СтIал Сулейманан — 155 йис

1924-йисан январдин варз. Пилте-пилте къвазвай живеди вил ахъайиз тазвачир. Кьуд пад секин тир, тIебиатди инсанрихъ галаз санал яс кьунвай. Эхь, 21-январдиз инсаниятдин чIехи регьбер В. И. Ленин кьиникьин залан хабарди виридан рикIериз еке тIарвал ганвай. Кьасумхуьруь чIулав либас алукI­навай. Хуьруьн клубдин вилик квай багъда кьилер хура гьатнавай, вилерал накъвар алай махлукьат кIватI хьанвай. Абурун гъилера авай яру пайдахрал чIулав лентер алкIурнавай. За кIелзавай школадин коллективни абурук экечIнавай. Инал ачухай ясдин митингдал Куьре округдин комитетдин секретарь Межидов Гьарун пашмандиз рахана. Ахпа ада СтIал Сулейманаз гаф гана. ЦIукьуд йиса авай аял тир заз Сулейман буба сифте яз акунай ва адан дерин келимайри гзаф масабурухъ галаз санал зазни еке таъсир авунай. КьелечI якIарин, чуру-спел рехи хьанвай, кьакьан буйдин, бедендал кIаникай валчагъ, адан винелай лацу кIурт алай ам, гъиле авай аса чиле акIуриз-акIуриз, вилик экъечIна, Ленинан портретдихь­ элкъвена, кисна акъвазна, вилер накъварив ацIанвай ада и чIавуз вичи-вичикди вуч ятIани лугьузвай. Ахпа Сулеймана, кьил са жизви хкажна, тIуб тик кьуна, халкьдихъ элкъвена, вилерилай накъвар авахьиз-авахьиз, вичиз хас тир сесиналди гуьгъуьнлай машгьур хьайи  «Ленин кьейи­ла» чIал лагьана. Ингье анай кьве бенд зи рикIел гьа вахтунилай инихъ алама:

Чир хьана заз гила дуьнья

Я кьван карвансара, юлдаш!

Чаз гьуьрият къачур Ленин

ГьикI твада бес сура, юлдаш?

 

Хурун илим авай дафтар —

Сулейманан рикI хьана тIар.

Камал гьуьл тир, вич арифдар

Кьена чи фугъара, юлдаш!

Ада чIал лагьана куьтягьайла, са декьикьада вири, кьилерилай хтIунна, кисна акъвазна. Милицайрин яракьлу са дестеди санлай пуд сеферда цавуз тфенгар янай.

Девирар къвез алатна. Закай хайи хуьре муаллим хьана. Сулейман дайи за кIвалахзавай школадиз атана, зун адахъ галаз мукьувай таниш хьана. Шаирди мукьвал-мукьвал чи школадал кьил чIугвадай. Ам чи муаллимрихъ виридахъ галаз хъсандиз таниш тир. Адаз чун гзаф кIандай. Чазни ам жуван буба кьван играми тир. Ада, буйдиз аскIан я лугьуз, заз «гъвечIи муаллим» лугьудай. 1933-йисан мартдин сифте кьилерай Сулейман дайи чи школадиз атайла, захъ элкьвена, ада лагьанай:

—  ГъвечIи муаллим, 8-мартдин сувар къвезва. Бес чна са чIал кхьидачни?

— Буюр, Сулейман дайи, — за тадиз дафтарни къелем гьазурна.

Шаир столдихъай къарагъна, канцелярияда къекъвена. Ахпа ада, ван алаз лугьуз, «8-Мартдин сувариз» чIал туькIуьрна. За ам кхьена. И шиир гьа вахтунилай инихъ чи халкьди рикI алаз кIелзава.

