Хизандин йис

«Йисан месэла» конкурсдиз

Зун паталди къудратлу ва зурба уьлкве жув яшамиш жезвай Эминхуьрелай, СтIал Сулейманан райондилай башламиш жезва. Шаир Шамсудин Тагьирова лагьай гафар  рикIел къвезва: «Дуьньяда иер, гуьрчег чкаяр гзаф ава, амма заз виридалайни зи хайиди тир Камаррин хуьр багьа я».

Зазни Эминхуьр ала, багьа я. Яшайишдинни экономикадин рекьерай вилик фенвай, шегьердиз ухшар хьанвай анин кьилин девлет, гьелбетда, ана яшамиш жезвай инсанар, гьуьрметлу хизанар я.

«Кьилди къачур са хизандин бахтуникай­ санлай уьлкведин бахт арадал къвезва», — Президент Владимир Путина лагьай и гафар­ рикIе аваз, и йикъара зун Эминхуьруьн администрациядин кьил Сабир Юзбегован патав фена, адаз хуьруьн гьуьрметлу са хизандикай макъала кхьин зи фикир тирди лагьана.

— Дагъдин зонадай эвичIнавай 6 хуьруьн — Ялцугърин, Хутаргърин, ХипитIрин, ЦицIерин, Кьеанрин ва Бигеррин жемятар, са хизан хьиз, дуствилелди, гьуьрметлудаказ яшамиш жезвай хуьряй гьи хизандин тIвар кьан, гьидан — такьан? — лагьана ада.

ЮкIвар-чипIер ягъайдалай гуьгъуьниз чун зегьметдин ветеран, хуьруьн агъсакъал­рин со­ветдин член, «Хутаргъар» ва «Хутар­гъвияр» ктабрин автор Исмаил Яралиевич Агьмедован хизандикай кхьидай фикирдал атана.

— Исмаил Яралиевичан хизан гьар са рекьяй гзафбуруз чешне я, — давамарна Сабир Юзбегова. — Хуьре кьиле тухузвай гьар са кардик и хизанди еке пай кутазва. Низамдин, ахлакьдин рекьерайни туькIвей хизан я. Исмаил Яралиевични адан уьмуьрдин­ юлдаш Перизат Гьажибеговна гьуьр­метлудаказ санал яшамиш жез мукьва­ра­ 50 йис тамам хьун — «къизилдин мехъер» -­ къейдна. Тарифлу хизан я, тамам очерк кхьидай.

Хуьруьн администрациядин работникарни галаз чун Агьмедоврин чIехи хизандиз мугьман хьана. Диде-бубадин, гадайринни сусарин ва хтулрин арада авай хуш рафтарвал акурла, чазни шад хьана. Ихьтин хизанар гьар са хуьруьн, райондин, санлай жемиятдин бине, девлет я.

Исмаил ва Перизат Агьмедоврихъ, абурун веледрихъни хтулрихъ галаз чна яргъалди ихтилатар авуна.

Исмаил Агьмедов 1952-йисан 10-октябр­диз Хутаргърин хуьре Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчи, гзаф йисара 17-партсъезддин тIварунихъ галай колхозда малдарвиле кIвалахай Яралидинни саки 50 йисуз колхозда­ ва гуьгъуьнлай «Аламишинский» совхозда­ рабочийвиле зегьмет чугур Аятхалуман хизанда дидедиз хьана. Ада 6 велед авай чIе­хи ва гьуьрметлу хизанда тербия къачуна.

9-классдал кьван Хутаргърин школада кIелна. 1969-йисуз Кьасумхуьруьн 1-нумрадин юкьван школа акьалтIарай Исмаила 1970-1972-йисара Советрин Армиядин жергейра ГДР-да къуллугъна.

1973-йисан 16-декабрдиз Исмаила ва ялцугъви Гьажибеган руш Перизата чпин сирер сад авуна.

