12-август — Жегьилрин международный югъ

Вири вахтара жегьилар жемиятдин вири­далайни активный ва кар алакьдай ксар яз гьисабайди я. Абурухъ зурба гьевес, зиреквал, цIийи гьар кардиз итиж авун хьтин ерияр ава. Эгер вири и лайихлувилер дуьз рекье тваз алакьайтIа, жегьилрикай чпизни, уьлкведизни, жемиятдизни анжах хийир хкатда. И гьакъикъат чизвай Россиядин Федерациядин гьукуматдихъ государстводин жегьилрин сия­сат ава. Жегьилрин крар вилик тухун патал яргъал йисарин стратегия кьабулнава.

Алай вахтунда чи уьлкведа жегьилрин са шумуд тешкилат, гьерекат ава. Абурукай кьилинди Россиядин жегьилрин союз я. Адалай алава яз, Россиядин студентрин дес­теяр, школьникрин гьерекатар, географиядин обществодин жегьилрин клуб ва Юнармия кардик ква.

Малум тирвал, чна гьар йисуз уьлкведин ва пешекарвилин гзаф кьадар суварар, лишанлу йикъар къейдзава. Абурукай, амайбурув гекъигайла,  шаддаказ, гзаф кьадар жаванрин, жегьилрин иштираквал аваз ва жуьреба-жуьредаказ кьиле тухузвайди жегьилрин йикъаз талукь сувар я. 12-август Виридуьньядин жегьилрин югъ я. И юкъуз жегьилри рикIивай ял ядай, шадвалдай мярекатар тешкилзава, чпин жаванвилиз сейр хъийизва, гележегдихъ умудар аваз камар къачузва. ГьикI лагьайтIа, чизва: государстводи жегьилрин патахъай къайгъударвал чIугвазва, пака уьлкведин экономика, яша­йиш, культура вилик тухун, цIийи шегьерар эцигун, рекьер туькIуьрун, илимда цIийи гаф лугьун, алемдин сирерай кьил акъудун абурун хиве гьатзава эхир.

Жегьилрин йикъахъ анжах са суваррин, машгъулатрин метлеб авач, ам государст­водин гьакI жегьилриз талукь  идеология­ни, сиясатни я. Жегьил несилди чпин фикиррилай, идеяйрилай, кьабулзавай къараррилай, тамамарзавай крарилай вири уьлкведин гележег аслу тирди кьатIунун лазим я. ГьикI лагьайтIа, школьникрини студентри, жегьил рабочийрини карчийри, бизнесменрини банкирри чи уьлкведин пакадин рехъ шегьредиз элкъуьрда. Жегьилрин ва жегьил хизанрин патахъай къайгъударвал чIу­гунни чи государстводин социальный политикадин кар алай хел я.

Къе тайин хьанвайвал, дуьньядин жегьилри санал кIва­лахун государствойрин арада дуствилин, амадагвилин алакъаяр гегьеншарунин карда лап важиблу хилерикай сад яз гьисабзава. Россиядин Федерациядин жегьилриз  талукь государстводин сиясатдин ва международный жегьилри санал кIвалахунин хиле кар алай везифаяр ихьтинбур я: Россиядин жегьилри ва объединенийри международный къурулушра, форумра, фестивалра иштиракдайвал авун, Евразиядин экономикадин союздин гьерекат вилик тухунал жегьилар желб авун, СНГ-дик акатзавай государствойрин майданра гуманитарный гьалар, алакъаяр мягькемарун, къецепатан уьлквейрин кар алакьдай жегьилар Россиядин яшайишдинни экономикадин проектар уьмуьрдиз кечирмишунал желб авун.

Къейд авун лазим я хьи, Россияда жегьилриз талукь хиле маса уьлквейрин жегьилрихъ галаз санал кIвалахун СНГ-дин, ШОС-дин, БРИКС-дин ва маса уьлквейрин гьу­куматрин, ООН-дин арада авай икьраррин бинедаллаз федеральный, регионрин, муниципалитетрин дережайра аваз кьиле тухузва.

Международный жегьилри санал кIва­ла­хунин хилез регьбервал гузвай кар алай идарайрик РФ-дин илимдин ва кьилин образованидин министерство, жегьилрин крарин рекьяй Федеральный агентство ва Россиядин жегьилринни аялрин объединенийрин Милли Совет акатзава.

