20-августдиз Махачкъалада, «Дуствилин кIвале», Дагъустандин вири пипIерай кIватI хьанвай 800-далай гзаф муаллимрин ва РД-дин Кьил Сергей Меликован, гьакIни Государстводин Думадин, Халкьдин Собранидин  депутатрин, министерствойрин ва маса идарайрин регьберрин­ иштираквал авай мярекат — республикадин образованидин хилен къуллугъчийрин Августдин совещание гегьеншдаказ  кьиле фена.

Августдин совещание муаллимар туп­ламишзавай, кIвалахда гьалтзавай гьар жуь­редин важиблу месэлаяр веревирддай, тежрибадикай менфят къачудай мумкинвал гузвай мярекат я. Адет хьанвайвал, ам кIелунин цIийи йис башламишдалди вилик квай йикъара тухузва.

Сергей Меликова сифте «Дуствилин кIва­ле» ачухнавай выставка ахтармишна. Мугьманрин вилик майдандал акъуднавай: республикадин образованидин къурулушдин асул идарайрин, Дагъустандин муаллимрин сихилрикай, Россиядин аялрин ва жегьилрин гьерекатрин кIвалахдикай хабар гузвай стендар, «Аялвилиз рехъ  къалурзавайбур 2.0» ва «Россиядин картар» проектар, Республикадин халкьдин сеняткарвилерин ва  аялри гъилелди гьазурзавай шейэрин выставкаяр-мекераяр, дяведин ва ватанпересвилин месэлайрихъ элкъуьрнавай, гьакIни Аялрин теклифрин центрайрин кIвалахар.

Выставкадал гьакIни республикадин мектебра кIелзавай аялри дяведин махсус серенжемдин иштиракчийриз куьмек гун яз гьазурзавай шейэрни майдандиз акъуднавай. Бажарагълу аялриз куьмек гунин «Альтаир»  центрадин «Искусство ва спорт» департаментдин кьил Екатерина Байгушевади  мярекатдин иштиракчийриз аялри аскерриз далдамиш жез куьмек гудай чилер, окопра ишлемишдай шемер туькIуьрунин сирерикай суьгьбетна.

Каспийск шегьерда авай республикадин образованидин центради лагьайтIа, кружок­ра аялри гьазурнавай авторвилин нинияр майдандиз акъуднавай. Пешекарри гьисабзавайвал, ихьтин  кIвалахри аялрин зигьин, кьатIунар хци ийиз куьмекзава.

Дагъустандин педагогрин жемиятдин вилик региондин Кьили авур докладда асул чка къенин йикъан гьалара виридалайни кар алайди, важиблуди  яз гьисабиз жедай девизди кьуна: «Муаллим вичин уьлкведин идеолог я!».  Асул фикир ада аялар ва жегьилар ватанпересвилин руьгьдаллаз, дагъустанвийрин ва санлай россиявийрин къагьриманвилин чешнейраллаз  тербияламишунин кардал желбна. Ада муаллимриз аялар СВО-да иштиракзавай кьегьалрин игитвилерихъ галаз танишаруниз эвер гана. Гьа са вахтунда «Важиблу месэлайрикай ихтилатрал» дяведин вакъиайрин иштиракчияр  желб авун лазим тирдакай лагьана.

«Чна  аялриз, чпин чанни, къуватарни гьайиф татана, Ватандин итижар хуьзвай игитрикай суьгьбетарна кIанда. Дяведин махсус серенжем башламишай чIавалай инихъ маса мад са региондани Дагъустанда авай кьван игитар хьанвач. Ида чи ватан­эгьлийрин къагьриманвиликай хабар гузва. Инанмиш я, кIвалах дуьздаказ тешкилайла, чавай аялар вахтунин имтигьанриз кутугай жуьреда гьазуриз жеда», — давамарна ада.

Сергей Меликова  къейд авурвал, жегьил не­си­­лар ва­­­танпересвилин руьгьдал алай инсанар яз тербияла­ми­шунин карда кьилин роль къугъвазвайди муаллим я. «Гьа ихьтин  гьиссери госу­дар­ство гужлуди, вичел магълуб теже­дайди ийизва­. Чна аялриз чи къуват анжах садвиле авайди къалурна кIан­да! Руьгьдиз гужлу, сад тир халкь магълуб тежерди я».

Ватанпересвилин тер­бия­­дикай рахадайла, С. Ме­­­ли­ко­ва алай йи­суз­ 155 йис тамам хьун къейдзавай шаир­ СтIал Сулейманан ши­ир­дай цIар гъана: «Сад — са стIал я, санал  чун — океан».

