Гад фадлай тамамдаказ вичин ихтиярда гьатнава. ЦIинин йисуз термометрди гьатта эхиримжи 160 йисуз тахьай хьтин чимивилер хьанвайди субутзава. Ракъинин нурар себеб яз инсанрин бедендин хам кун “таниш” ксариз ам гьихьтин пис кар ятIа лугьунин лазимвал авач. Амма иллаки аялар патал им еке мусибат тирдал диде-бубайрин фикир мад сеферда желб ийиз кIанзава. Къенин макъалада чна ракъини бедендин хам куникай, идакди жезвай тIарвилелай гъейри, мад гьихьтин чIуру таъсир авун мум­кин ятIа, гьадакай (ва икI мад) суьгьбетда. Эхь, ракъинин нурар лазим кьадарда дарман (Д витамин) я. Амма пара гзаф хьайи дуьшуьшра абур себеб яз хаталу азарар арадал атун мумкин я. 

Ракъини кун — им бедендин хамуниз ультрафиолетовый нурари (УФ) акьалтIай гзаф кьадарда таъсируникди (неинки ракъинин нурар, гьакIни солярийда ва я маса чешмеяр себеб язни) арадал къвезвай хер я. Кайи чкадин кьетIен лишан анаг яру хьун я. Анихъ га­лукьайла, тIал гьатда. Са шумуд юкъуз анаг дакIун ва пихер, гьакIни яру тварар акъатунни хам кунин лишанар я.

Квелди хаталу я?

Ракъини бедендин хам кунихъ галаз ала­къалу са шумуд жуьре ава. Кьезил жуьре са артух чIуру нетижайрал тагъана алатда. Залан жуьрейри лагьайтIа, хамунал яргъалди сагъ техжедай карарни хирер арадал гъида.  Хам кунин мукьвал-мукьвал тикрар жезвай гьатта кьезил жуьрейрини беден патал хаталу­ азарар, гьа гьисабдай яз фотодер­матоз, чIуру да­кIунар арадал гъун мумкин я. Кьадар­­­суз гзаф ва йикъан чIуру вахтун­да ракъи­нин нура­рикай менфят къачуни жуьреба-жуьре добро­качественный пигментдин дакIунар (иник неву­сар ва лентиго акатзава) арадал атунал гъида­. Абур пайда хьайила, гьамиша духтур-дермаонкологдин гуьзчивилик хьун ла­зим я, абур ха­мунин чIуру азарриз (меланома) элкъуьн мумкин тирвиляй. ЧIехи яшариз акъатайла, лентигоди вичикай хабар гуда. Хамунин­ азарри (фотодерматозар) бедендиз еке зарар гуз­ва­. Идалайни гъейри, ультрафиолетовый нура­ри гзаф кьуни хамунин кьурувилел ва ам фад кьуьзуь хьунал гъизвайди, катарактадин ва ма­кулярный (вилин сетчаткадин юкь) азарар (ин­сан буьркьуь хьунал гъизвай кьилин се­беб­рикай я) акатунин хаталувал мадни артухарзавайди рикIелай ракъурна виже къведач.

Куьн гьикI сагъарда?

Ракъини хам кайила, тадидаказ анаг къурна, кьежирна, тIал секинардай дарманар ишлемишна кIанда. Кайи чка къурун  патал къайи цин компресс виридалайни хъсан куьмек я. Мадни алоэдин, афнийрин, томатдин  мижейрик, муркIадин кIусар вегьенвай чIулав чайдик кьежирнавай салфетка кайи чкайрал эцигуникай анжах хийир хкатда. Хам къурунилай гъейри, ам кьежирунни лазим тирди рикIелай ракъурмир. И жигьетдай пешекарри ракъини куникай хуьдай дарманар (аэрозоль) ишлемишун меслят къалурзава. Чи “чIехи дидейрин дарманрикайни” — къатух­, къаймах, какадин лацар — менфят къа­чур­тIа, пис жедач. Абу­рук квай протеинри хам кьеж хкатуникай хуьда ва ам фад сагъаруниз куьмекда. Хамуникай кьеж хкат тавун патал мадни алоэдин, календуладин, чIутран цуькверин ва Е витаминдин бинедаллаз гьазурнавай кремрикай менфят къачуртIа, хъсан жеда. Ракъини кайи чкадиз ягъун патал декспантенол квай аэрозолар (мисал яз, пантенолспрей) ишелемишун меслятзава, гьикI хьи, абурук хер фад сагъардай ва анаг яру хьуникай хуьдай  затIар ква.  Мекьи фул квайла, парацетамол, ибупрофен, аспирин дарманар хъваз жеда.

