23-25-майдин йикъара Каспийск шегьерда, «Анжи-Арена» стадиондин майдандал, йиса садра тешкилзавай Россиядин жинсинин  лапагрин  ва цIегьерин выставка 24-сеферда кьиле фена.  Чна  идалай виликни хабар гайивал, и мярекатдин тешкилатчияр  Россиядин Федерациядин хуьруьн майишатдин минис­терство, Дагъустан Республикадин Гьукумат ва хипехъанрин милли Союз я.

РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министерстводин информациядин къуллугъди хабар гузвайвал, пуд юкъуз давам хьайи  выставкадин мярекат­ра Россиядин Федерациядин 10  региондай (Астрахандин, Волгограддин, Ростовдин, Ивановодин ва Калининграддин областар, Дагъустан, Калмыкия, Кабардино-Балкария республикаяр, Краснодардин, Ставрополдин краяр) тир 60 майишатди (абуру 81 экспозиция ачухна) ва «ДАМАТЕ» компанийрин дестеди иштиракна.

Идалайни гъейри,  уьлкведин 14 регионди (Адыгея, Алтай, Башкирия, Ингушетия, Къарачаево-Черкесия, Кеферпатан Осетия-Алания, Татарстан, Тыва, Чечня, Крым, Карелия,  республикайри, Забайкальедин крайди, Херсондин областди, гьакIни Белоруссияди выставкада, чпин гьайванар гъун тавуна, иштиракна.

Россиядин хуьруьн майишатдин министерстводин делегациядин кьиле­ ­статс-секретарь — министрдин заместитель­ М.И. Увайдов авай, Россиядин промышленностдин ва алишверишдин ми­нис­терст­водин патай атанвай дестедин кьиле — министрдин заместитель О.Е. Бочаров­. ГьакIни, уьлкведин са жерге регионрин патай атанвай делегацийрик гьукуматдин членар, АПК-дин хел идара ийидай органрин кьилер, «Хипехъанрин милли Союз» НО-дин регьберар квай. Идалайни гъейри, мярекатда Россиядин алимри, илимдин, образованидин ва жемиятдин тешкилатри, бизнесдин, хипехъанвилин ва цIегьерхъанвилин суьрсет гьялунин карда иштиракзавай карханайрин векилри иштиракна.

Выставкадин сергьятра аваз, алафар­ патал ишлемишзавай чилерин бегьерлувал хкажунин рекье авай мумкинвилерикай, ветеринариядин хиле цIийи жуьре дарманрикай, малдарвилин рекье ре­къем­рин программайрикай рахана, зоо­техникадин, малар тIебии тушир жуьреда бугъазарунин рекьяй меслятар гана, гьакIни сар гьялунин рекье авай бязи цIийи технологияр ачухарна, хиперилай сар тунин мастер-классар  конкурсдин жуьреда тухвана.

Ихтилат кватайла, лугьун хьи, выставкада экспозицийри — ина майдандиз акъуд­навай гьар жуьредин, гьатта ажайиб жинсерин гьайванри (лапагри, цIегьери, балкIанри, гамишри, девейри, жунгаври…) чпел агьалийрин – выставкадин мугьманрин, гьа жергедай яз гзаф кьадар  аялрин итиж датIана желбзавай. Республика малдарвилинди ятIани ва чун патал лапагар са акьван ажайиб гьайванар туштIани, выс­тавкадиз гъанвай  лапагар, цIегьер,  дугъриданни, кьетIен жуьрединбур, фикир желбдайбур тир.

Са кар заз пашманвилелди, гьайиф чIугунивди къейд ийиз кIанзава: цIи выставкада лезги районрай са майишатни авачир. Икьван чIавалди вири мярекатра иштиракзавай,  лезги жинсинин лапагрин лайихлувилер себеб яз, кIвенкIвечи чкаяр къазанмишзавай Рутул райондин «Восток-2» майишатни, малум хьайивал, кеферпатан райондай тир маса карханади кирида къачунва. И кардин себеб­рикай яз, заз минис­терстводай малумарайвал,  лезги районрин вири майишатарни виликамаз хабардарнавай, абурухъ галаз суьгьбетарни тухванвай. ЯтIани, абуру и кардиз итиж авунач. Гьисабзавайвал, лезги майишатрин векилриз  яргъал мензилриз гьайванар гваз рекье гьатиз кIан хьанач…

Гьа са вахтунда лапагрин лезги жинс дуьньяда виридалайни гуьрчегбурукай сад я эхир. Ам чкадин жинсерик акатзава ва халкьди гзаф асирра кьиле тухвай селекциядин нетижада арадал атанва. Лацу жив хьтин сар, кичI кутадай хьтин  къекъвей еке крчар алай, гьа са вахтунда  беден залан тушир жуьредин  и жинсинин лапагар дагълух шартIар патал лап кутугайбур яз гьисабзава. Сифте сеферда лезги  жинсинин лапагрикай малуматар 1912-йисуз кьиле фейи Вирироссиядин хипехъанвилин  выс­тавкада пайда хьанай ва абур майдандиз акъуднай.