Дуст уьлквейрин жегьилрихъ галаз санал кIвалахунин, яратмишунин, чирвилер, вердишвилер къачунин мураддалди Россияди гьар йисуз жуьреба-жуьре форумар, фестивалар ва маса мярекатар тешкилзава­. Мисал яз, цIи ахьтинбурун кьадар къадав агакьзава. Виридакай тахьайтIани, са бязи­бурукай чун рахада. Августдин, сентябр­дин­, октябрдин, декабрдин варцара Калуга­дин областда, этнографиядин «Этномир» парк-музейда, международный жегьилрин XV «Диалог» лагерь, Владикавказда илимдинни образованидин «Кавказский диалог» форум, Ульяновскда  БРИКС-дик акатзавай­ уьлквейрин жегьилрин Х саммит, Ленинград­дин областда образованидин «НКО без границ» проект, Москвада ва областда Аргентинадин, Бразилиядин, Вьетнамдин, Египетдин, Индиядин, Ирандин, Кубадин, Сербиядин, СНГ-дин ва ЮАР-дин ракьун рекьерал кIвалахзавай жегьилрин слет, СНГ-дин государствойрин мулкара жегьилрин «Добровольчество — без границ» шикилрин международный конкурс, Казанда жегьил алимрин конгресс кьиле фида.

США-ди ва коллективный западди Рос­сия­диз халисан дяве малумарнавайла, дуст­вилин, амадагвилин вири алакъайрал кьуьл гьалчдайла, чи жегьил спортсменриз Олимпиадада иштиракдай рекьер агалзавайла, ШОС-дик, БРИКС-дик акатзавай ва Мукьвал тир РагъэкъечIдай патан уьлквейрин жегьилрин тешкилатрихъ галаз алакъаяр тешкилун, гегьеншарун важиблу месэла я. Чна винидихъ къейд авунвай саки вири форумра, проектра, слетра, диалогра, конгрессда  Аргентинадин, Бразилиядин, Вьетнамдин, Египетдин, Индиядин, Ирандин, Кубадин, Сербиядин, СНГ-дин, ЮАР-дин ва гьакI Африкадин, Латиндин Америкадин, Мукьвал тир РагъэкъечIдай патан уьлквейрин жегьилри иштиракда. Им лап хъсан кар я. Жегьилриз чеб аквазва, абуру чпин алакьунар къалурзава, сада-садавай тежриба чирзава ва дуствилин алакъаяр мягькемарзава,

Тестикь хьанвайвал, агьалийрин 14 йисалай 35 йисал къведалди яш хьанвайбур жегьилар яз гьисабзава. Къе чаз авай делилралди, Россиядин Федерацияда 30 миллиондилай виниз жегьилар ава. Абуру кIвалахзава, кIелзава, илимдин рекьяй ахтармишунар ийиз­ва, яратмишзава. РФ-дин илимдин ва кьилин образованидин минис­терстводин делилралди, Россиядин гьар вад лагьай жегьил агьалиди кьилин ва юкьван идарайра кIелзава.

Эхиримжи вахтара государстводи жегьилриз кIелдай, кIвалахдай, яратмишдай,­ илим­дал, карчивилел, спортдал машгъул же­­­дай, ял ядай къулай шартIар тешкилза­ва­. Абур хийирлу гьар са кардал желб авун ­патал федеральный, регионрин махсус­ ­прог­­рам­маяр кьабулнава. Россиядин ше­гьерра­­ ­«Селигер-2019», «Машук-2019», «Кас­­пий-­2019» форумар, фестивалар, ярат­миш­дай­­ конкурсар, бизнес-клубар ва ма­­са серенжемар кьиле тухузва. И важиблу ва зурба мярекатра уьлкведин вири регионрай бажарагълу, активный жегьилри иштиракзава ва абуру экономика, илим, культура­ вилик тухуниз талукь хейлин проектар тек­лифзава.

Дагъустандикай кьилди рахайтIа, эхиримжи пуд йисуз республикада уьмуьрдин дережа хкаж хьанва. Къе Дагъларин уьл­кведа са миллионни зуралай виниз жегьилар ава. Чи республикадиз жегьилрин макан гьавая лугьузвайди туш. Эгер Россия­дин амай регионра жегьилри 26-27 процент­ тешкилзаватIа, Дагъустандин агьалийрин 54,8 процент жегьилар, жаванар я. Чи уьл­кведа маса ихьтин республика, область, край авач. Им еке къуват я. ЦIи 25 агъзурда­лай виниз рушарини гадайри юкьван школа­яр куьтягьна. Абурун вилик уьмуьрдин гегьенш­ рекьер ачух жезва. Школайра  исятда 800 агъзурдалай виниз жаванар ава. РД-дин Кьили, Халкьдин Собраниди, Гьукуматди жегьилрин тереф гьар са карда хуьдай сиясат тухузва.

