Бажарагъди макьсаддихъ тухузва

Мукьвара жува иштиракай са мярекатда милли эдебиятдихъ галаз алакъалу ватанэгьлиди лагьайвал, чахъ кхьизвай, яни яратмишзавай ксар гзаф жезва. Иллаки — шиирар, бейтер теснифза­вайбур. Абуру хсуси иесийрин ти­пографийра чпин ктабарни акъуд­зава. Гьайиф хьи, майдандиз­ халисан шаир акъатнавани ва я адетдин нубатдин бейтчи алава­ хъхьанвани лугьудай пешекар­ авач. Шаир гафар шиир­дин кIа­лубра твазвайди ваъ, художест­венный жигьетдай дерин, маналу, гражданвилин вини­ дережадин гьисс къалурзавай, жемиятдин, халкьдин итижриз, дердийриз жаваб гузвай гуьзел чIалар яратмишзавай касдиз лугьузвай­ди я. Эдеби­ятдин майдан­да цIийи гаф лугьуз, рикIел аламукьдай къаматар яратмишиз алакьзавай­даз. Гьа ихьтин шаи­рарни, яваш-яваш ятIани, майдан­диз экъечI­зава. Абурукай садни Гъулангерек Ибрагьимова я.

Шаирдин яратмишунриз рес­публикадилай къецени итиж ийиз­ва. Идан гьакъиндай Москвада урус чIалал акъатнавай «Ожидание», «Волшебный сон» ктаб­ри шагьидвалзава. И мукьвара Гъу­лангерекан шииррин «Уьмуьр амай кьван» ктаб чапдай акъатна. Ана гьатнавай эсеррихъ галаз таниш жедай мумкинвални хьана заз. «Гатфариз кьуьд», «Гьиссерин алем», «Аялар патал» ва «Поэмаяр» паярикай ибарат ктабда руьгь тухардайвал кIелдай шиирар пара ава. Абур хайи ватандикай, чи макандин гуьзел тIебиатдикай, дагъви баркаллу рухвайрикайни рушарикай, кIанивилин михьи гьиссерикай, къенин девирдин бязи вакъиайрикай, инсанрин умудрикай, мурадрикай я. Заз «Уьмуьр амай кьван» поэмади иллаки екез таъсирна.

Шаирдиз уьмуьрда акунвай шикилдикай руьгьда дигмиш хьанвай сегьнеди кIелзавайди, на лугьуди, ахварикай кудзава, адаз маса дуьнья къалурзава. Ам поэмада ихтилат физвай ва гарухъ галаз женг чIугвазвай тек пешинин терефдар жезва.

Поэма ирид слогдин ва рифма­да тунвай цIарарикай ибарат я. Литературадихъ галаз алакъалу пеше­карри тестикьарзавайвал, 7 слог­дин жуьре чи шииратда виридалайни четинди яз гьисабзава. ГьакI ятIани, шаирдилай вичин эсер тамамди ва таъсирлуди ийиз алакьнава.

Хайи макандин гуьрчег тIебиат­дал кьару шаирди поэмани хъуьтуьлдиз, дагъдин синелай къвезвай гатфарин шагьвардин лепедин хуш лезетдик квайда хьиз башламишзава. Гад хъфинин, зул атунин лишанар яз, бегьердив ацIанвай багъдин, туракь дагъдин, зегьметдал машгъул инсанрин шикилар чIугвазва.

Хъфена, гъил юзурна,

Бахтавар тир гад.

Емишарни чурурна.

Зул атанва мад.

Шаирдиз вири аквазва: къуьл кIватI хъувунвай никни, таядавай векьерни, школадиз физвай аяларни, багълара, чуьллера зегьмет чIугвазвай инсанарни… Гьа са вахтунда кхьизва:

Перишанвал, сугъулвал

Гвай девир я зул.

Цаварикни рагъулвал

Акатзава бул.

Мукьвал-мукьвал марфари

Гатазва дакIар.

Гагь гужлу тир гарари

Юзуриз тарар.

Хъуьтуьл гьиссер, гьейранвилин дамахар, акваз-акваз квахьзава, шаирди багъдавай чуплах тарарикай икI кхьизва:

Пешер вири вегьена,

Тар-там я кьецIил.

И кар акваз, ифена,

РикI я зи сефил.

РикIе мадни къурху гьатзава, гарухъ галаз женгинавай тарцел аламай са пеш акурла. Гарни пеш бягьсина гьатнава. И женгинал гуьзчивалзавай шаирдин рикI цацаралла, ада, «мягькем яхъ чан, аватмир, аватмир» лугьуз, эмирзава. Амма къуватар барабарбур туш, гарун гьайбатди пеш кIвадарзава. ЯтIани, адаз къимет гузва:

Фикирна за рикIивай:

И пеш я кьегьал.

Жедайвал гьа вичивай

Женг тухвай къаял.

Шаир гьа и са фикирдал акъваззавач, ам мадни деринарзава, адаз жемиятдин, ватанпересвилин метлеб гузва. Пеш гьакIан руг хьиз квахь тийидайдакай, адакай са вахтундилай чил миянардай кьук жедайдакай лугьузва. Пеш гьакIни душманриз муьтIуьгъ тахьай, Ватандиз вафалувал къалурай Къванцин гададив гекъигзава. Алатай вахтар, вакъиаяр рикIелай ракъур тавунихъ гележег патал еке метлеб ава эхир.

