20-июндиз Дагъустандин Кьил Рамазан Абдулатипова РД-дин Хатасузвилин Советдин заседание тухвана. Анал веревирд авур асул-месэла республикада кардик квай шейэр кура-кура маса гудай базаррин кIвалахдиз талукьди тир.

КIватI хьанвайбурухъ элкъвена рахай Дагъустандин Кьили шейэр кура-кура маса гудай базаррин кIвалах законодательстводихъ галаз кьадай гьалдиз гъун — им вич гья­­лунин карда федеральный ва республикадин органри, гьакIни чкадин самоуправленидин ва гуьзчивалдай органри  иштирак авун лазим тир чIехи месэла тирди къейдна­.

“Чун базардин экономикадал элячI­нава, амма, гьайиф хьи, шейэр кура-кура маса гудай базаррин кIвалах правовой нормайралди лазим тир гьалда таъминар тийиз хейлин вахт алатнава. Гьар сада вичи кIвалахзавай чкада вичин хиве жавабдарвал авайди аннамишун лазим я, вучиз ла­гьайтIа ихтилат инсанрин хатасузвиликай, муьштерийрин ихтияррикай физва. Карчийрикай рахайтIа, абуру государстводихъ галаз зегьметдин рекьяй хуьдай алакъаяр дуьзгуьндаказ тайинарун герек я. Эгер са кас алишверишдал машгъул жезватIа, адахъ карчивилин кIвалах кьиле тухун патал лазим тир, къанунрихъ галаз кьазвай вири документар аваз хьун лазим я. Алай вахтунда и кIвалах гъиляй вегьенва. Гьавиляй за вице-премьер Шамил Исаевал къанун-къайда хуьдай органрихъ, Роспотребнадзордин РД-да авай Управленидихъ галаз санал и карда къайда тун тапшурмишзава. Виликамаз маса мумкинвал гун тавуна, базарар агалдай ихтияр чаз авайди туш. ТIебии себебралди мукьвал тир вахтара и кар ийидай мумкинвал авач­тIа, алишверишдин кардик квай майданрал къайдадик кваз кIвалахун герек я”, — къейдна региондин Кьили.

Ахпа Рамазан Абдулатипова Ростехнадзордин РД-да авай Управленидал ва республикадин МЧС-дал базарар цIаяр кьуникай хуьн авай гьалдиз кьетIен фикир гун тапшурмишна.

“ЦIай хкадардай махсус техника агакьардай рекьер тайинарнавай къайдайрихъ галаз кьадай гьалда авач. Базарра жуьреба-жуьре, кьадардилай лап гзаф контейнерар эцигнава. И кар себеб яз, цIай кьур дуьшуьш хьайитIа, инсанар саламат чкадиз акъудун четин акъваззава. И месэлайриз кьетIен фикир гун лазим я. Идалай гъейри, акатайвал кардик кутунвай базарриз талукь месэладайни кьил акъудун герек я”, — къейдна Дагъустандин Кьили.

Идахъ галаз сад хьиз, республикадин руководителди налогрин къуллугъдин векилриз, карчивилин кIвалахдал машгъул жез, учетда акъваз тавунвай ксар дуьздал акъудунин ва абур учетда эцигунин месэлайрал мадни активдаказ машгъул хьуниз эвер гана.

“Са паюнилай гзаф карчияр налогрин органра регистрация авунвач. За, дагъустанвийрихъ элкъвена, лугьузва: са низ ятIани,  раиж тийизвай взносар гайи кьван бес я, кIанин кьадардин налог це ва секиндаказ кIвалах ая. Ирчи Казакан куьчеда авай базарди цIай кьурдалай гуьгъуьниз карчияр куьмек кIанз республикадин Кьилин ва Махачкъаладин мэрдин патав атана. Гьа са вахтунда абурув государстводихъ галаз, законодательстводи истемишзавайвал, алакъаяр хуьзвайди тестикьарзавай документар гвачир. Гьелбетда, чна халкьдин итижар хвена, амма ихьтин дуьшуьшда куьмек гун патал чахъ акьван еке мумкинвилер жезвайди туш”, — малумарна региондин руководителди.

Асул доклад авур РД-дин Гьукуматдин вице-премьер Шамил Исаева хабар гайивал, алай вахтунда республикада шейэр кура-кура маса гудай 36 базар кардик ква. Гьа гьисабдай Махачкъалада — 11, Хасавюртда — 12, Дербентда — 4, Буйнакскда, Къизлярда — гьар сана 2 базар, Избербашда, Каспийскда, Къизилюртда, Дербент ва Гергебиль районра — гьар сана 1 базар кардик ква. Анра 12,5 агъзур касдилай виниз карчийри кIвалахзава.

2016-йисуз ведомствойрин уртах комиссияди Дагъустандин базарра алишверишдин кIвалах къайдадик кутунин рекьяй серенжемрин 32 план (“рекьин картаяр”)  туькIуьрна ва тестикьарна. Серенжемрин планрик 1529 пункт квай. Йисан эхирдалди абурукай 970 пункт кьилиз акъудна, ида 63 процент тешкилзава.

