Таъмин я
1-август РФ-дин Яракьлу Къуватрин далу патан югъ, вични жегьил сувар я. Ам Россиядин оборонадин министрдин 1998-йисан 7-майдин къарардалди тайинарна. Тарихдай малум тирвал, армия патал гьукуматдин патай ам таъминардай такьатарни герек тир. Урусрин армияда недай-хъвадай суьрсетдалди таъминардай органар арадал гъунин рекьяй I Петрди 1700-йисуз указ акъудна ва военный ведомствода цIийи къуллугъ — генерал провиант арадал гъана. Ахпа императорди «кьетIен приказ» акъудна. Винидихъ къейднавай къуллугъдиз Военный ва я Комиссариатдинди лугьуз хьана. Адан везифа кьушунар яракьралди, пек-парталдалди, мажибралди таъминарун тир.
1711-йисалай суьрсетдалди таъминардай органар гьерекатдик квай армиядин дестедик кухтуна. Кеферпатан дяве кьиле фидайла, гьалари къалурна хьи, управленидин тешкилатрин къурулуш датIана провиантдихъ галаз мукьва яз хьана кIанда. Фронт таъминардай транспорт, дяведин суьрсет агакьарун гзаф важиблу тир.
Дуьньядин сад лагьай дяведин йисара армия ва фронт суьрсетдалди таъминардай базаяр арадал гъанай, фронтриз суьрсет чара ийидай станцияр кардик акатна. Далу пата кьилдин частар, тешкилатар кардик квай тешкилатар кьушунрихъ суьрсетдалди, яракьралди, тадаракралди таъминардай складар авай. Далу пата авиациядинни техникадин, инженервилинни аэродромрин, ремонтдин, медицинадин, ветеринариядин частари кIвалахзавай. Чи йикъара абурун къурулуш мадни цIийи гьалара дегиш жезва. Эхь, далу пад мягькем хьайила, фронтдин цIарни, гъалибвал къачуз, виликди фида.
Ватандин ЧIехи дяведин йисара Докъузпара райондин агьалийри кьушунрин жергейра аваз ва далу патани кьегьалвилер къалурна. Дяведин сифте кьве йисуз дагъустанвийри фронтовикар патал 140 вагон суьрсет ва алукIдай пек-партал рекье туна.
Къаракуьредин хуьряй тир 203 дишегьлиди аскерриз гуьлуьтар ва бегьлеяр храна. 3392 жуьт парталрай къазанмишай 8480 манат дишегьлийри Яру Армиядиз савкьат яз рекье туна. 1941-йисан июлдилай 1943-йисан январдалди Докъузпарада кардик квай колхозри оборонадин фондуниз 119 центнер чIем, ниси ва некIедин маса продуктар, 23698 хам ва хъицикь, танкарин колоннаяр туькIуьрун патал 23000 манат пул рекье туна. Сталинан ва Ворошилован тIварарихъ галай колхозри, кьилдин инсанрини Яру Армиядиз дяведин техника гьазуруник чпин пай кутуна.
Миграгърин хуьруьн колхозчийри оборонадин фондуниз 60000 манат пул, и колхоздин седри Шайдаев Къазана — 10 агъзур манат, гамарин артелдин бухгалтер Гьажиев Игидалиди 2400 манат пулар яна. Докъузпара райондин зегьметчийри гьукуматдин военный заем кхьинин гьерекатдани гьевеслудаказ иштиракна. Миграгърин агьалийри 1942-йисан 8-апрелдиз 16 агъзур манатдин заемар кхьена. И хуьруьн юкьван школадин муаллимри чпин кьве вацран мажибдихъ санлай — 16 агъзур манатдин заемар кхьена.
Мискискарин хуьруьн колхозчи Нефталиев Жафера, митингдал экъечIна рахадайла, лагьана: «ЦIийи заем — им кьегьал Красный Армия паталди цIийи танкар, цIийи тупар, самолетар, минометар лагьай чIал я. Чна чи къуватлувал ва садвал мад сеферда къалурда. Гьар сада заем кхьиник вичин пай кутада». 1942-йисан 14-апрелдиз Мискискарин агьалийри 83 агъзурни 700 манатдин заемар кхьена.
Къе кьушунар материально-технический рекьяй таъминардай къуватар кардик ква. Куьмекдин гъил яргъи ийизвай тешкилатрин, кьилдин ксарин кьадарни гзаф я. Чи кар гьахълуди я, гьавиляй чун гъалибни жеда.
Шагьбала Шагьбалаев