ГъвечIи чIавалай чилин къадир аваз, зегьметдал рикI алаз чIехи хьайи Исмаи­ла гуьгъуьнлай Дагъустандин хуьруьн майишатдин институт акьалтIарна, зегьметдин рехъ «Зардиянский» совхозда уьзуьм­чивилин бри­гададин бригадирвиле­ кIвалахунилай башламишна. Кьиле вичин кIвалах хъсандиз чидай жегьил пешекар акъвазай бригадади гьа сифте йисуз 91 гектардин уьзуьмлухрай 1000 тонн ципицIар кIватI хъувуна.

1979-йисалай совхоз чкIай 2012-йисалди Исмаил Яралиевича «Аламишинский» совхозда уьзуьмчивилин бригададин бригадирвиле (и йисара бригадади саки 100 гектарда цIийи уьзуьмлухар кутуна), хатасузвал хуьнин рекьяй инженервиле ва эхиримжи 16 йисуз совхоздин профсоюздин комитетдин председателвиле намуслудаказ зегьмет чIугуна.

Перизат Агьмедовадин уьмуьрдин ва зегьметдин рехъни адетдинди я. Ада Эминхуьруьн (Аламишедин) юкьван школа­ акьалтIарна, гзаф йисара хуьруьн гам-ха­лича храдай фабрикада кIвалахна.

— КIвалахди шадвал кутадай гзаф хъсан йисар тир, — суьгьбетдик экечIзава Перизат­ Гьажибеговна. — Хуьруьн кьилихъ галай фаб­рикадин чIехи дараматда 50-дав агакьна­ дишегьлийри зегьмет чIугвазвай, абурун чIех­и пай жегьил рушарни сусар тир. Чна «сафар»­, «тапанча», «ахцегь-чешне», «миг­рагъ­-­чешне», «цуьквер-чешне», «пуд фурар», «табасаран», «хварасан», «дербент­-чешне» ва маса чешнейрай халичаяр хразвай. Чи гамарни халичаяр къецепатан уьл­квейрани машгьур тир, абур гьанризни ра­къурзавай. Хизан хьайила, за 5-6 йисуз гамар хрунин кIвалах кIвале давамарна.

Эхиримжи вахтара, гзаф маса чкайра хьиз, Лезгистандин хуьрерани халкьдин и сеняткарвал квахьуни, къенин йикъара гамар храдай устIарар амукь тавуни, жегьил несилдиз гамарни халичаяр храз чир тахьуни Перизат Гьажибеговнадин гуьгьуьлар хазва, ада гьайиф чIугвазва.

— Къе туьквенрай маса гузвай 20 паласдихъни за жуван гъилералди храй са гам гудач, — лугьузва ада.

Исмаил Яралиевич ва Перизат Гьажибеговна лайихлу пенсияда ава, кIвалин, майишатдин крарал машгъул я.

«Яшар — Аллагьдилай, кьуьзуьвал жува­лай­ аслу я» гафар тикрардай Исмаил Агьмедов гьамиша къайгъуйрин яцIа ава. Эмин­хуьруьн агъсакъалрин советдин член, жегьилрин насигьатчи яз, ада еке кIвалах тухузва. Адаз Эминхуьруьз эвичIнавай вири­ хуьрерин тарихни, бубайрин хъсан адетарни хъсандиз чида. ИкI, И. Агьмедова 2019-йисуз Махачкъалада «Мавел» чапханада «Хутаргъар» тIвар алай ктаб чапдай акъудна. Ана хуьруьн тарихдикай, мулкарикай, булахрикай (абур Хутаргъа 32 авай), тухумрикай, адетрикай, агьалийрин яшайишдикай, милли хуьрекрикай, Ватандин ЧIехи дяведа иштиракай хуьруьнвийрикай итижлу кхьинар, делилар ава.

Исмаил Яралиевича гуьгъуьнлай акъудай «Хутаргъвияр» ктабда и хуьруьн саки 100 касдин уьмуьрдинни зегьметдин рекьерикай кхьенвай куьруь очеркар гьатнава.