Поэма кIелайла, Дагъустандин халкьдин шаир Майрудин Бабаханова кхьена: «Эсер хъсанди хьанва. Чи литературада сифте яз игитвилин тема цIийи къайдада ачухарзава. Тарал аламай тек пешинин кьисметди Ватан патал чанар гайи ва гузвай кьегьалрин кьисметар рикIел хкиз тазва…».

Советрин писатель Леонид Леоновахъ ихьтин гафар ава: «Бажарагъди, игитвили хьиз, макьсаддихъ тухузвай рехъ куьруь ийиз­ва». Гъулангерек — шаир вичин макьсаддив агакьнава. Ада уьмуьр женг тирди, Ватан, жуван къул хуьн патал чан къурбанд авун, кьегьалвилелди уьмуьр тухун, четинвилери инсан ажуз тавун баркаллу дережадин ерияр тирди тестикьар хъийиз­ва. Эхиримжи нукьтIани эцигзава:

Гьавиляй чаз багьа я

Гьар са пеш, са къван

Пак ватандин чилерал

Уьмуьр амай кьван.

КIелзавайдан фикир чпел желбзавай шиирар пара я. «Ватандиз»­, «Дустар хьурай», «Кьурагь дере», «Хъсанвал, инсанвал», «Дидедин чIал», «Жуванбур за гудач маса», «Инсанвал хуьх», «Кьве патал пайнавай Ватан зи», «Агь,  инсанар», «Дагъустан», «Лезги няметар», «Гьайиф чIугвамир» шиирра халкь кIеве твазвай мес­элайрин, дидедин чIал краралди хуьнин, жегьил чанар туькьуьмзавай дяведал эхир эцигунин, инсанвал вине кьунин, ватанэгьлияр сад-садан къайгъуда хьунин гьакъиндай сес хкажзава. Эсердиз­ гуьзелвилин тавар, рангар гузвай­, кIелзавайдан рикIел аламукьдай, кIелдай гьевес мадни хкаждай цIарар, гекъигунар, мисалар, ибараяр (гьиссерикай хразва гамар, вун Гияр яз тупIалдава тарихдин, вун рагъ хьанва зи гьиссерин цавара, вилер я михьиз накъварин чарчар, зи яшар, Самур вацI хьиз, авахьна, гъамарин тIурфан, уьмуьрдин сув, хиялрин океан, хиялар-къушар, суьгьуьрдин елкен, рикIин шад сегьне, къумад твар хьиз…) мукьвал-мукьвал виле акьазва.

Милли шииратда аялар патал кхьизвай авторар кьериз-цIаруз гьалтзава. Амма Гъулангерек Ибрагьимовадин рикIе аялар гьамиша сифте нубатда ава. И кар цIийи ктабда гьатнавай шииррини успатзава. Шаирди аялар гъавурда акьадай чIалалди абуруз Ватан, диде-буба кIан хьунин, зегьмет чIугунин, инсанвилелди яшамиш хьунин, хъсан, къени краралди жемиятдиз хийир гунин, чIехидаз гьуьрмет авунин макьсадар ачухарзава.

КIанивиликай шиирар са шумуд патал пай жезва: кIаниди къакъатуникай; яр яргъа хьуникай; ярдин вафасузвиликай; ашкъидин бахтлу легьзейрикай. КIанивили гъанвай дерт-гъам къалурун патал къай-мекь, зул-кьуьд, мичIи, ичIи, пичIи, гар-тIурфан, михьи ва бахтлу муьгьуьббатдикай рахадайла, багъ, рагъ, варз, экуьвал, сегьер, женнет, цуьк, лиф, билбил, гъвергъвер, саф гьиссер, гафар, ибараяр пара ишлемишнава, абур, шиирдай шиирдиз физ, тикрар жезва.

Гъавурда акьазва, цIийи эсер арадал атуниз шаирдиз уьмуьрда аквазвай вакъиайри, агьвалатри, шаир вич аватзавай гьалари, адан бейнида битмиш жезвай фикирри таъсирзава. Гьа и макъамда адаз цIийи эсер виликанбурув гекъигдай мумкинвал жезвач. Гьавиляй гафарин, рифмайрин тикрар хьунарни гьалтзава. Шиир са легьзеда арадал къвезвай пишкеш хьиз я. Анжах са вахт алатайла, шиирдин гьар са цIарцIел, рифмадал кIвалах хъувун яратмишзавай касдин буржарикай я, гьар са шиир са гьихьтин ятIани цIийивилелди тафаватлу жедайвал.

«Гьиссерин алем» паюна ганвай инсанрин къилихрикай, хъсан ва пис крарикай кхьенвай, сатирадин тав галай шиирар кьилдин разделдиз чара авун кутугнавай.

«Уьмуьр амай кьван» ктаб милли шииратдин алемда вичин чка кьадайди, ам вилик финик вичин пайни кутадайди хьанва. Мубарак­рай Гъулангерек шаирдиз! Илгьамдин булахдин чарчаррик мадни гьерекат акатрай!

Вичин кар жагъанвай кас бахтаварди жедалда. Гъулангереказ ­уьмуьрдин, илгьамдин, кеспидин рекьяйни вичин кар жагъанва. Къуй ам мадни бегьерлуди, метлеблуди хьурай!

 Хийир  Эмиров