(Эхир. Эвел — 19-20-нумрайра)

Искусстводал машгьул тир вирибурун союз — худсовет — тешкилун чарасуз я, и кардин гьакъиндай чна са шумуд сеферда тек­лифар гайиди тир. Амма, вучиз ятIани, и кIва­лах вилик физвач. Гьар са мани, майдандиз акъуддалди­, махсус худсоветдал ахтармишна, ихтияр­ гайитIа, ахпа тамамарин. Усалдиз мани,­ макьам тамамарзавай дестеяр къерехна­ кIанда. Къуй чпел алахъ хъувурай. ЦIийи музыкадиз, шиирдиз ва масабуруз лазим тир къимет гана, майдандиз акъудун патал талукь документ гана кIанда, гьар са яратмишун сафунай ягъун герек я. Ахьтин гуьзчивили, дугъриданни, бажарагълубур майдандиз акъудда.

Ихьтин союзар искусстводин маса хилерани тешки­лун чарасуз кар я. Лезги чIалал акъатзавай газетра ва печатдин маса органра и месэлайрай, иллаки чи милли руьгьдин ивирриз талукь яз, чи лезги меденият авай гьалдикай кхьенвай тIимил макъалаяр хьанач. Амма, гьайиф хьи, къенин юкъуз­ни и кар арадал атанач, дуьз меслятрал амалзавач. Да­гъустандин радиодин фондуна авай чи композиторрин манийрикай менфят къачуна кIанда. Лезги манидин, иллаки чи халкьдин руьгьдин истемишунриз жаваб гудай манийрин, фонд тешкилун чарасуз я. Искусство гьар са халкьдин къамат, къилих тирди рикIелай алудун дуьз туш. Гьар поселковый советдик культурадин центрайра халкьдин алатрин оркестрар тешкилна кIанда. Чахъ бажарагълу гзаф кьавалар ава, абур вири гуьзчивилик кутадай, дирижервилин везифаяр тамамариз жедай устадар чахъ авачиз туш. (Месела, Нариман Османов). Чи устадри къунши районра тухузвай шадвилин мярекатра иштиракзава. Халисан композиторри яратмишзавай цIийи маниярни авачиз туш, абуру чпин яратмишунар, цIийи манияр хушвилелди гузва, масанра хьиз, пулдихъ маса гузвач. Эхиримжи вахтара чи стха халкьариз хъсан кутугай сесер авайбур, хуш жедайбур хьанва. Идалай вилик абур чи устадрилай чешне къачузвайбур туширни бес? Абуру зегьмет артух чIугвазва, манидал алахъзава. Далудихъ куьмек гудай ксарни галачиз туш.

Халкьдин меденият, музыка вилик тухуник еке пай кутур ва кутазвай бажарагълу манидарар Дурия Рагьимова, Тарлан Мамедов, Роза Максумова, Суьлгьият Гьажиева, Фаризат Зейналова, Даниял Къазиев, Омар Меликов, Рустам Къарибов, Руслан Пирвердиев, Залина Шамова, Марина Алиева, Наира Рагьманова, Таира Муспагьова, Эрзиман Османов, Магьизар Алиева, Билал Эскендаров, Эрик Бабаев, Седагет Саидова, Эльмира Къараханова, Телли Къарибова, Велимет Гьуьсейнов, Руслан Ибрагьимов, Ренат Аджабегов, Тофик Мегьамедов, Ислам Велиханов, Керим Камилов, Валерик Сулейманов, Фазил Ашурбегов, Эминулагь Кьадиев, Бирембег Гьуьсейханов, Мамед Муслимов, Мусинат Абдулазизова, Фаргьад Абдурагьманов. Бажарагълу кьавалар — Исамудин Агьмедов, Иманулагь Гуьлмегьамедов, Изам Уллубегов, Загьир Мегьамедов, Ямудин Къараханов, Нариман Османов, Мусаиб Сейфулаев, Зиявудин Тагьирбегов, Шакир ва Ханбуба Элитмазовар, Мегьамед Тайибов, Къазибег Къурбанов, Шарафудин Рамазанов, Алим Алимов, Рагьиб Зейдулаев, Мамедали Агъабалаев, Тимур Межидов, Расул Абдулкебиров, Ферзи Къарабегов, Зугьраб Мегьамедов, Навруз Исабегов, Абдул Мусаев, Роберт Абакаров ва масабур.

