Гьар са ктаб кхьин, ам майдандиз акъудун гьихьтин зегьметни харжияр ятIа, анжах гьа кар арадал гъанвайдаз чир жеда. Гьавиляй гьар са автордин зегьметдиз ктаб кIелайда, адакай хийир хкудайда къиметни гуда, аманат язни хуьда. Гьайиф хьи, эхиримжи йисара и кIвалах рикIелай алудзавайбур гзаф хьанва.
И мукьвара Нижневартовскда яшамиш жезвай зи хва Эдуард Тюмендин медуниверситетдин 5-курсуна кIелзавай вичин хва, зи хтул Гьажидал кьил чIугваз, хизанни галаз фенвай. Абур аниз агакьай са-кьве йикъалай заз Эдуарда зенг авуна ва вичин хци кIватIнавай лезги чIалалди акъатнавай журналарни ктабар телефондай къалурна. Дуьз лагьайтIа, зун мягьтел хьана. Жечни кьван, зи хтулди мектеб гьа Нижневартовскда кIелна куьтягьнавайди я, ана лезги чIал къвезвач. Бес а ктабар, журналар, чебни лезги чIалал кхьенвай, къачунин, чебни «Авитодай», себеб вуч хьурай? Дуьз лагьайтIа, зи хтулдиз лезги чIалалди рахаз чизва, амма гьарфар — ваъ. Бес абур ада гьикI кIелзава? За и кардин патахъай Гьажидивай хабар кьурла, ада хгай жавабди зун гьейранарна: «Я буба, бес зун гьихьтин лезги хьурай, жуван миллетдин, чIалан, эдебиятдин тарих чин тийидай? Гьавиляй за, а вуна заз гайи урус-лезги чIалан словардайни 1-классдин «Букварь» ктабдай гьарфар чир хъувуна, чин тийидай гафарни словардай ахкваз, тарих чирзава». Ихьтин жавабдал вуж шад жедач кьван! И ван галукьайла, зи рикIел 10-классда кIелзавай ученикрихъ галаз алакъалу дуьшуьш хтана. Дуьз лагь, балаяр, квекай лезги чIалалди кхьенвай са ктаб кьванни кIелнавайда гъил хкаж! — тIалабна за. Мумкин я куьн чIалахъ тахьун, заз гьич са гъилни «цава» акунач. Гьинай кIелрай аялри лезги авторрин ктабар, чпин дидейри, эхь, эхь, дидейри масадалай усал такурай лугьуз, сада масадал вил эцигиз, багьа телефонарни смартфонар къачуна вугузвайла!?
Газет кIелзавай бязибуру мумкин я лугьунни: ида вичин хтулдин тарифар ийизва. Ваъ, гьуьрметлубур, зиди тариф авун туш. Заз аламат я хьи, кIвале авай ахьтин ктабар-аманатар, «Авитода» эцигна, маса гун. Бес абур гьа маса гузвайдан бубади хвейибур тушни вичин несил патал? Абурун арада ахьтин ктабар ава хьи, алай вахтунда, чирагъ гваз къекъвейтIани, жагъин тийидай. Гьар са ктаб хуьнилай гъейри, адан къадирни чир хьанайтIа, хъсан жедай. Мисал яз, «Сулейман Стальский, сочинения, «Изъятая книга» штампни ала (№ 14460), «Фундаментальная библиотека Международного института «Юждаг») — Москва — 2000; «Сулейман Стальский и современность», и ктабдал кьве штамп ала — «Фундаментальная библиотека Международного института «Юждаг», 2-штамп — «Усухчайская ср.школа Ахтынского района» (№ 4432). Хуьруьг Тагьир «Зи мурад» — 1983, № 4593, «Усухчайская сельская библиотека»… Вири гьа ихьтин тарихдин мана авай, алай вахтунда библиотекайрай жагъин тийизвай ктабарни журналар.
Писателрихъ, шаиррихъ, алимрихъ чпин яратмишунар авай ктабар рикI алай дустариз, багьа инсанриз, аманат яз, вичин автографни алаз пишкешдай адет ава. Зи хтулди къачунвай ктабрин арада рагьметлу чи профессор-алим Агьмедуллагь Гуьлмегьамедова (ада заз тарс гана) вичин патай «Эминан гьакъикъат» — мягькем ибарайрин словарь», 2-том (2002-йис) ва гьа ктабдин 3-том, (2008-йис) «На добрую память от автора» кхьена ва вичин къулни чIугунвай ктабар гайи касди абур, «Авитода» эцигна, маса гун вуч лагьай гаф жезватIа, зи келледа ацакьзавач. Яраб ихьтин аманат — пишкеш маса хгайди гьикьван девлетлу хьанатIа? Инал зи рикIел са цIувад йис идалай вилик миллетдал гьалтайла са даргиди зибилханадал гадарнавай лезги ктабар «Лезги газетдин» редакциядиз хкайдакай кхьенвай макъала хтана. Им яни чна чи хайи лезги чIални эдебият хуьзвай жуьре?
Зи хтулди «Авитодай» маса къачунвай (вич студент яз) ктабрин сиягьда Ражидин Гьайдарован, Гьажи Гашарован, Гьаким Къурбанан, Етим Эминан, СтIал Сулейманан, Якьуб Яралиеван, Айбике Гъаниевадин, Сфи-Бубадин, Теране Оружевадин, Нариман Ибрагьимован ва маса авторрин ктабарни, «Дуствал», «Самур» журналар ава. Гила абур зи хтулди багьа ядигарар хьиз хуьзва ва абурукай менфятни къачузва. Баркалла ва аферин ваз, Гьажи!
Бубайрин мисалди лугьуда: «Къапуна авайди тIуруни къачуда». Гьахълу гафар я. Гьажидин дах Эдуарда, ДГУ-дин филфак агалкьунралди акьалтIарна, Къурушрин хуьруьн 1-нумрадин юкьван мектебда 5-йисуз лезги чIаланни эдебиятдин тарсар гана. Алай вахтунда ада Нижневартовскда нафтIадин мяденра супервайзер яз кIвалахзава. Адахъни лезги ва урус классикрин эсеррин еке ктабхана ава. Ам, мумкинвал хьанмазди, вичин аялри чIал хуьн патал гатуз муьгьлетдиз хизанни галаз хуьруьз хквезва.
Гьина аватIани, жуван дидед чIал хуьзвай рухвайризни рушариз баркалла, аферин! «Чахъ чи хайи чIал амай кьван, сагъ я лезги халкь…». И гафар ктабар-аманатар «Авитодай» маса гузвайбуруз ван хьанайтIа, хупI хъсан жедай.
Гьажи Къазиев, муаллим, Россиядин журналистрин Союздин член