Чи инсанар зегьмет чIугваз кIандайбур, затI арадал гъиз алахъдайбур я. Школаяр,­ ву­зар куьтягьай ва кIвалах гьат тийиз­вай гзаф жегьилар хсуси бизнес ачухунин­ терефдарар я. И кар фикирда кьуна, рес­пуб­ликада гъвечIи ва юкьван биснесдал машгъул жез кIанзавайбуруз къулай шар­тIар­ тешкилнава­. Республикадин вузра кIел­­­за­вай хейлин гадайрини рушари федеральный конкурсра, фо­румра иштиракзава, чпихъ еке гьевес, бажарагъ авайди къалурзава, гъалибвилерни­ къазанмишзава. Гьелбетда, им тарифдай кар я.

Амма вири жегьилрикай икI лугьуз жедач.  И карни чаз республикада арадал атай татугай гьалари субутзава. Чи душманрин чIуру ва зиянлу таъсирдик акат тавун патал­ аялрихъ, жегьилрихъ галаз, кIвалелай га­тIунна, гьукуматдин органри, жемиятдин вири къуватри кIвалахна кIанзава.

Эхиримжи йисара жаванрин, жегьилрин­ арада наркотикар ишлемишзавайбур гзаф гьалтзава. Республикадин наркодиспансер­дин учетда ирид агъзурдав агакьна наркоти­кар ишлемишзавайбур ава. Дагъус­тан­дин­ наркодиспансердин кьилин духтурди къейдзавайвал, учетда авачирбурун кьадар мадни гзаф я. Абурун 70 процент жегьилар я, абур чеб сагъар хъийидай идарайривни гатIун­за­вач. Лап чIуру кар ам я хьи,  наркотикар иш­ле­мишзавайбурун жергеяр рушари къалинарзава.

Ихьтин татугайвилерин вилик пад кьун па­тал къайдаяр хуьдай органрихъ галаз са­нал РД-дин жегьилрин крарин рекьяй ми­нис­терстводини кIвалахзава. Ада лап кар алай месэлаяр яз гьисабзавайбурук акатза­ва: жегьилриз диндинни ахлакьдин ва гражданви­лин образование гун; жегьилар яшайишдин­ месэлаяр гьялунал желб авун; бажарагълу­ ва инициатива къалурзавай жегьилрин тереф хуьн; яшайишдин жигьетдай кIеве гьатнавай жегьилриз куьмек гун; жегьилрин ва аялрин общественный объединенийрин­ кIва­­­­лахдин тереф хуьн; жегьилар чпин тIем­ акакьдай кIвалералди таъминарунин карда­ куьмек гун, волонтеррин жергеяр къалинарун…­

Гьа и везифайрин бинедаллаз минис­терстводи акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин мес­элайризни кьетIен фикир гузва. Республикада ватанпересвилинни военный 14 объе­ди­нение ава. Бязибурун тIварар кьуртIани же­да: «Спасатели», «Морские котики», «Ополченцы», Боец», «Краповый берет», «Патриот», «Стрелок», «Тебе доверяет Родина»… Анра аялриз, жаванриз военный рекьяй сифтегьан вердишвилер гузва, Ватан кIан хьунин, адаз вафалу хьунин гьиссер кутазва. Жегьилрин руьгь ахлакьдин, марифатдин­ жигьетдай мягькемарзава. Къе ихьтин тербия ва бедендин сагъламвал, лигимвал гьар аялдиз, жегьилдиз герек я. Республикада эхиримжи йисара пайда хьанвай экстремист­рин, террористрин гьерекатдиз акси акъваздай жегьил къуватар герекзава. Гъавурдик квачир, ахлакьдин, марифатдин, ватанпересвилин тербия агакь тавунвай жаванар террористрин, бандитрин таъсирди фад акатзава. И рекьяй жегьилрин общественый объединенийри тухузвай кIвалахдихъ дуьзгуьн нетижаяр ­жезва.

Нариман  Ибрагьимов