Къенин юкъуз Россияда, санлай къачурла, лезги жинсинин 9241 лапаг ава, асул гьисабдай вири гьайванар — Кьиблепатан Дагъустандин  са шумуд лезги районда.

Гергебил райондин «Каспий» СПК-дин регьбер Зайналабид Гьуьсейнова  суьгьбетда къейд  авурвал, адан майишатди лезги ва Тушетиядин жинсерин лапагар (кьве жинсни векъи сар алай жуьрединбур я) хуьниз ва халкьдин селекциядин къайдада цIийи, асул гьисабдай заланвал виниз тир (як гзаф  алай) жинсер арадал гъуниз фикир гузва. «Сарин месэла гьелелиг четинди яз ама. Эгер виликдай  лезги жинсинин лапагрин  векъи сар гамар хурун патал лап кутугайбур тиртIа, амайбурулай  гьатта кьве сеферда багьаз маса гуз жезвайтIа, гила чна ам михьиз тергзава – гьакI гадарун тIебиатдиз зарар тирвиляй сар, цIай яна, кузва. Амма, выставкадал заз  гила сарикай набататар миянардай шейэр гьазурзавайдакай чир хьанва. Аквар гьаларай, мукьвал вахтунда и терефдани хъсан патахъ дегишвилер жеда», — лугьузва З.Гьуьсейнова.

Россиядин Федерациядин 4 субъект­ди­ (Дагъустан, Кабардино-Балкария, Кал­­мыкия республикаяр ва Ставрополдин­ край) выставкада регионрин милли май­данар­ ачухнавай. Дагъустан Республикадин  хал­кьарин ацукьун-къарагъунрихъ галаз ина ачухнавай халкьдин (районрин) ругуд   майдандал таниш жедай мумкинвал авай аваррин (Унцукул район), даргийрин (Акуша), къумукьрин (Къаякент), лакрин (Къули), лезгийрин (Ахцегь район) ва урусрин (Къизляр). ГьакIни ина ногъай халкьдин патай са юрта туькIуьрнавай. Республикадин халкьарин майданрал Да­гъустандин гамар, чивекар храз, литиникай кIуртар, бармакар цваз чирзавай.

Выставкадин сергьятра аваз сар гьялунин, абур кьезил промышленностдин карханайриз маса гунин,  лапагрин бегьерлувал хкажунин, хипен як къенепатан ва къецепатан базарра маса гунин, яни хипехъан­вилин хилен кар алай месэлаяр веревирд авунин рекьяй илимдинни тежрибадин конференцияр  кьиле тухвана.

24-майдиз выставкадиз Дагъустан Рес­публикадин Кьил Сергей Меликов, РД-дин Гьукуматдин Кьил А. Абдулмусли­мов­ ва адан заместителар, РД-дин Халкьдин ­Собранидин  депутатар,  министрар, гьакIни Республикадин Муфтий, РД-дин диндин алимрин Советдин пред­седатель шейх Агь­мад эфенди (А.М. Абдулаев)  мугьман хьана.

25-майдиз выс­тав­кадин кIвалах акьал­­тIарунин ва гъалибчийриз, гьа жергедай яз Россиядин хуьруьн майишатдин ва РД-дин Гьукуматдин патай къиметлу пишкешар гунин мярекат кьиле фена. ИкI, кьилин пишкеш (I дережадин диплом) Гуниб райондин «Агрофирма «Согратль» СХК-диз гана. II дережадин диплом Ставрополдин крайдин  «Племзавод Вторая Пятилетка» СПК-ди  ва Волгограддин областдин  «Волгоград-Эдильбай»  ООО-ди къазанмишна. Пуд лагьай чкадиз   Калмыкиядай, Ростовдин ва Ивановодин областрай тир майишатар лайихлу хьана.

Идалайни гъейри, са шумуд рекьяй Гран-при гана. Выставкадал виридалайни жегьил чубанни къейдна — Дагъустандин Казбек райондин «Красный октябрь» СПК-дай тир 12 йисан яшда авай Мегьамед Хайбулаеваз РФ-дин хипехъанрин Союздин патай Гьуьрметдин грамота гана.

Санлай къачурла, Дагъустандин малдарвилин майишатри выставкада 44 медаль къазанмишна. Тешкилатчийри хабар гузвайвал, выставкадин мярекатра рес­пуб­ликадин 20 агъзурдалай гзаф агьалийри ва мугьманри иштиракна.

Жасмина Саидова