— За кхьенвай ктабар зи веледри, хтулри рикI алаз кIелзава, — лугьузва Исмаил Яралиевича. — Абуруз хуьруьн тарих хуралай чир хьанва. Ида, са шакни алачиз, жегьил несил чи тарихдал, бубайрин адетрал рикI алаз чIехи хьуниз куьмекда. Зи ктабар хуьруьнвийрин кIвалерани ава.

Чахъ галаз Агьмедоврин кIвализ Эминхуьруьн библиотекадин заведующий Алла Буржалиевани атанвай.

— Исмаил халу чи библиотекадин советдин членни я. Ада чаз кIвалахда еке куьмек гузва, библиотекадиз вичин ктабарни ба­гъиш­­нава, — лугьузва Алла Буржалиевади­. — Библиотекада лезгийрин машгьур писа­тел­ринни шаиррин юбилеяр къейддайла, чIал ва адетар хуьниз талукь мярекатар кьиле тухудайла, ада активвилелди иштиракзава­, библиотекадин кIелзавайбуруз меслятар къа­лурзава, Ватандиз, чи бубайрин адетриз вафалу хьуниз, дидед чIал хуьниз эвер гузва.­

И хизанда мугьманвиле авайла чна кьатIана хьи, Исмаил  Яралиевичаз ва Перизат Гьажибеговнадиз бахтлувал гузвай асул чешме туькIвей хизан, ферли веледар ва хтулар я. Диде-бубади кьуд гадани са руш тербияламишна, уьмуьрдин шегьредал акъуднава.

Абурун чIехи гада Малика яргъал йисара Сургут шегьерда жуьреба-жуьре карханайра охранада кIвалахна. Ана яшамиш жезвай муькуь гадаяр тир Вагифа (капитандин чинда аваз) ва Вадима УФСИН-дин къурулушда кIвалахна. Алай вахтунда абур пенсияда ава. Руш Дианани вичин хизан  галаз Сургутда яшамиш жезва. Майил Эминхуьре ава, майишатдин кIвалахрал машгъул я.

Исмаил ва Перизат Агьмедовриз 13 хтулди рикIин шадвал, кIубанвал гузва.

— Жуван хизандилай, веледрилай тариф авун туш, чаз кефи хун, векъи гаф лугьун чидай кар туш, — лугьузва Перизат Гьажибеговнади. — Чи хизанда сад-садахъ галаз «чан дах», «чан диде», «чан руш, свас» лугьуз рахазва. Чи кьве свас маса миллетрин векилар я. Чна абурузни хизандин рафтарвилер, милли адетарни хуьрекар чирнава. Лап хъсандиз чир хьанвачтIани, сусарни чахъ галаз (алакьзавайвал) лезги чIалал рахазва.

…Чун Агьмедоврин чIехи, гьуьрметлу хизанда хьайи кьвед-пуд сятдин вахт акуна-такуна акъатна. И хизандикай за гуьгъуьнин йикъара са шумуд касдивай чпин фикирар лугьун тIалабна. Яргъал йисара и хизандихъ галаз дуствилин алакъаяр авай Абдуразакь Закаржаева, «Аламишинский» совхозда директор яз кIвалахай Сейфудин Маллаева, агроном Алимет Аллагьвердиева, Къафлан Османова, РД-дин хуьруьн майишатдин лайихлу работник Алимирзе Агъамирзоева, хуьруьн АСП-дин пешекар Къизилгуьл Мегьамедовади ва масабуру чаз и хизандикай, кьилди Исмаил  ва Перизат Агьмедоврикай хуш, разивилин келимаяр лагьана. Эхь, Низами Генжевиди лагьайвал, и хизан «бахтунинни гьуьрметдин къужахда ава».

Куь хизанда бахт, гьуьрмет, берекат мадни артух хьурай, гьуьрметлубур.

Хазран  Кьасумов