Искусство арадал гъайи ксарни сад­рани рикIелай алудна кIандач. Россиядин Федерациядин халкьдин артистка рагьметлу Рагьимат Гьажиевадин сесинин, ам медениятдив эгечIиз хьайи тегьердин тариф вирида ийизва. Гурлу, гужлу, михьи сесини вири алем къенин юкъузни гьейранарзава. Гьабибулагь Мансуров, Айдунбег Камилов, Ризабала Агъабалаев, Ражаб Сафаров, Роберт Тагьиров, Жамал Шагьмарданов, Къазагьмед Мавланов (адаз манидин сердер тир лагьайтIани, ягъалмиш жедач). Абурун манийрихъ ажайиб везинлувал, милливал, ширинвал ава. Устадвилелди тамамарзавай манийри яб акалзавайбурун руьгьдин симерик хкIурзавай. Гуьзел сес, тамамарзавай манийрин эсердиз фикиррин деринвал ава. Художественный чIалан рекьяйни девлетлубур я.  А манийри гилани лезет гузва. Абурун манийрихъ маса миллетрин векилрини гьейранвилелди яб акалзава.

Чаз чи милли меденият вилик тухунин кардик еке пай кутур кьавалар стхаяр тир Исрафиловрин, Шихжамаловрин, Верзант Мегьамедован, Уруж Абубакарован, Насир­ Гуьлметован ва масабурун тIварар еке гьуьр­метдивди рикIел хкиз кIанзава. Чпиз женнет кьисмет хьурай!

Гьайиф хьи, алай девирда бязибур лап усал шейэр, лугьун хьи, халис къундармаяр гваз майдандиз экъечIзава. ИкI, месела, телевиденидай, межлисра рикI алаз тамамарзавай бязи манийрикай мад са шумуд къачун.

Зенг ийимир

(Узбекрин мани)

Гуьзел я зун Лезги чилин,

Агь, гада чан, гада чан.

Намус авача чина вин,

Агь, гада чан, гада чан.

Сифте чир ваз адетар,

Агь, гада чан, гада чан.

Ахпа дадмиш няметар,

Агь, гада чан, гада чан.

Зенг, зенг, зенг мийир,

Вуна, гада, заз зенг мийир…

КIаниди

Руш цавуз килигна,

Ада гьарайна:

Вун зи патав ян атанач,

Къведа лагьана?

 

Вучда за уьмуьрдикай,

Зи патав тахьайла_;

Зи кIани яр,

Я чан, я чан Аллагь!

Елена

На чуьхуьзва перем зи

Лезги чилин руг алай,

Зи перт хьайи уьмуьрдин

ЧIере хайи муг авай.

Припев:

Урусатдин ранг алай

Яд кIвахьзавай перемдал,

Елена, ви нагъв алай

Зи гъилевай перемдал.

На чуьхуьзва перем зи

Каф къугъвазвай тупIарив

Вуч зурзазва кIвачер ви,

Гатазва гьи гарари?

Тапарчи

Къведач зун мад, заз минет ийимир,

Къведач, зун ви гунагьдик акатдач.

Чидач заз мад заз вун кIан яни, туштIа,

Ваз вуч кIан ятIа.

Шехьна зун, зи вилин накъвар михьдайди

хьанач,

Дерт хьана заз, зи дерт чир хьай кас

хьанач.

Вилерин экв рикIел хканай вуна

Мурадрихъ агакьарай.

Припев:

Тапарчи, тапарчи, эх тавунайтIа,

Тапарчи, зун вучиз на ягъалмишнай.

Тапарчи, вуна зи рикI, кана фена,

Им кIанивал авач.

Йифиз зи дердер за вацраз лагьана,

Килиг: вуч эхна за, гьисабрал къвезвач.

Гьикьван кIан хьай рикIелай алудиз вун.

Алдатмишна зун.

Минетин, кIанивиликай галатна рикI,

Зи геле къекъвемир, гел гару тухвана.

Шехьиз за тадач — зи рикI цIуруриз вав,

Элкъуьрмир кьулухъ.

