СтIал Сулейманан — 155 йис

Зи чIехи буба Штул Магьмудаз (Эфендиеваз) СтIал Сулейман мукьувай чидай. Заз ихьтин са агьвалатдикай суьгьбет ийиз кIанзава.  Граждан дяведин йисар тир. Дерди аваз, Кьасумхуьрел атай Сулейман дагъвийринни деникинчийрин ягъунар авай вахтунал ацалтна. Элкъвена хуьруьз хъфиз тахьай ам Кьасумхуьрел хванахвадин кIвале акъваздайвал хьана. Хванахва Жамалдин хъсан чатун устIар тир. Экуьнахъ къецел экъечIна, къубудин къерех кьуна фейи Жамалдиназ рагъул це аскердин парталар алай са жегьил акуна. Аскерди Жамалдиназ «буба» лагьана, вичиз куьмек авун тIалабна. Жамалдин аскердиз негьнавай душмандиз хьиз килигна, тадиз кIвализ хъфена, ло­патка гваз хтана. Амма Суьлеймана ам акъвазарна, Жамалдинав къанлу кIвалах ийиз тунач. Аскер абуру кIвализ хкана, духтур гъана, адаз килигиз туна. Малум хьайи­вал, жегьил гада инкъилабдин терефдаррикай тир. Са шумуд йикъалай ам кIвачел ахкьалтна, лаш гваз яваш-яваш къекъвез эгечIна.

Лугьузвайвал, Жамалдиназ а урус гада вичин хвавилиз кьабулиз кIан хьана. Сулейманан меслятдалди ада вичин кIвализ Штул Магьмуд, зи чIехи буба, гъана (ам а чIавуз Куьре округдин къази тир). Магьмуд Эфендиева урус гададикай лезгидин хва хьун патал ада ислам кьабулун шариатдин эвелимжи шартI тирдакай лагьана. Амма Жамалдин маса фикирдал алай.

— Ваъ, заз гада бейкефариз кIанзавач! — лагьана ада  кьетIидаказ. — Къуй ам гьихьтинди ятIа, гьахьтинди яз амукьрай. Къенлай кьулухъ ам зи хва я!

Эхирки, агьвалатдик къази Магьмуда­ вичиз гьуьрмет ийизвай Сулейман шерик хьана, и кар шаирдин хванахвадиз кIандайвал гьялна. Гьа икI, урус Сергеякай кьасумхуьринвидиз хва хьана. Гуьгъуьнлай Сергей­ кIелиз фена, адакай военный инженер хьана лугьудай. Ватандин ЧIехи дяве башламиш хьайидалай гуьгъуьниз мад адакай хабар-тер хъхьанач.

Са сеферда хуьруьз хтайла, Штул Магьмудаз вичин гъвечIи хва Мегьамедсалигьан гъиле шиирар авай дафтар акуна. Ада, зи бубади, садра рикIел хканай:

— Дахди завай хабар кьунай: «Ам вучтин дафтар я ви гъиле авайди, зи хва, нин шиирар я вуна кIелзавайбур?» Зав гвайбур  Сулейманан шиирар тирди чир хьайила, ада заз шаирдикай яргъалди ихтилатар авунай, мукьвара суварик зунни вичихъ галаз Кьасумхуьрел тухун, Сулейман бубадихъ галазни танишарун хиве кьунай.

Дугъриданни, майдин сад лагьай юкъуз­ бубади зун Кьасумхуьрел тухванай. Майдан инсанрив ацIанвай. Кьакьан чкадал виликамаз туькIуьрнавай трибунадихъ са вуж ятIани рахазвай. Ада вуч лугьузватIа, са кьадар яргъа акъвазнавай заз ван къвезвачир, аниз  мукьва жедай мумкинвал чахъ авачир. Зун, вилер гьарна къекъуьриз, Сулейман акваз алахъзавай. «Я дах, — лагьана за явашдиз, — Сулейман буба гьинава, ада вичин шиирар мус кIелдайвал я?» Дахди зун вичин хурухда кьуна, вилик кIватI хьанвай инсанрин кьилерилай виниз хкажна. «Ангье, — лагьана адани явашдиз, — а трибунадихъ атанвайди гьам вич, Сулейман буба я». Зун дикъетлу хьана, зи япарихъ ихьтин гафар галукьна:

Юлдашар, чаз цIийи савкьат,

Мад и Первомай агакьна.

Ракъинин лап зурба къуват,

Живедин мидя агакьна…

Сулейман бубади шиир яваш ванцелди, яхун эрчIи гъил цавуз хкажна, тIуб юзуриз, гьар са цIарцIин эхирда авай гаф са кьадар яргъалди чIугваз, хуралай кIелнай. Ам астадаказ трибунадихъай хъфидайла, гужлу капарин ван акъатнай.

Бубади зун Кьасумхуьрел вич яшамиш жезвай кIвалин иесидал тапшурмишна, вичи са гьиниз ятIани физ тади авуна. Зун Сулейман бубадихъ галаз танишарун хиве кьурди зи рикIел аламайди чиз, ада заз лагьанай: «Бейкеф жемир, зи хва. Исятда дахдиз гзаф кIвалахар ава. Мажалдив за вун Сулейман бубадин кьилив тухуда. Аквада хьи, ада ваз гъилни яда». Амма мад заз Сулейман буба акун кьисмет хьаначир. Чи дах Бакудиз куьч хьанай, ада гьана кIвалахзавай, чун хуьре амай. 1937-йисуз СтIал Сулейман рагьметдиз фена.

СтIал Сулейман рагьметдиз фейила, зи буба Мегьамедсалигь 13 йиса авай аял тир. Ада шаирдин кьиникь лап заландиз кьабулнай, «СтIал Сулейман кьейила» шиирни кхьенай. Ингье а шиир.

Дагъустанда рахай билбил,

Къе вун вучиз я перишан?

Садлагьана шад тир гуьгьуьл

Чи дустарин хьана пашман.

 

Ленинан орден хураллаз,

Ширин чIалар туькIуьрайд чаз

Амач лугьуз, къе виридаз

Атана хьи и чIуру ван.

 

Чалишмиш хьай Ватан патал

Чи виридан рикI алай вал.

Гьатна кьиле икI залан тIал,

Хажалатар хьана гьакьван.

 

Туькьуьл хабар хьайи чIавуз,

Гьелбетда, чун хьана агъуз.

ЧIехи шаир амач лугьуз,

Вири халкьдиз хьана залан.

 

Рекьидач вун, ви фикирар,

Билбилдив вун рахай гафар,

Шаксуз, чна ида тикрар

РикIин деринда, Сулейман.

Зи буба Мегьамедсалигьа хуьзвай СтIал­ Сулейманакай кхьенвай ва, ам кьейи­ла, акъатай материалар авай са кьадар газетар ва журналарни геждалди чи кIвале амай.

Сабир  Эфендиев