(Эвел — 2023-йисан 45-50-нумрайра, 2024-йисан 2-8-нумрайра)
Къияматдин югъ алукьдай вахт мукьва хьунин гъвечIи лишанар
ГъвечIи лишан №20
Парталар алай ва гьа са вахтунда кьецIил дишегьлияр пайда хьун
Къияматдин югъ мукьва хьунин лишанрикай сад дишегьлийри чпин иервал виридаз къалурун, жемятдин вилик экъечIдайла, алкIай, и патай а патаз экв акъатдай, къекъведайла ва ацукьайла, аврат кIев тийизвай парталар алукIун акатзава. Абур я алукIнавайбур загьирда, амма абур кьецIилбур я — дар, вичяй беден аквадай, авратар кIев тавунин патахъай.
Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):
«Кьве жуьре инсанар – цIун эгьлияр жеда, заз абур гьеле акунвач. Абур жунгаврин тумариз ухшар къамчияр гвай ва абуралди инсанар гатазвай итимар я1. Ва парталар алаз гьа са вахтунда кьецIил тир, патахъ ян ганвай ва масабурувни ян гуз тазвай, чпин кьилер девейрин куьрс хьанвай мандавриз ухшар дишегьлияр. Абур Женнетдиз гьахьдач ва Женнетдин атирдин ни флан мензилда амаз къвезватIани, абуру адан ни гьиссдач».
Ян ганвай — яни, Аллагьдиз муьтIуьгъ хьуникай къерех хьанвайбур, Адаз итIаатлувалунин рехъ дуьз тухун тийизвайбур.
Масабурув ян гуз тазвай — яни, масабурни и кардивай къерех ийизвайбур — абуру чеб чIуру тирвиляй масабурни чIурзава.
Девейрин куьрс хьанвай мандавриз ухшар кьилер — яни, абуру кичегьдал эцигзавай затIари абурун кьилерни кьамар деведин хкаж хьанвай мандавдиз ухшарзава.
ГъвечIи лишан №21
Кьакьан гьавайрин кIвалер эцигунин карда кIвачер кьецIил, чуплах чубанрин акъажунар
Кьилиз акъатнавай ва Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) хабар ганвай Къияматдин йикъан лишанрик дараматар эцигунин ва кIвалер безетмишунин карда инсанри сада масадан вилик тарифар авун акатзава — вични а инсанар виликдай кIвачер кьецIил, чуплах чубанар хьайидалай кьулухъ.
И кар мусурманрихъ агалкьунарни гъалибвилер, булдалди гзаф кьадар берекатар, мал-девлетар, и дуьнья (чилел кечирмишзавай уьмуьр) патал инсанрин арада акъажунар кьиле фейидалай кьулухъ хьана.
Умар ибн аль-Хаттаба (къуй адалай Аллагь рази хьурай) Жибрилакай ва ада, Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) патав атана, адавай Исламдикай, имандикай, игьсандикай ва Къияматдин йикъакай хабар кьуникай, Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) адаз Къияматдин йикъан лишанрикай ихьтин гафаралди хабар гуникай гьадис агакьарнава (мана):
«… лукI папа вичин ханум хада ва ваз кьакьан гьавайрин дараматар эцигунин карда сада-садахъ галаз акъажунар ийизвай кIвачер кьецIил ва чуплах хиперин чубанар аквада»2.
Адавай хабар кьуна:
Маса гьадисда къалурнава: «Ва аквада ваз кIвачер кьецIил, каша авай, кесибар тирбур инсанрин кьиле акъвазна — бес, ам я Къияматдин йикъан лишанрикай ва ишарайрикай».
Абуру лагьана: «Я Аллагьдин Расул! Вужар я абур — хиперин сагьибар ва чуплах, гишила авай кесибар?».
Ада лагьана:
«Арабар»3.
Са шакни алач, эгер кьакьан гьавайрин кIвалер, дараматар эцигунин карда тариф авун, такабурлувал, лавгъавал авачиз, файда аватIа, абур эцигун гьарам (къадагъа) туш.
Дараматрин кьакьанвални гьяркьуьвал, гзаф гьаваяр хьайила, эцигунрин къурулуш цIийикIа туьхкIуьрайла, ам мадни мягькем ва гуьрчегар хъувурла, кIвалер гегьеншардайла, анра утагърин кьадар артухардайла, арадал къвезва.
Вири и гьерекатар девлетрин сан артух ва дуьньядин няметар инсанрин вилик экIя хьанвай чи девирда кьиле физва.
Гьадисда лагьанвайвал, чубанар — къумлухдин агьалияр, чпин виликан яшайиш туна, кьакьан гьавайрин дараматар эцигунал машгъул жеда, зурба кIвалер, кьакьан мертебайрин дараматар, минараяр, имаратар эцигунин карда чпин такабурлувиляйни лавгъавиляй сада-садахъ галаз акъажунар тухуда.
Къенин юкъуз кьакьан гьавайрин кIвалер эцигун гьам арабрин, гьамни арабар туширбурун арада акьван машгьур кеспидиз элкъвенва хьи, гьатта сагъ са уьлквеяр кьакьан мертебайрин дараматар эцигунин карда сад-садахъ галаз акъажунар ийиз ава ва и кардал абуру дамахзава.
ГъвечIи лишан №22
Инсанри анжах чпиз танишбуруз салам гун
Аллагьди сада-садаз (ислягьвилелди) салам гун эмирнава, ам инсанрин арада кIеви алакъайринни кIанивилин лишан жедайвал. Аялди чIехидаз салам гузва, девлетлуда — кесибдиз, арабди ва араб туширда, лацуда ва чIулавда ва икI мад. Вавай танишдазни салам гуз жеда, таниш туширдазни.
Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):
«Куьн, инанмишвал тавунмаз, Женнетдиз гьахьдач ва садаз-сад кIан тахьанмаз, квевай инанмишвални ийиз жедач. Къалурдани за квез са кар, эгер куьне ам авуртIа, куьн сад-садаз кIанардай? Куьне куь арада салам чукIура (машгьур) ая»4.
Къияматдин югъ алукьдай вахт мукьвал хьунин лишанрикай сад инсанри анжах чпиз таниш ксариз салам гун я. Яни инсанди анжах вичиз чидайбуруз салам гуда, течирбур ада саймишдач. Амма Суннадал амал ийиз хьайитIа, чидайбурузни салам гана кIанзава, течирбурузни.
Абуль-Жаъда агакьарнавайвал, Абдулладал са инсан гьалтна ва ада лагьана: «Ассалам алейка, я Ибн Масъуд». Абдуллади лагьана: «Аллагьди ва Адан Расулди гьакъикъат лагьана. Заз Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) икI лугьудайла, ван хьана (мана):
«Гьакъикъатда, Къияматдин йикъан лишанрик акатзавайбурукай сад ам я хьи, мискIинриз фида ва анра, кьве кьил капIни тийиз, инсанди анжах вичиз танишбуруз салам гуда»5.
__________________
1 Идакай, 15-нумрадин гъвечIи лишан ачухардайла, раханва
2 Гьадис Муслима гъана
3 Гьадис Агьмада гъана ва «ас-Сильсиля ас-сахихда» аль-Альбаниди гьадис якъинди тирди къейднава, 3/332
4 Гьадис Муслима гъана
5 Гьадис Ибн Гьузейма вичин «Сахихда» гъанва ва ль-Альбаниди ам якъинди тирди лагьана
(КьатI ама)
Гьазурайди — диндин алим
Ямин Мегьамедов