А вахтунда, гьар са сувар атайла, ам тебрикзавайбурун жергеда аваз, Сулейман дайи президиумда жедай. Трибунадихъ атайвалди, халкьди ам гурлу капар ягъуналди къаршиламишдай. Гьар сеферда сувариз талукь яз теснифнавай шиир хуралай лугьу­налди, адани абуруз жаваб гудай. ЧIехи Октябрдин сувариз райцентрадин май­дандал трибунадихъай Сулейман дайи­ди «Октябрдин инкъилабдиз» шиир лагьайла, майданда школьникринни, чIехибурунни гьуррадин ва гурлу капарин ван гьатнай. Ада шиир ихьтин бендиналди куьтягьнай:

Девлетлуйрин рикIиз серин,

Кесибариз гзаф ширин,

Октябрь инкъилабдин

Шуьрбет сувар мубаракрай!

Дагъустанда Советрнн властдин 15 йис тамам хьайи сувариз СтIал Сулейман республикадин кьиле авайбурухъ галаз санал президиумда авай. Партиядин обкомдин сад лагьай секретарь Н. Самурскийди гаф гайила, шаирди «ДАССР-дин 15 йисаз» шиир гьейран жедай хьтин устадвилелди лагьанай.

1936-йисуз СтIал Сулейман хуру­дал Ленинан орден алаз Москвадай­ хкведайла, чна ам Белиждин вокзал­дал къаршиламишнай.

Станциядин майдандал са кьадар шадвилер авурдалай кьулухъ чун, музыкадинни манийрин ван кьилеллаз, Кьасумхуьрел рекье гьатна. Герейханован тIварунихъ галай совхоздилай Кьасумхуьрел кьван шегьре рекьин кьве патани, играми шаир къаршиламишиз, атанвай ватанэгьлийри чка-чкадал, чIа­гъанар-далдамар ягъиз, кьуьлер ийиз­, манияр лугьуз, шад межлисар къурмишнавай. Сулейман дайиди, ара-ара машин акъвазариз таз, вичиз икI гьуьр­метзавайбуруз чухсагъул лугьузвай, разивал малумарзавай. И йикъан нянихъ Кьасумхуьрел поэзиядин чIехи вечер хьанай. Аниз вичин уьмуьрдин юлдаш Айна халани галаз атай шаирди са шумуд шиирни лагъанай.

1937-йисан майдин вацра чна  Сулейман дайидиз школадиз атун тек­лифна. Ам къведалди вилик адан шииррикай ибарат музыкадинни литературадин композиция гьазурнавай. Школа яру пайдахривди, партиядинни гьукуматдин руководителрин, чIехи писателрин портретривди безетмишнавай. Иниз гьакI шаирдин гъвечIи хва Мусаибазни теклифнавай. Межлис башламишна. Районодин заведующийди Кьасумхуьруьн юкьван школадал СтIал Сулейманан тIвар эцигунин гьакъиндай­ райисполкомдин къарар кIелна. Муаллимар ва теклифнавай гзаф маса юлдашар вири кIвачел къарагъна, залда гурлу капарин ван гьатна.

Чина разивилин хъвер аваз, кIвачел къарагъай СтIал Сулеймана вичиз ихьтин гьуьрмет авунай кIватI хьанвайбуруз чухсагъул лагьана. Вич школадиз герек гьихьтин хьайитIани куьмекар гуз гьазур тирди малумарна. Межлис халис суварин къайдада кьиле фенай.

КIелзавайбурун фикирдиз.

С. Селимован и рикIел хкунар редакциядиз Дагъустандин халкьдин­ шаир М. Бабаханова агакьарна. Гьа­йиф­ хьи, абурун автордикай чаз лап тIимил чида. Районда кьилин образование къачур эвелимжи педагогрикай сад хьайи ада вичин хайиди тир Кьасумхуьрел юкьван школада яргъал йисара кIва­лахна. Виридан патай гьуьр­мет авай кас 80-йисара рагьметдиз фена. Чи кIелзавайбуруз С. Селимовакай малуматар аватIа?

Салаудин  Селимов