Закатуль-фитIр (сеэр, зеэр) шариатда гьижрадин кьвед лагьай йисуз ферз авунва — гьа виче рамазандин вацра сив хуьн ферз авур йисуз! Ам ферз авунин делил имам Бухарийди ва имам Муслима гъанвай гьадис я (мана): Ибн Умар асгьабди (Аллагь рази хьуй вичелай) хабар гузва: Аллагьдин расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) ферз авуна инсанриз «закатуль-фитIр» (сеэр, зеэр) рамазандин вацра са «са́гь» (киле) хумраврикай (финикар) ва са «са́гь» мухакай — гьар са азад касдал ва я лукIрал, итимдал ва я папал мусурманрикай.
Ам важиблу хьунин шартIар:
1) Мусурман яз хьун, яни кафир касдал ферз туш.
2) Рамазандин вацран эхиримжи йикъан рагъ ацукьун. Вуж кьейитIа, рагъ хъфейдалай кьулухъ, а юкъуз гьадалайни закат гана кIанда ва, аксина — рагъ ацукьайдалай кьулухъ хайи аялдилай а закат гун важиблу туш. Вуж кьейитIа, рагъ хъфидалди, а юкъуз адан паталай закат гун важиблу туш ва, аксина, а юкъуз рагъ хъфидалди вилик хайи аялдин паталай закат гана кIанда.
3) Вичиз ва вичин хизандиз са юкъуз (суварин югъ ва йиф) бес жедай кьадардилай артухан мал аваз хьун.
И пуд шартI авай ксари закатуль-фитIр (сеэр, зеэр) гана кIанда вичелай ва вичин нафакьадал (иждивение) алай ксарин паталай: асулрилай (диде-буба), хилерилай (аялар, хтулар) ва папарилай. Эгер амай мукьвайрилай гуз хьайитIа, абурун ихтияр ва векилвал къачуна кIанда.
Закатуль-фитIр (сеэр, зеэр) гудай малдин жинс ва кьадар: ам са «са́гь» (киле) я, инсан яшамиш жезвай уьлкведин чIехи пай агьалийри ишлемишзавай (незвай) тIуьнрин (рузидин) жуьрейрикай: къуьл, мух, кишмиш, мукаш, хумравар, дуьгуь, гречка ва масабур.
Абу Саид аль-Худрий асгьабдилай (Аллагь рази хьуй вичелай) атанвай гьадисда къалурнава: «Чна Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) девирда Сивин суварин юкъуз гузвай са «са́гь» (киле) тIуьнрикай ва чи тIуьнар тир мух, кишмиш, мукаш ва хумравар».
Ва Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) ишлемишай «са́гь» (киле) ам кьуд мекве авай кьадар я, тахминан ам барабар я 2, 4 килодиз. Имам Шафиидин мезгьебда а тIуьнрин паталай пулдин эвез гудай ихтияр авач! Амма Абу-Гьанифадин мезгьебда «сагьдин» (киледин) чкадал адан къимет пулдалди гудай ихтияр ава, абуру лугьузва къимет (пул) гун кесибдиз — ам а кесиб патал мадни хийирлу я!
Закатуль-фитIр (сеэр, зеэр) гудай вахт:
— Чна винидихъ къалурнай, ам важиблу жедай вахт башламиш жезва рамазандин вацран эхиримжи йикъан рагъ хъфейла…
— Ам гуз ихтияр авай вахт: вири рамазандин варз ва сифте югъ Суварин.
— Виридалайни хъсан вахт Суннада къалурнавайвал я, ам гун Суварин йикъан экуьнахъ та Суварин капI ийидалди. Ам гунин кар Суварин йикъан эхирдал кьван гежел вегьин «Карагьат» (хъсан кар туш) я ва эгер инсанди ам а югъ алатдалди геж авуртIа, адаз гунагь жезва ва а касди къаза хъувуна кIанда.
— Закатуль-фитIр (сеэр, зеэр) гана кIанда кесибриз, фугъарайриз. Ихтияр авач а закат гудай жуван нафакьадал алай мукьва-кьилийриз, амма яргъал мукьва-кьилийриз гун хъсан я.
— Закатуль-фитIр (сеэр, зеэр) — адакай кьве еке менфят ава.
- Хвейи сивера хьайи нукьсанар (сив гваз,айиб, пис ва буш гафар лагьайтIа) ада а кар тамамар хъийизва. Гьавиляй бязи алимри лугьузва: «Закатуль-фитIр (сеэр, зеэр) сегьви-сажда хьиз я, ада хвейи сивин нукьсанар тамамар хъийизва, сегьви-саждади кпIунин нукьсанар тамамар хъийизвайвал!
- Сивин суварин юкъуз кесибрин суфрадал шадвалдай тIуьнар, садакьаяр жезва. Ва, алава яз, и фитIрдин садакьади жемятдин арада сада-садаз куьмек гун, сада-садаз регьим авун, сада-садан гьал гьисс авун артухарзава!
— Бязи алимри лугьузва: папа а закат вичелай гун хъсан я ва гьакIни диде-бубади чпелай гун.
— Са десте алимри лугьузва: «Бурж алай касдин хивяй закатуль-фитIр (сеэр, зеэр) гун акъатзавач».
— Ихтияр ава закатуль-фитIр Суварин йикъалай са кьве югъ вилик гудай.
— Уьзуьрлу, яни кьабулиз жедай себеб авачиз, закатуль-фитIр гунин кар Суварин кпIунилай кьулухъ кьван гежел вегьедай ихтияр авач. Эгер, уьзуьрлу себеб авачиз, ам гун геж авуртIа, ам кьабул жезвач, гьадисда лагьанвайвал (мана): «Ни ам ада́ авуртIа (Сувар) капI ийидалди вилик — ам кьабул жедай закат я, ва ни ам кьилиз акъудайтIа а капIунилай кьулухъ, ам садакьайрикай са садакьа жезва» (Абу-Давуд).
Эгер, уьзуьрлу, яни кьабулиз жедай себеб аваз, ам гун геж хьайитIа, месела, Суварин юкъуз мусурман хьана ахьтин чкада — виче закатуль-фитIрдин тIуьнар жагъуриз тежедай, ихьтин гьалара мусурмандиз ихтияр ава ам Суварин кпIунилай кьулухъни хгудай, вучиз лагьайтIа, адаз кьабулиз жедай себеб (оправдание) ава.
Ямин Мегьамедов,
диндин алим