Гьа са вахтунда Меликова образованидин хиле идара­я авунин аппаратдин, гьа жергедай яз обра­зованидин идарайрин администрацийрин кIвалах санлай  туькI­вей къайда­да аваз фи­дайвал авунин важиблувални къейдна.  Образова­нидин вири  къурулушдин нетижалувал ва ерилувал муаллимрин пешекарвилин­ дере­жадилай, директордин къастунал кIевивилелай ва санлай  вири командади хъсандиз кIвала­хунилай гзаф аслу тирди лагьана ада.

Сергей Меликова республикада «Да­гъус­тандин электронный образование» цIийи система кардик кутазвайди ва ада ви­чин кIвалах региондин вири мектебра алай йисан 1-сентябрдилай башламишдайди ри­кIел хкана. Ам Москвадин электронный школадин (МЭШ) подсистемайрин бинедаллаз арадал гъанва ва вири школьникризни муаллимриз образованидин ерилу материалрикай менфят къачудай мумкинвал гуда. Рекъемрин къуллугърикай муаллимриз ва аялриз алава куьмек хьун лазим я.

«И системада  кIвалахунин нетижалувал сифте нубатда муаллимрин алакьунрилай, директорри истемишунилай, санлай къачурла, идара ийидай командадин нетижалувилелай аслу я», — лагьана региондин Кьили.

С. Меликован гафаралди, Дагъустанда юкьван  пешекарвилин образованидин къурулуш вилик тухунизни кьетIен фикир гузва. Юкьван дережадин пешекаррихъ, гьа жергедай яз техникадин кадрийрихъ, алай вахтунда еке игьтияж хьун себеб яз, ада респуб­ликадин образованидин къурулушда важиблу чка кьазва.

Алатай йисалай башламишна, Дагъус­тандин мектебра гележегдин пеше хкягъу­нихъ элкъуьрнавай кIвалахдин сад тир къай­да кардик кутунва, гьа жергедай яз кьилдин, месела, инженервилин, физикадин­ни математикадин, тIебии илимрин, агро-классар арадал гъизва, анра аялривай и ва я маса пешедин вердишвилер къачуз жезва.

Сергей Меликован фикирдалди, аялрин итижар  ачухарун важиблу я, гьаниз килигна,  и мярекатар гьакI, яни тIвар патал ваъ, месела, карханайрин пешекарриз эвер гана, аялрин суалриз жавабар гуз жедайвал, абурухъ галаз гуьруьшар тешкилна, карханайриз экскурсияр тешкилна, кьиле тухвана кIанда.

«Къенин юкъуз чи вилик галай-галайвал  къведай, яни арада манийвилер тежедай­ жуьредин образованидин къурулуш туь­кIуь­­­рунин месэла ква: мектебриз фидалди тир, мектебдин, юкьван пешекарвилин ва виниз тир кьилин образование акI алакъалу авуна кIанда хьи, адан вири дережайрилай элячIуни лазим тир чирвилерин, алакьунрин ва вердишвилерин кIватIал арадал гъидайвал. Гьаниз килигна, вузрин регь­бер­рихъ элкъвена, лугьузва: илимдин­, проектрин, гележегдин пеше хкягъунин кIва­лахдин ва алава  образованидин сергьятра аваз мектебрихъ галаз алакъаяр мягькемарун лазим я.  И кIвалах лагьайтIа,  кIелунин алукьзавай йисалай башламишна кIанда. Ихьтин месэла за куь вилик идалай виликни, алай йисан сифте кьиляй хьайи илимдин ва образованидин рекьяй Советдин ­заседанидин вахтунда эцигайди тир», — лагьана Сергей Меликова.

Гуьгъуьнлай ам республикадин образованидин идарайра бинедилай ремонт авунин  ва эцигунрин кIвалахрин программаяр уьмуьрдиз кечирмишуникай рахана. ИкI, малум хьайивал, эхиримжи йисара Дагъус­танда  190 мектеб ва аялрин бахча ачух­нава. Кьилди къачуртIа, республикада 38 агъзур аялдиз кIелдай чкаяр жедай 102 мектеб ва 12,5 агъзур аял гьакьдай 87 бахча эцигнава. Программа алай йисузни давам жеда.

«Президент Владимир Путинан тапшуругъдалди РФ-дин Гьукуматди цIийи милли «Хизан» ва «Жегьилар ва аялар» проектар туькIуьрзава. Абурун сергьятра аваз кьетIен фикир образованидин къурулушдин инфраструктура еримлу авуниз гуда», — рикIел хка­на ада.

С. Меликова муниципальный тешкилат­рин кьилерал йисан эхирдалди образованидин хел виликди тухуниз талукь программаяр туькIуьрун ва абурун итижар хуьн тапшурмишна.

