12 млрд манат

2024-йисуз регионра коммунальный къурулуш цIийикIа туькIуьр хъувун патал 12 миллиард манат пул чара ийида­. РФ-дин Гьукуматдин сайтда хабар гузвайвал, идан гьакъиндай акъуднавай къа­рардал уьлкведин премьер-министр М.Мишустина къул чIугунва.

Чешмеди къейдзавайвал, федеральный бюджетдай пулдин такьатар чара авуни инженерный сетар цIийи хъийидай ва гьакIни къазанханаярни авахь­за­вай ятар михьдай тадаракар (очистные соору­жения) туькIуьр хъийидай ­мум­кинвал гуда. И серенжемри чпин нубатда агьалийриз коммунальный рекьяй ­ийизвай къуллугъра авариядин гьалар арадал  атунин  дуьшуьшар  тIимилар­­­да, гьа са вахтунда кIвалахдин ерини хкажда.­

Хабар гузвайвал, винидихъ къейднавай серенжемар кьиле тухун патал регионриз пулдин такьатар «Мулкар вилик тухунин фондуни» рекье твада.

Сайтда гъизвай делилралди, и кIва­ла­хар 2027-йисалди коммунальный къурулуш цIийи къайдада туькIуьр хъуву­низ талукь махсус программадин сергьятра аваз уьмуьрдиз кечирмишзава. Къейдзавайвал, 2022-йисан декабрдилай уьл­кведин гьукуматди тайинарнавай и серенжем федеральный «Инфраструктурадин меню» тIвар алай проектдик кваз кьиле тухузва.

Мишустинан гафаралди, и проект ­уьмуьрдиз кечирмишиз эгечIайдалай инихъ адан сергьятра аваз ийизвай серенжемри чпин таъсирлувал субутнава. ИкI, абурун куьмекдалди гьар йисуз регионра ЖКХ-дин объектар туькIуьр хъувунилай ва цIийи чкаяр арадал гъунилай гъейри, агьалийрин къулайвилиз талукь маса серенжемарни кьиле тухузва.

Начагъбур патал

Мукьвал тир пуд йисуз В, С гепатитдик ва ВИЧ-дик начагъбуруз дарманар къачун патал уьлкведин бюджетдай гьар йисуз 1,1 миллиард манат алава пулдин такьатар чара ийида. Идакай РФ-дин Гьукуматдин сайтда хабар ганва.

Чешмеди къейдзавайвал, и къарар винидихъ къалурнавай хьтин азарлуяр дарманралди вахт-вахтунда таъминарун патал кьабулнава.

Хабар гузвайвал, федеральный бюд­жетдай ракъурнавай пулдин такьатрин­ куьмекдалди вирусриз акси ва гьа са вахтунда уьмуьр патал чарасузбур, ва­жиб­лубур яз гьисабнавай дарманар­ (велпа­тасвир+софосбувир, гле­кап­ре­вир+­пиб­рен­­тасвир, гразопре­вир+эл­бас­вир, дак­латасвир ва софосбувир) маса къачуда.

Начагъбуруз дарманар къачуниз талукь серенжемдал агьалияр дарманралди таъминарунин кар пландик кутадай ва ам тешкилдай федеральный центр машгъул жеда.

Сайтда гъизвай делилралди, М.Ми­шустина гьакIни четин ва тек-туьк жуьредин уьзуьррикди начагъ инсанрин сагъламвал мягькемар хъувун патал регионрив дарманар агакьарунин кардиз (транспортировка) 360 миллион манатдилай гзаф пулдин такьатар чара авунин гьа­къин­дай кьабулнавай къарардални къул чIугунва. Къейдзавайвал, и карди герек дарманар чкайрив тади гьалда агакьардай мумкинвал гуда.

Чешмеди кхьизвайвал, инал ихтилат­ агьалияр «14 ВЗН» (программа 14 высокозатратных нозологий) махсус серен­жемдин сергьятра аваз дарманралди таъ­минаруникай физва. Къейдзавайвал­, и программадик кваз агъадихъ галай уьзуьр­рикди начагъбур еке къимет авай дарманралди таъминарда: гемофилиядикди, муковисцидоздикди, ГУС-дикди (ге­молитико-уремический синдром), рассеянный склероздикди, мукополисахаридоздикди ва мсб..