Докладчидин гафаралди, “Рекьин картаяр” кьилиз акъудунин процент агъузди хьун шейэр кура-кура маса гудай базаррин кIвалах къайдадик кутунив анжах 2016-йисуз эгечIунихъ галаз алакъалу я. Гьа са вахтунда  базарар кардик хьунин барадай тайинарнавай нормайрал амал авун, абур тешкилдай ихтияр  гун чпин векилвилерик акатзавай муниципальный ­властри ва идара ийидай компанийри а серенжемар кьилиз акъудунин кIвалах тухванач.

Шамил Исаева Махачкъаладин жуьреба-жуьре шейэр маса гудай 2-нумрадин базардиз финин нетижайрал асаслу яз Дагъустандин Кьилин тапшуругъар кьилиз акъудзавай гьалдин патахъайни гьахъ-гьисаб авуна.

“ИкI цIуд йисалай гзаф вахтунда кьилиз акъуд тавур кIвалах 1,5 вацран вахтунда тухвана. Ида талукь тир къуллугърал алай ксари кар гъиле кьур чIавуз адми-нистративный ресурс ишлемишунин мум­кинвилер авайдан гьакъиндай шагьидвалзава. Ахтармишай чIавуз малум хьайивал, “Атриум” базарда савда ийизвай 1200 касдикай анжах 300 кас налогрин учетда акъвазнавай. Шей маса гузвайбурукай хейлинбуру чпин кIвалах хсуси куьмекчи майишат авайвилин гьакъиндай справкайрин бинедаллаз тухузвай. А справкайрин чIехи пай муниципальный тешкилатри вад йисалай гзаф вахт идалай вилик ганвайбур тир. Ида карчивилин кIвалахдин хейлин пай республикада гьелелиг хъендик кумайдан гьакъиндай шагьидвалзава”, — лагьана Шамил Исаева.

Ахпа веревирдзавай месэладай Россиядин МЧС-дин Дагъустан Республикада авай Кьилин управленидин начальник Нариман Къазимегьамедов рахана.

“Чна базарар ахтармишунин нетижайрал асаслу яз  РД-дин прокуратурадив 37 ма­лумат агакьарнава. Идалай гъейри, про­мышленностдин ва алишверишдин министерстводини шегьеррин ва районрин администрацийриз талукь материалар ра­къур­нава. Асул гьисабдай чна наразивал къалурай кар цIаяр кьуникай хатасуз авунин кIва­лах тешкилнавай гьалдиз талукьди тир”, — лагьана ада.

Роспотребнадзордин РД-да авай Управленидин руководитель Элеонора Омариевадин гафаралди, Дагъустандин ба­зарра яргъал вахтунда арадай акъуд тийиз­вай тайин тир къайдасузвилериз рехъ гузва.

“Алишвериш кьиле тухузвай майданрилай еке къазанжияр къачузва, санитариядинни гигиенадин жигьетдай къайда  тун ва алишвериш тухудай чкаяр дуьзгуьн кIалубдиз гъун са акьван четин акъваззавай кар туш”.

И месэладай Махачкъаладин мэр Муса Мусаев, Дербентдин мэр Малик Баглиев, Хасавюртдин мэр Зайнудин Окмазовни рахана.

Идалай гъейри, Совбездин заседанидал кIвалер терассайрин къайдада эцигнавай чкайра цIаяр кьуникай хатасуз авунин месэладизни килигна. Кьилди къа­чур­тIа, Нариман Къазимегьамедова дагълух вири чкаяр пожарныйрин пешекар командайралди таъминариз хьун мумкин ту­шир­дан гьакъиндай малумарна.

Ада къейд авурвал, цIаяр кьунин хаталувал авай гатфаринни гатун девирда агьа­лийрин 218 собрание тухвана, цIаяр кьуникай хатасуз авуниз талукь тематикадай 7 агъзур листовка чукIурна, СМИ-ра 56 материалдиз чка гана, мискIинрин минарайра эцигнавай сес къати ийидай алатрай 520 малумат гана. Социальный сетра ва Интернетдин сетдин маса ресурсра кIвалах тухун давам жезва.

Кьвед лагьай месэладай алава доклад Дагълух территориальный округда РД-дин Кьилин патай тамам ихтиярар ганвай векил Мегьамед Камилова авуна.

Заседанидин эхирдай Дагъустандин Кьили веревирд авур кьве месэлани чеб-чпихъ галаз алакъада авайди къейдна.

“Ирчи-Казакан куьчеда авай базарда, ЦIунти райондин Мокок хуьре ва дагълух маса хуьрера цIаяр кьуни  чавай хасаратвал хьайибуруз республикадин бюджетдай неинки лазим дережадин куьмек гуз тежезвайди, гьакIни федеральный бюджетдай куьмек тIалабизни тежезвайди къалурна. ИкI вучиз жезва лагьайтIа, базардин доходрикай бюджетдиз са хийирни жезвач, Мокок хуьр лагьайтIа, документриз килигайтIа, ерли авайди туш. Эвездин пулар вахчун патал гила чун акьалтIай еке чалишмишвилер авуниз мажбур жезва. Эгер гражданар чеб законрин сергьятра аваз яшамиш хьайитIа, абурун хатасузвал ва ихтиярар хуьн чаз хейлин асант акъвазда”, — лагьана эхирдай Рамазан Абдулатипова.