Бедендин хам канвайла, спирт квай лось­о­­нар ва косметикадин маса затIар ишлемишун къадагъа я, абуру хам амайдалайни кьу­рурда­. Запундалди анаг чуьхвенани, я анал ягълу­ гзаф квай кремар эцигна виже къведач. Эгер ха­мунал пихер къарагъна­ва­тIа, абур пад авун эсиллагь рехъ гана кIандай кар­ туш. ТIал алудиз чна винидихъ тIварар кьунвай дарманри (абурал ацетаминофен алава хъийиз жеда) куь­мекда. Къайи цин ванна кьабулайтIани же­да.

Адет яз, гатуз ракъини гзафни-гзаф чин куда. И чIавуз витаминар квай маскаяр иш­ле­мишайтIа, хъсан я. Хам чIугвадайбур эсиллагь герек авач. Эгер куьне чиниз къатух, къаймах, мукаш янаватIа, абур чинал кьурадайвал авуна виже къведач. Пешекарри мадни меслятзавайвал, чинин хам ягълу гзаф квайди ятIа, анжах къатух ва шур, мукаш иш­ле­мишун, хам кьурувал квайди ятIа, къаймах­ ягъун хъсан я. Чиниз ягълу гзаф квай затIар, месела, вазелин яна виже къведач, ада канвай хамуниз мадни чIуру таъсирда.

Агъадихъ чна чин ракъини кайи чIавуз ишлемишдай са шумуд рецепт гузва:

— канвай чкайривай какадин лацар гуьцIда, кьуранмазди, къайи це кьежирнавай памбагдалди а чкаяр кьежирда, яваш-яваш михьда­;

— хуьрекдин са тIуруна авай алоэдин къайи мижени са акьван туьнт тушир чайдин заварка ва я хуьрекдин кьве тIуруна авай алоэдин мижени ргана къурнавай гьакьван яд сад-садак какадарда, жунадин кIус кьежирна, чинал эцигда;

— хуьрекдин кьве тIуруна авай куьлуь авунвай гергеррал къанвай са тIимил яд илична, сад-кьве декьикьада тада, хуькуьрда, ахпа чиниз яда. Ам кьураз гатIунайла, чин кьежирнавай памбагдалди михьда, цIийи къат хъияда;

— муркIади кьунвай мукаш, жунадик кутуна, чинал эцигда;

— куьлуь авунвай афнидин ва картуфдин элкъвей кIусар (салан майваяр регъ­вей­тIани жеда, и къайдада анжах жунадик кутуна) чинал эцигун хъсан яз гьисабзава;­

— къацу ва чIулав чайдикай гьазурнавай компрессарни хийирлу я.

Вилик пад кьун патал

Ракъини бедендин хам кун тавун патал пешекар-духтурри агъадихъ галай къайдайрал амал авун теклифзава. Йикъан сятдин 11-далай нянин сятдин 5-далди ракъинин нурарикай менфят къачуна виже къведач. И сятера ультрафиолетовый нурар беден патал гзаф хаталу я. Эгер къалурнавай сятера ракъиник экъечIунин чарасузвал аватIа, кьил ва ва беден кIевна, ракъиникай хуьдай айнаяр алукIна кIанда. Ракъиникай хуьдай кремрикай менфят къачун чарасуз я. Абур лагьай­тIа, (ракъиник экъечIдалди са сятдилай тIи­мил тушиз вахт амаз) кьуранвай ва михьи хамуниз ягъун меслят къалурзава.

Яргъал вахтунда ракъиник акъвазун иллаки къадагъа я: яшлу ксариз, йисал къведалди яшда авай аялриз, кIвачел заланзавай дишегьлийриз, чахуткадин, неврастениядин, рикIинни дамаррин, витилигодин азарар квайбуруз, гьакIни антибиотикрин бязи жуьреяр, диуретикар  ишлемишзавайбуруз.

( Интернетдин материалрай )