(Эрменийрин макьамдал мани лугьун тавуртIа, чахъ тIимил авани чи композиторри теснифнавай манияр?)

Миниюбка

Агь жаван-жаван бахтар,

Миниюбкадин вахтар,

Дискотекадиз фида,

Зи кIани гада жеда.

 

Яр, ви гъиле гъил туна,

Яйлух кьилел алукIда.

Гъуьлуьн кIвализ зун къведа,

Вилер чилиз агъузда.

Яргъи юбка зал жеда,

Яйлух кьилел алукIда.

Яр, ви гъиле гъил туна,

Яйлух кьилел алукIда.

Назиля

Гуьзел, гуьзел, гуьзелрикай са руш,

Иер, иер бахчадавай руш,

Инал ша, инал ша,

Зи кIани руш, инал ша.

Инал ша, инал ша,

Зи кIани руш, инал ша.

 

Припев:

Зи кIани руш Назиля,

Вун рикIиз чими я.

Зи кIани руш Назиля,

Вун буйдиз шумал я.

Зи кIани руш Назиля,

Вун рикIин хиял я.

Зи кIани руш Назиля,

Вун хуьруьн дамах я.

 

Бахтлу, бахтлу, бахтавар са руш,

Маралдиз ухшар, ухшар яни вун, руш

Инал ша, инал ша,

Зи кIани руш, инал ша.

Инал ша, инал ша,

Зи  кIани руш,  инал ша.

Припев тикрар жезва

Ихьтин манияр жедани бес?! Хайи чIа­лав, культурадив икI эгечIун бес дуьз яни? Манадиз килигайла лап усалбур, мана-мет­лебни авачир, рифмаяр  зайиф, гьакIан шудургъаяр…

Ихьтин шейэр гваз халкьдин вилик гьикI экъечIзавайди я? Им жува-жув ва халкьни алдатмишун тушни? Аквазвайвал, мехъеррал пул  къазанмишун патал ийизвай уюнар я.

Манидарриз, музыкантриз, шиирар туь­кIуьрзавайбуруз сифте камар къачуз куьмек гун чарасуз я. Манида, музыкадин гьиссер, чи къилих, чи руьгь авайди рикIелай алудун дуьз туш. Чи гележегдикай фикирна кIанда.

Мани тамамарунихъни вичин къайдаяр, истемишунар авайди рикIелай алудна кIандач, абурал амал авун чарасуз я.

Музыка чанди чIугуна кIанда, рикIериз таъсирдай бейтер, рикIи кужумдай сесни кIанда. Гьарда вичиз тешпигь мани тамамарун лазим я. Фонограмма кутаз халкь алдатмишун герек туш, «фанерадин» куьмекдалди гайи концертарни чаз герек туш.

Гуьзчивал авач лугьуз, лезгийрин гуьзел музыкадив жуваз кIандайвал эгечIун дуьз яни? Заз чидайвал, дуьз туш. Им хайи халкьдиз гьуьрмет тавун я.

Репертуардал, сегьнедиз экъечIна вич дуьз тухуз алахъна кIанда, милли лишанар хуьн чарасуз я. Сегьнедин сирер чир хьун герек я, сегьнедал кат-калтугиз, чпи-чеб къапарай акъудиз алахъун герек туш. Тамашачиярни ахьтинбурукай фад икрагь жеда.

Жув дуьз кьиле тухунал, алукIзавай пек-парталдални къал ала. Ванциз хас тир мани тамамарна кIанда. Эгер алакьун авачтIа гьевескарвилин, халкьдин вилик, манидар я лагьана, сегьнедиз экъечIун герек туш.

Халис пешекаррихъ галаз, композиторрихъ, шаиррихъ, музыкантрихъ, сегьнедин устадрихъ галаз кIвалах авуна кIанда.

Мани тамамардайла, къаматда хушвал­, гьевес, мегьрибанвал, сегьнедин азадвал хьана кIанда. Манидин бинеда халкьдин адетар, руьгь хьун чарасуз я. Месела, «Диде» мани дидедин дережадиз фена тамамарна кIанда.