«Чна мектебар, аялрин бахчаяр эцигунин ва бинедилай ремонт авунин  программаяр давамарзава. Амма усал ва чкIидай гьалда аваз амай мектебрин кьадар гзаф, гьакIни  мектебриз фидалди  аялриз чирвилер гудай идарайрин кьадар тIимил хьун себеб яз, чна и кIвалах инлай кьулухъни давамарун чарасуз я. Гьаниз килигна, чи вилик милли цIийи проектрин мярекатрик активнидаказ экечIунин месэла ква. Къейд ийиз кIанзава, алай йисан 1-августдиз республикади Россиядин просвещенидин министерстводин вилик региондин образованидин къурулуш гележегда еримлу авунин программа хвена. Ада къурулушдиз талукь са жерге месэлаяр гьялдай мумкинвал гуда», — лагьана республикадин Кьили.

Сергей Меликова РД-дин мектебрин футболдин лигадин агалкьунрикайни лагьана. «Школайрин  футболдин лигада  чи рес­публикада кьве йисан вахтунда 260 агъзур аялди иштиракна. Чи футболдин агалкьунар — ибур неинки «Динамодин» гъалибвилер,  гьакIни спортдал машгъул хьунал 260 агъзур аял желб авун я. И кIвалах чна давамарна кIанда», — къейдна ада.

Августдин совещанидин иштиракчийрихъ элкъвена, РФ-дин просвещенидин министр  Сергей Кравцовни рахана. Ада рикIел хкайвал, алай йисан мартдиз 100 агъзурдалай тIимил агьалияр яшамиш жезвай чкайра кIвалахзавай классрин руководителриз ва колледжрин дестейрин  кураторриз гузвай алава пулунин кьадар кьве сеферда артухарнава. Идалайни гъейри, 1-сентябрдилай башламишна, вацра 5 агъзур манат алава гьакъи мектебрин ва колледжрин директоррин тербиядин рекьяй  меслятчийриз гуда. Ада муаллимриз кIелунин  алатай йисуз кьиле тухвай кIвалахдай чугъсагъул лагьана.

Государстводин Думадин просвещени­дин рекьяй Комитетдин председателдин­ заместитель Нурбаганд Нурбагандова рес­пуб­ликада образованидин хел еримлу авун патал кьабулзавай серенжемрикай суьгьбетна.

РикIел хкин, Президентдин тапшуругъдалди мектебар бинедилай ремонт авунихъ элкъуьрнавай программа 2030-йисалди давамарзава. 2025-йисуз ихьтин программа аялрин бахчаяр ва колледжар патални кьабулда.

КIелунин 2024-2025-йис патал региондин образованидин къурулушдин асул терефрикай министр Ягья Бучаева лагьана.

Образованидин хиле госдарстводин хиве авай асул месэла экономикадин ва гражданвилин жемиятдин алай аямдин прин­цип­риз жаваб гузвай образование тIем акакь­дайди авун я. И месэладин сергьятра аваз республикада 2023-йисуз  7754 чкадин 19 мектеб ва 3760 чкадин 26 бахча  ачухна. ЦIи 8114 чкадин 23 мектеб ва 2210 чкадин 15 бахча ачухдайди я лагьана ада.

Государстводин нетижаяр кьадай имтигьанрикай (ГИА) рахадайла, ада ЕГЭ-дин юкьван балл саки вири тарсарай хкаж хьанвайдакай, агъа кIанин баллдалди имтигьанар вахкуз тахьай аялрин кьадар тIимил, 100 баллдалди  вахкайбурун кьадар гзаф хьайидакай лагьана. 700-далай гзаф кIвалахри 90 ва мадни гзаф баллар къазанмишна. 9-классда имтигьанар вахкунин нетижайрини хъсан патахъ дегишвилер хьанвайди къалурзава. ГьакIни хабар гайивал, 2023-йисан 1-сентябрдилай гьар са муниципалитетда психологиядинни педагогикадин классар ачухна. Абурун санлай къачур кьадар 149-даз барабар я.  Идалайни гъейри, алукьзавай кIелунин йисуз физикадинни математикадин 164 класс ачухда. Абуру аялриз техникадин хилен пешеяр къачун патал вузриз экечIиз куьмекун лазим я.

Насигьатчивилин ва муаллимвилин  ба­жарагъдин къиметлувиликай мярекат­дал­ Россиядин Игит Темирлан Абута­ли­мовани­ лагьана. ГьакIни муаллимрин жемиятдин­ вилик докладар Республикадин обра­зова­нидин центрадин директор Анжела Байрамбеговади, Каспийскдин образованидин управленидин начальник Лариса­ Абрамова­ди, «КIвенкIвечийрин гьерекатдин»­ ре­ги­он­дин отделенидин советдин председатель­ Людмила Саидовади, Дербентдин Г.Б. Къа­зиагьмедован тIварунихъ галай проф­пед­колледждин директор Жамиля Аскендеровади ва са жерге маса пешекарри авуна.

Августдин совещание тафаватлу хьайи муаллимриз ва образованидин хилен маса къуллугъчийриз государстводин ва идарайрин шабагьар гуналди акьалтIна.

Жасмина  Саидова