам­ма гигатливийри бандитрин рехъ атIана.

1999-йисуз ЦIумада райондин администрациядин кьил хьайи Асгьаб  Абдуразакьова пара итижлу суьгьбет авуна.

— Чи райондин сергьятдин патарив, иллаки Кенхи хуьре, яракьламиш хьанвай дестеяр кIватI жез­вайдакай чаз хабар авай. Абурун арада диндин салафит­рин хел кьунвай, динэгьлийрин башчи я лугьузвай дагъустанви Мегьа­медов Багьаудинни авай. Чна адаз эверна ва Хасавюртдин имам Ме­гьамед-Саид кьиле аваз Дагъус­тандин 12 имам, гьукумдин идарайрин къуллугъчияр­ алай чкадал­ чпин чIуру ниятар акъваза­рун, дяведин гьалар арадал та­гъун­ ис­темишна. Амма ада чи вилик шартIар эцигна. Абур гзаф тиртIани, пуд амаз, вири кьилиз акъудна. Абурукай яз, ЦIумада ва БотIлих районрай пограничник­рин частар ахкъудун (1200 аскер) и шартI­ни тамамарна. Гьайиф хьи, им Рос­сия­дин вилик-кьилик квайбурун патай еке гъалатI тир. Басаев, Мегьамедов, Хаттаб ва масабурни чпин чIуру ниятривай къерех хьанвачир. Чна Урус-Мартандиз Багьаудинан патав мад чи векил ракъурна, ам чIалал гъун, Басаев Да­гъустандиз татун, къизгъинвилерин вилик пад кьун патал. Адаз чи ван хьанач. ЧIурна ада чи арада хьайи вири меслятар.

Абдуразакьова лагьайвал, сиф- ­те женг Гигатли хуьруьн патав­ кьиле фена. Бандитрин хура Махачкъаладай атанвай спецназдин­ капитан Закир Султанован регьбервилик квай десте акъвазна. Бан­дит­ринни омоновчийрин арада ягъунар башламиш хьайила­, экстремистрин снайперди Закир­ ругуд гуьлледив яна. Райондин­ боль­ни­цадин хирургди лезги халкьдин викIегь хва къутармишун патал са шумуд операция авуна, амма бедендихъ къуват амачир.

Ополченидин дестедин командир хьайи Мегьамед Мегьамедова сифте йикъарин гьалар рикIел хкана.

— Сифте женгинилай гуьгъуьниз бандитар маса терефдихъай хуьруьз гьахьиз алахъна. И карни алакьнач. Душмандин планар лап чIурубур тирди чир хьана чаз. Чи ва гьакI БотIлих районрин жемят­рик гъулгъула акатна. Чка-чкада чна хуьрер, чилер хуьдай дестеяр тешкилна. Инсанри чпин хеб-мал маса гуз, яракьар къачуна. Бандит­ри чи патарив гагь садбур, гагь масадбур ракъурзавай, чун чIалал гъиз кIанз, чна чпиз рекьер ачухдайвал. Амма чи жемятрин жаваб сад тир: чна чи хуьрерилай анихъ ахъайдач. Россиядин Яракьлу Къу­­ватрин кьушунар атайла, абурухъ галаз душман катдай чкадал гъана.

Гуьруьшдилай гуьгъуьниз журналистар чкадин агьалийрихъ, ополченвийрихъ галаз женгер кьиле фейи постарал фена. Ахпа абуру Агвали хуьре РФ-дин оборонадин министерстводин, къайдаяр­ хуьдай органрин телеф хьайи къуллугъчийриз ва чкадин агьалийриз хкажнавай памятникдал  цуьквер эцигна.

БотIлих райондин хуьрера бан­дитрин тешкилатар кукIва­рай­да­лай инихъ 25 йис тамам хьуниз талукь мярекатар тухуз пуд лагьай гьафте я. Инани чкадин жемятри яракьламиш хьанвай экстремист­риз кьетIен аксивална, хьайи вири женгера иштиракна.

БотIлих Андидин ва ЦIагъуна дагъларин арада авай кIунтIарал, тепейрал экIя хьанва. Кьилин куьчеда къир цанва, яшайишдин­ кIва­лер къадимлубур я. Шегьерда хьиз, кьилин куьчеда авай кьван супермаркетри, алишверишдин кIва­­лери, салонри, аптекайри,­ гъве­­­­чIи базарри рекламадин афи­шай­ралди муьштерийриз теклифзава. Администрациядин дарамат хуьруьн кьиблепата хкаж хьанвай тепедал ала. Инлай вири хуьр, капал алайди хьиз, аквазва.

22-августдиз райцентрада администрациядин, РД-дин жегьилрин крарин ва туризмдинни художественный сеняткарвилин рекьяй министерствойрин, информациядин ва печатдин агентстводин иштираквал аваз тешкилнавай юбилейдиз ва Россиядин Федерациядин пайдахдин йикъаз талукьарнавай мярекат кьиле фена.

