Техил азаррикай хуьнин карда тум цадалди вилик  адаз дарманар ягъун важиблу  серенжем я. Зулун магьсулар цунин технологияда  дарманар ягъуни гьихьтин чка кьазватIа ва  гьихьтин дарманар ишлемишун хъсан ятIа, гьадакай суьгьбет авун чна  хуьруьн майишатдин илимрин доктор, “Щелково Агрохим” АО-дин регионда авай векилханадин кьил  Бичихан  Усмановна   Мисриевадивай  тIалабна.

—  Куьне гьахълудаказ къейд авурвал, цадай тумарин инфекциядихъ галаз женг чIугунин, гьакIни цIирер авунвай тумар цайи­далай кьулухъ чилик мурсу кьуникай хуьн патал вилик пад кьадай серенжемар кьабулунин важиблувал екеди я.

Гьайиф хьи, зулун магьсулар цадайла,  чи регионда экстенсивный, яни ери ваъ, кьадар артухарунин технологияр ишлемишзава. За вирироссиядин илимдинни тежрибадин конференцийра, чуьллерин йикъарихъ галаз алакъалу мярекатра мукьвал-мукьвал иштиракзава, виниз тир технологийрал амал авуна техил гьасилзавай карханайрин руководителрихъ галаз таниш жезва. Бязи вахтара, хъуьтуьлдаказ лагьайтIа, чи “бегьерар” акурла жуваз къулайсуз жеда. Къуьл гьасилуниз ийизвай харжияр лап тIимил кьадарда аваз  эвез хъжезва. Республикада юкьван бегьерлувал са гектардай 20-22 центнердив гьикI хьана агакьзава?! Гьа са вахтунда вири чи гъилера ава хьи.

— Техилдин магьсулрин  бегьерлувал  агъуз аватунин себебар гьихьтинбур я?

— Техилдин бегьердиз асул зарар гузвайди набататрин вичиз ухшар авунин ва репродукциядин органрихъ — пешерихъ, тандихъ, кьилихъ — галукьдай азарар я. Иник, сифте нубатда, пешерин ва кьилерин септориозар, хъуьр янавайди хьиз къведай (мучнистая роса) ва муьрхъуь кьуниз ухшар, куьлуь шарарихъ галаз алакъалу ва асул гьисабдай суьрмедин азарар акатзава. И азарар себеб яз бегьердиз гузвай зарардин кьадар гьатта хъсандиз атай вахтарани кваз 22,3 процентдилай 50 процентдив  кьван агакьзава.

Тумуникай  ва накьвадикай акатзавай асул азарар  къуьлуьн руг алай хьтин суьрме ва  кIеви суьрме я. Ихьтин шартIара тумариз­ виликамаз ядай дуьз дарман хкягъун гележегдин бегьердин замин я.

— Гьихьтинди хьун лазим я дуьз дарман?

— Ихьтин дармандин патахъай ийизвай виридалайни еке истемишун адакай ибарат я хьи, ада таъсирдай шей тумунин дерин­диз тади гьалда агакьун ва набатат яргъал вахтунда азардикай хуьн таъминарун лазим я. Къенин юкъуз чи илимдин ахтармишунрал машгъул лабораторийри  алай аямдин виниз тир технологийралдин инновациядин къаришмаяр (микроэмульсияр, сусло-микроэмульсияр) гьазурнава, абуру  дарманрик квай таъсирдай шейинин сагъардай мумкинвилер тамамдаказ ишлемишдай мумкинвал гузва. Микроэмульсияди техилдин тум тамамдаказ кьежирдай мумкинвал гузва, идалди ада тум винел патай къвезвай азаррикай хуьзва. Чи дарманрик гьакIни набататдиз фарашдаказ ирели жез, дувулар гъиз куьмек гудай алава шейэрни ква. Абуру никIе цанвай тум фад экъечIдайвал, набататди гужлу дувулар ядайвал ийизва.

— Куь компанияди теклифзавай  технологийрин  артуханвал квекай ибарат я?

— Зун инал зулун магьсулар битмишарунин технологийра агрохимикатар ва “Щелково Агрохимдин” махсус продуктар иш­лемишуникай рахазва. Абурун нетижада са гектар чилин  бегьерлувал 3,5 процентдилай 4,6 центнердал кьван артухариз жезва. Набабат кьакьанвилихъ чIехи хьуниз куьмек гудай  махсус продуктар ишлемишуни техилдиз кьилер булдаказ кьадай,  стрессриз дурум гуз жедай мумкинвал гузва. Чна дарманар ягъу­нин агъадихъ галай къайда теклифзава: “Поларис”, “МЭ” (пуд паюникай ибарат фунгицидный дарман) ва “Биостим старт”. Эхиримжи дарманди, вичик  аминокислотаяр, полисахаридар ва  са жерге микроэлементар хьунин нетижада  цанвай тумари фад цIирер гунал ва фарашдаказ битмиш хьунал, азарриз дурум гунал, яни хъуьтIуьн шартIариз хъсандаказ дурум гунал гъизва.

Техилдик пис ни галай кьеж гудай пепе (жужелица) ва маса зиянкар гьашаратар акатунин хаталувал екеди тир чкайра  гьакIни “Имидор Про” “КС” дарманар алава хъувуна кIанда. Винидихъ лагьанвай дарманрин къаришмаяр ишлемишуни  техилдин бегьер азаррикай ва зиянкар гьашаратрикай дурумлудаказ хуьн таъминарда.

— Чун инал асул гьисабдай цадай тумар хуьникай рахана, амма магьсулдарар  гьар жуьре маса четин месэлайрални расалмиш жезва.  И карда хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбуруз квевай гьихьтин куьмек гуз жеда?

— Заз къейд ийиз кIанзава,  чна чахъ галаз алакъалу жезвай ксариз илимдал бинелу  меслятрин куьмекарни гузва. Чна, тум цунилай  башламишна, бегьер вахчудалди  гьалтзавай месэлаяр гьялун патал лазим тир технологийрин къайдаяр теклифзава. Чи асул макьсад хуьруьн майишатдин зегьметчийрив неинки пестицидар ва агрохимикатар агакьарун, гьакIни  тIимил харжияр авуна еке нетижайрив агакьариз куьмек гун я.

Чи мухбир