Cоветрин халкьдин гьакъисагъ зегьметди туьтуьнихъ кьван яракьламиш хьанвай немсерин кьушунар кукIваруниз куьмекна. Армия суьрсетдин шейэралди, парталралди, дяведин техникадалди таъминарунихъ гъалибвал къазанмишунин карда еке метлеб хьана. И важиблу кардик Кьасумхуьруьн райондин агьалийрини чпелай алакьдай пай кутуна.
ИкI, 1942-йисан 24-августдиз райисполкомдин заседанидал «Эвакуироватнавай 600 хизан кьабулунин гьакъиндай» месэладиз килигна. Абурукай 50 хизан Герейханован тIварунихъ галай совхозда, 50 хизан Хпуьхърин мяденра, 500 хизан райондин колхозри кьабулна.
«Дагъустандин колхозник» танкарин колонна патал районэгьлийри 362 агъзур манат кIватIна, рекье туна, гьа гьисабдай яз «Коммуна» колхоздин колхозчийри — 20 агъзур, колхоздин председатель ТIажибова 1000, парторганизациядин секретарь Алиниседа 1000 манат, «Октябрдин 25 йис» колхозди — 19 агъзур, колхоздин председатель Къазиди — 2000 манат, — «Победа» колхозди — 25600 манат, Асалдхуьруьн «Дагестанская правда» колхозди — 8 агъзур, председатель Мамедов Алимирзеди — 1000 манат, Татархандхуьруьн колхозникри — 26562 манат;
Агъа СтIалрин хуьруьн Советдин векилри — 4560 манат, СтIал Сулейманан тIварунихъ галай колхоздин председатель Талибова — 2000 манат.
Районэгьлийрин ва идарайрин работникри Советрин Союздин Игит Мегьамед Гьажиеван тIварунихъ галай бронепоезд туькIуьрун патал 57962 манат кIватIна, рекье туна, гьа гьисабдай яз, Ленинан тIварунихъ галай колхозди — 6000 манат, Энгельсан — 5000 манат, Дзержинскийдин — 5000 манат, Бауманан — 3500 манат, Алкьвадрин -1100 манат, Векьелрин — 1470 манат, Маяковскийдин — 3560 манат, Райфодин работникри — 824 манат…
Райондин агьалийри фронтовикар патал сар, хъицикьар, кавалар, агъзурралди сун гуьлуьтар, бегьлеяр, кьилдин ксарин савкьатар авай посылкаяр рекье туна. ИкI, Яру Армиядин аскерар патал чими шейэр кIватIуникай радиодай ван хьайила, Агъа СтIалрин хуьруьн Советдиз эвелни-эвел Дагъустандин халкьдин шаир СтIал Сулейманан юлдаш Айна, хва Мирзеюсуф атана. Абуру оборонадин фондуниз 4 кг сар, 5 жигет, литинин чекмеяр, кIаникай алукIдай 2 жуьт партал, шинель, сун перем, фуфайка ва маса шейэр вугана.
1943-йисан гатфариз фашистрин чапхунчийрикай азад хъувунвай колхозар патал оборонадин куьмекдин гектарар цун патал чи республикадин рабочий классди ва колхозчи лежберри, пландилай алава яз, 1000 гектарда магьсулар цун кьетIна. И кампаниядик фабрикайрин ва заводрин, МТС-рин механизаторар еке ашкъи аваз экечIна. Абурун жергедай яз, Кьасумхуьруьн консервиярдай заводдин ва МТС-дин механизаторри са шумуд йикъан къене 150 гектар чил гьялна, гьазурна. Месела, МТС-дин механизатор А. Устаева вичиз ганвай асул тапшуругь тамамарайдалай гуьгъуьниз азад хъувунвай чкайрин колхозар патал гьар юкъуз 1,5-2 гектар чил къарагъариз хьана.
Райондин зегьметчийри Шамилан тIварунихъ галай танкарин колоннадиз 984887 манат, «Дагъустандин пионер» тIвар алай дяведин самолет туькIуьрун патал 56727 манат пул (и пул асул гьисабдай пионерри ва школьникри гана), Советрин Союздин Игит В. Эмирован тIварунихъ галай авиаэскадрильядин фондуниз 2112798 манат пул гана. И рекъемри Кьасумхуьруьн райондин агьалийри женгинин техника гьазуруник гьихьтин еке пай кутунатIа шагьидвалзава. Гьукуматди марифатдинни политикадин ихьтин гужлу гьерекатдиз еке къимет гана. А чIавуз райондин зегьметчийрин тIварунихъ И.В.Сталинан патай чухсагъулдин телеграммаяр хтанай. Дяведин йисара И.В.Сталинан къул алаз райондин руководстводиз, зегьметчийриз хтай гзаф телеграммайрикай ингье кьвед.
- ДАССР. Кьасумхуьр. ВКП(б)-дин райком, юл. Багъироваз.
Шамилан тIварунихъ галай танкарин 3 колоннадиз 916 агъзур манат, Валентин Эмирован тIварунихъ галай женгинин самолетрин эскадрильядиз 788 агъзур манат гунай ва Яру Армиядин фондуниз 680 пут хуьруьн майишатдин продуктар ракъурай Кьасумхуьруьн зегьметчийриз зи стхавилин саламар ва Яру Армиядин патай чухсагъул.
- Кьасумхуьр, Дагъустан АССР. Ялцугърин Етим Эминан тIварунихъ галай колхоздин сифтегьан парткомитетдин секретарь юл. Мирзебеговаз, Етим Эминан тIварунихъ галай колхоздин председатель юл. Алимирзоеваз, КIахцугърин Дахадаеван тIварунихъ галай колхоздин председатель юл. Гуьлметоваз.
Фронтовикрин хизанриз куьмекдин фондуниз 15 000 манат пул, малар, хуьруьн майишатдин продуктар ва шейэр кIватIай колхозчи итимриз ва дишегьлийриз зи стхавилин салам ва Яру Армиядин патай чухсагъул лагь.
Къейд. И. В. Сталиналай хтай телеграммаяр райондин «Колхоздин пайдах» газетдиз 1945-йисан январдиз акъатнай.
Хазран Кьасумов