Ватандин ЧIехи дяведа, Афгъанистанда интернациональный буржи тамамардайла ва 1999-йисан вакъиайра телеф хьайибуруз бахшнавай мемориалдин майдандал гъилера яру пайдахар авай, кадетрин партал алай «Сифтегьанбурун гьерекатдин» чкадин от­деленидин жаванар экъечIна. Абуру «Пайдах хкаж!» манидин аваздал кьуьл авуна. БотIлих райондин культурадин управленидин­ начальник Муртуз Дарбишева армияда къуллугъзавай аскерди хайи макандиз ракъурнавай чар-саламдин бинедаллаз кхьенвай «Салам, Дагъустан» мани тамамарзава. Пайдахар гвай жаванри майдандилай чарх язава.

— Чун шагьидар хьайи вакъиайрилай  инихъ ингье 25 йис алатнава, — лагьана райондин админист­рациядин кьил Руслан Гьамзатова. —  Къе чавай дамахдивди рикIел хкиз жеда: душмандин аксина вири район къарагъна. За 1999-йисан вакъиайрилай гуьгъуьниз чун уьмуьрдив масакIа эгечIзава, чна уьмуьрда жезвай крариз гузвай къиметарни масабур я лагьайтIа, захъ галаз вири рази жеда. Чаз чи чил, Ватан мадни багьа хьанва. Ам патал чан къурбанд авун — им еке ватанпересвал, игитвал я. Къе чна бандитрихъ галаз кьиле фейи женгера телеф хьайибур рикIел хкизва. Абурун кьетIивал, уьтквемвал, чи халкьарин садвал тахьанайтIа, чи кьисмет масад жедай. Кар алайди ам я хьи, чи чилел чIуру ниятар аваз атай гзафбурун эхир хьана. Гзафбур лянетламишна. Гьа вахтунда хьиз, гилани Россиядин Яракьлу Къуватри Украинадин нацистрал ва коллективный западдал гъалибвал къазанмишда. Гьа гъалибвал патал СВО-да чи районэгьлийрини, гзаф дагъустанвийрини женг чIугвазва.

Майдандал бандитрин аксина викIегьдиз акъвазай Къурбан Муртузалиеваз теклифна. Адан рахунри жегьил несилдиз иллаки таъсирна.

— 7-августдиз бандитри чи райондин Ансалта, Рахата, Тандо хуьрер кьуна. Террористрин международный тешкилатрихъ далу­ акалнавай абур Дагъустандин меркездал физ гьазур хьанвай — сифтегьан куьлуь гъалибвили абурун иштагьар лап ачухнавай. Амма бандитри ва абурун командирри са кар рикIелай алуднавай: Дагъустан чпин алчах планрин тереф хуьзвай 100-200 кас туш, ам азадвал кIани, Ватандин итижар вине кьазвай, чапхунчийриз рум гузвай халкьар авай макан я, — лагьана Къ. Муртузалиева.

Чун сифте нубатда террорист­ри кьунвай хуьрерай яшлубур, дишегьлияр, аялар ахкъудун патал алахъна. Вакъиаяр меслятдалди куьтягь тежедайди чаз чизвай. Бандитриз Москвадани, къецепатани буйругъар гузвайбур авай. Гьавиляй чун яракьламишни хьана. И карда чаз Дагъустан Респуб­ликадин Госсоветдин Председатель Мегьамедали Мегьамедова­, генерал Казанцева куьмекна. Чкай­рал комендантвилин ротаяр­ тешкилна. Виридан куьмекдалди­ яракьлу кIеретIар чи хуьрелай анихъ ахъайнач.

Инал гьакъикъи рекъемар гъиз кIанзава. Бандитрихъ галаз­ кьиле фейи женгера райондин 16 ополченви, 5 милиционер телеф хьана. Бандитри 4 школа, аялрин 1 бахча, культурадин 4 кIвал, 4 биб­лиотека, литер гьазур­дай цех чукIурна. Ва­къиайра иштиракай­ районэгьлийрикай 192 касдиз «Жуьрэтлувиляй», 116-даз «Ва­тан­­­дин вилик ла­йихлувилерай» ме­даль-орден, 160-даз «Дирибаш­виляй» ва 20 касдиз Жукован медалар гана.

Рахунрилай гуьгъуьниз райондин агьалийри, РД-дин жегьилрин крарин рекьяй министерстводин, «Сифтегьанбурун гьерекатдин», жемиятдин тешкилатрин, СМИ-рин векилри Ватандин ЧIехи дяведа, Афгъанистанда интернациональный буржи тамамардайла­ ва 1999-йисан вакъиайра телеф хьайибуруз бахшнавай мемориалдин вилик Россиядин пайдах ачухна ва вири иштиракчийри санал шикил яна.

Нариман  Ибрагьимов