Ихьтин уьзуьррикди начагъбуруз дарманар къачунал и дуьшуьшдани агьалияр дарманралди таъминарунин кар пландик кутадай ва ам тешкилдай федеральный центр машгъул жеда. Хабар гузвайвал, гуьгъуьнлай дарманар регионрин аптекайриз ракъурда ва анрайни сагъламвал мягькемарунал машгъул духтурдин рецептдалди абур начагъ ксариз пулсуздаказ гуда.

Бегьер — гуьзчивилик

Ставрополдин аграрный госуниверситетдин алимри бегьердал сенсорный къайдада гуьзчивалдай технология виликди тухузва. Идакай СтГАУ-дин (Ставропольский государственный аграрный университет) сайтда хабар гузва.

Къейдзавайвал, ихьтин виниз тир технологиядин куьмекдалди аграрийривай чпи цанвай шейэр экъечIунин гьалдихъ галаз алакъалу важиблу рекъемрал гуьзчивал тухуз жеда. Гьатта жуьреба-жуьре участокар лап яргъал чкада аваз хьайитIани, фермеррив абурун гьалдикайни делилар гьа са вахтунда агакьда.

Чешмедин делилралди, бегьердал­ сенсорный къайдада гуьзчивал тухудай­ технология БСС-дал (беспроводной сенсорный сеть) бинеламиш хьанва. Кьилди къачуртIа, ихьтин сетда накьвадин чимивилихъ галаз алакъалу рекъемрал, адак квай кьежинин кьадардал, микроэлементрал ва маса делилрал гуьзчивалдай тадаракар (датчикар) кардик кутаз жеда.

ГьакIни къейдзавайвал, БСС-дивай лап чIехи майданар элкъуьрна кьаз жезва, ихьтин мензилар гьатта са шумуд километрдив кьван агакьунни мумкин я. Амма, чешмеди гъизвай делилралди, анжах мензил яргъал хьуни, арада кьакьан тарар, эцигнавай объектар ва бегьердин вичин къалинвал хьтин делилри сигналдин еридиз пис патахъай таъсирда. Ихьтин дуьшуьшра датчикар цIийи кьилелай сигнал агакьар хъувуниз мажбур хъжеда. И кардини, вичин нубатда, энергия гзаф ишлемишунал гъида, гьа са вахтунда техникади кIвалахдай вахтунизни (эксплуатация) таъсирда.

Хабар гузвайвал, алимрин и зегьмет  хуьруьн майишатдин чилер менфятлудаказ ишлемишунин карда куьмекдин мад са цIийи такьат хьун лазим я.

СтГАУ-дин алимрин ахтармишун­рин нетижаяр илимдин Computer Communi­cations журналда чапнава.

Кьадар тIимиларда

РФ-ди нафт хкудунин ва ам экспорт авунин кьадар алавадаказ хушуналди тIи­миларунин кар (санлай къачурла суткада — 471 агъзур баррель) кьилиз акъудда. ИкI, «ОПЕК+»-дин са бязи иштиракчийрихъ галаз меслят авуналди, и серенжем 2024-йисан 2-кварталда кьиле тухуда. Идакай, вице-премьер Александр Новакан гафарал асаслу яз, гьукуматдин сайтда хабар гузва.

Чешмедин делилралди, и продукция хкудун ва экспорт авун тIимиларун агъадихъ галай къайдада кьиле фида:

апрелдин вацра суткада тIимила­ру­нин кьадар 350 агъзур баррелдиз барабар жеда, экспорт лагьайтIа, 121 агъзур баррелдиз;

майдиз — йикъа 400 агъзур баррель, экспорт — 71 агъзур баррель;

июндиз — 471 агъзур баррелдин тIи­миларда.

Чешмеди кхьизвайвал, гележегда базардин гьал къайдадик кваз хуьнин макьсаддалди тIимиларнавайди яваш-яваш чкадал хкида. И серенжемни базардин шартIарилай аслу жеда.

Гьазурайди – Муса  Агьмедов