Алай вахтунда чахъ гуьзел сес, алакьунар авай манидарарни тIимил авач. Чпихъ бажарагъ, музыкадин гъавурда авай, тежриба авай Суьлгьият Гьажиева, Фаризат Зейналова, Роза Максумова, Тарлан Мамедов, Седагет Саидова, Эрзиман Османов, Керим Камилов, Мамед Муслимов, Къазагьмед Мавланов, Даниял Къазиев, Рус­там Къарибов, Омар Меликов, Къагьриман Ибрагьимов, Билал Эскендаров, Бирембег Гьуьсейханов, Исмаил Исмаилов, Тофик Мегьамедов, Ислам Велиханов, ашукьар — Шемшир, Адил, Осман, Алихан, Айдын ва масабур. Абуру тамамарзавай авазар гьар са лезгидин руьгьдин истемишунриз жаваб гудайбур я ва тамамарзавай манийри чун гьейранарзава. Абурун михьи, ширин сесер сейли тушир лезги хизан бажагьат ава. Абур халис устадрив гекъигиз жеда ва бажарагъ, устадвал са шакни алачирди я, михьи, ачух везинлу, гьар садан рикIик, руьгьдик цицIивал кутадай гужлу манияр я. Абурун сесинихъ гьи­кьван яб акалайтIани, руьгь икрагь жедач, тамамарзавай авазриз, дугъриданни, руьгьдин авазар лугьуз жеда ва иштиракзавай гьи межлис, шад мярекат, мехъер хьайитIани, шад сувариз элкъвезвайди якъин я.

Мани, музыка галачиз инсандивай яшамиш жедач, инсандиз, ризкьи хьиз, руьгьдин емни чарасуз я, иллаки алай алаш-булаш де­вирда, уьмуьр ихтибарсуз хьанвай пашман девирда, шадвал, гьевес авачир, хажалатрив ацIай, фейжан гваз атанвай девирда.­

Хайи чIалав, культурадив, мукъаятви­лелди, мукьуфдивди, рикI куз эгечIна кIанда.

Чи фольклордин ансамблар арадал хкана, халкьдин манияр тамамарна кIанда, вучиз лагьайтIа, абурухъ кьетIен дад ава. Халкьдин манидихъ авай къуват суьгьуьрдин перде алай аламатдинди хьиз аквада. Искусство арадал гъайи ксарни садрани рикIелай алудна кIандач.

Гьар йисуз манидарринни музыкантрин фестивалар, ашукьрин арада гьуьжетар, музыкадин ва кьуьлерин килигунар тешкилун чарасуз я. Сифте нубатда кьилди-кьилди са хуьрера, районра, вири районринбур (лезги) санал, виридан вилик виридаз аквадайвал тешкилна ва гьар садаз лайихлу къиметни гана кIанда. Чи халкьдин яратмишдай медениятдин къуватар мадни тупламишна кIанда.

Медениятдал, эдебиятдал, искусстводал­ рикI алай гьуьрметлу ватанэгьлияр! Чи халкьди жуван лезги манияр, макьамар, кьуьлер халкьдин руьгь хкаждай, уьмуьрдин гьа­къи­къат къалурзавай манияр, шиирар яратмишдайдахъ инанмиш я зун. Чи халкь руьгьдин еке девлет, хци фикирар авайди я. Инсанар фикир ийиз мажбурдай, абурун гьиссер михьи ийи­дай, тербияламишдай ава­зар, шиирар чи халкьдиз гьамиша герек я.

Ша чна чи халкьдин яратмишдай къуватар тупламишин. Зун критик туш, за къарагъарзавай месэлаяр жуван хсуси фикирар я. Газетрин чинра и месэладин пата­хъай­ кIелзавайбурун фикирарни хьанайтIа кIандай. Къуй чахъ яратмишзавайбур — композиторар, манидарар, ашукьар, шаирар, музыкантар мадни гзаф хьурай! Искусство халкьдин къамат, къилих тирди садрани рикIелай алуд тийин. Къуй чи культура хкажун патал чи чалишмишвилер бегьерлубур хьурай!

Майина Абдулмуталибова,

композитор, РФ-дин журналистрин

Союздин ва медениятдин «Куьредин ярар» центрадин гьуьрметлу член,

РФ-дин соцобеспеченидин лайихлу къуллугъчи