Ракьун рекьер. Абур уьлкведин важиблу дамарар я. Ракьун рекьерай санай масаниз герек парар, шейэр, метягьар, суьрсетар агакьарзава, миллионралди инсанар чпиз лазим чкайриз физва.

Чи республикадин мулкунилай ракьун ре­­кьин федеральный дережадин важиб­лу­­ маршрутар фенва. Абуру Урусат кьибле­дин­ уьлквейрихъ галаз алакъалу ийизва:­ «­Ма­хачкъала-Москва», «Махачкъала-Аст­ра­хань»­­, «Махачкъала-Санкт-Петер­бург»­, «Ба­­ку-Киев», «Баку-Москва», «Санкт­-Пе­тер­­бург-Баку», «Къизляр-Астрахань», «Ма­хачкъала-Дербент», «Дербент-Госсер­гьят».

«Анжах ракьун рехъ тухуникди вилаятдин (провинциальный) гъвечIи шегьер Пет­ровск медениятдинни санайидин центрадиз — Махачкъаладиз элкъвена», — лагьана са совещанидал республикадин Кьил Сергей Меликова. Дагъустандин областдин мулкуна 10 станция эцигна: Чир-Юрт, Темиргое, Петровск-Кавказский, Порт-Петровск, Манас, Бойнак, Къаякент, Мамед-Къала, Дербент, Белиж. Ракьун рекьерал зегьмет чIуг­вазвайбур Дагъустандин областда гьамиша кIвалахзавай рабочийрин виридалайни еке десте тир, гьа са вахтунда савадлу ва активный. ИкI, 1903-йисуз Владикавказдин ракьун рекьин Дагъустандай физвай паюна рабочийринни къуллугъчийрин кьадар, абурун хизанрин членарни кваз, 13667 касдив агакьнавай, 1917-йисуз – 16 агъзурдалай гзаф. Петровскдинни Дербентдин депойрин мастерскойра 1905-йисуз анжах мастерарни рабочияр 420 кас авай.

Советрин  девирда, гьакI гуьгъуьнин йисарани уьлкведин ракьун рекьерин яргъивал, гьакI анал зегьмет чIугвазвайбурун кьадар хейлин артух хьана. РЖД-дин карханайра, рекьерал чи халкьдин гзаф векилрини гьакъисагъвилелди зегьмет чIугуна ва гилани чIугвазва. Абурун жергедай яз, гьуьр­метлу Чайдабег Рамазанович Расулован тIвар кьаз жеда.

Чайдабег 1959-йисан 20-сентябрдиз­ Кьа­­­сумхуьруьн райондин Сийидрин хуьре­ ра­бочийдин хизанда дидедиз хьана. 1975-йисуз Курхуьруьн мектеб акьалтIарна, Орджоникидзедин (гила Владикавказ) ра­кьун рекьин транспортдин техникумдик экечI­­зава. Кьуд йисалай техникум «ракьун­­ рекьин­ транспортда автоматика ва те­леме­хани­ка» пешедай лап хъсан къиметралди акьалтIа­рай ам Москвадин Ленинан ва Зегьметдин Яру Пайдахдин орденар авай ракьун рекьин транспортдин инженерар гьазурдай институтдиз гьахьзава. Хъсандиз кIелни ийиз, студентвилин йисара ада вуздин общественный уьмуьрдани активвилелди иштиракзава, азад вахтунда спортдин секциядизни физва. Гатун тIатIилрин вахтунда Ч.Расулова Юкьван­ Азиядин терефдихъ пассажирар тухузвай поездра проводникрин студентрин дестейра иштиракзава, гьа икI гележегдин пешедай чирвилер, вердишвилер къачузва. Студентрин проводникрин отрядда (СОП) рикI гваз иштиракай викIегь жегьилдиз пансионатдиз путевка гана.

Вичин зегьметдин рехъ Чайдабег Расу­лова Дербентдин станциядал вагонрин гье­рекатдин йигинвал къайдадик кутадай къуллугъдилай башламишзава. Са кьадар тежриба хьайила, парар дашмишдай поездар кьабулдай ва рекье твадай паркунин, гуь­гъуьнлай Дербент станциядин дежурни­виле кIвалахзава. 1994-йисуз ам сер­гьят­диз мукьва тир Самур станциядин начальниквиле тайинарзава. Блокпостуни­ къай­дадик кваз кIвалахун, сергьятчийриз­ни таможенникриз ракьун рекьин сер­гьятдилай элячIдай чка туькIуьриз куьмекун патал­ Расулова гзаф чалишмишвилер авуна. А чIавуз Чайдабег Рамазанович­ шегьердин мукьув гвай чкайриз физвай поездар блокпостунал кьван  ва анлай абур эл­къвена Самур станциядални физ хкведай са рекьин (один путь) технология кардик кутуниз мажбур хьанай. Президент Б.Ель­цинан 1997-йисан Указдалди ракьун рекьин 2454-километрда, Самур-Ялама станцийрин арада типовой погранстанция эцигун фикирда кьунвай. Гьайиф хьи, вири гьакI чарчел аламукьна.

1997-йисуз Белиждин станциядал хтай Ч.Расулова суьрсетдин программа тамамарунин карда активвилелди иштиракзава. Хуьруьн майишатдин карханайрин – консервиярдай заводрин, савхозрин, хсусиятдин фирмайрин ва гьакIни кьилдин ксарин  заявкайралди ада къайдадик квай вагонралди таъминарзавай, фад чIур жедай парар талукь станцийрал вахтунда агакьунал гуьзчивалзавай.

Девлетлу тежрибадин сагьиб хьуниз килигна, 1998-йисуз Ч.Расуловал Дербентдин чIехи погранстанциядал парарин ва коммерциядин рекьяй жавабдар кIвалах ихтибарзава, ана ада таможнядин, сергьятдин, фитосанитариядин вири къуллугърихъ галаз кIвалах къайдадик кваз фин таъминарзава, вагонар ичIирунин, абуруз пар ягъунин планар гьамиша ацIурзава, парарин майишатда поездрин гьерекатдин хатасузвал таъминарзава.

2007-йисалай Чайдабег Рамазановичан хиве Мамедкъала станциядин регьбер­вал туна. Чкадин станцийрин арада ам парарин кIвалахдай кар алайбурукай тир. Парар дашмишун, пассажирар тухун тешкилу­нилай гъейри, станцийрин кIвалахда па­ро­возра герек кьадар яд хцунни важиблу кар я. Мамедкъала станциядал насосар галай цин минара (башня) эцигнай. Патав гвай ва­цIай рагъул яд алцифардай еке чанриз (отстойники) вич-вичелай авахьзавай, абурай — минарадиз, минарадайни — дестек хьтин къазанриз.

Мамедкъала станциядал кIвалахдайла, Ч.Расулова вич хиве авай везифаяр гьакъисагъвилелди бегьемардай, зегьметдал рикI алай, кар алакьдай регьбер,  вири къуватар производстводиз гузвай, галатун тийижир зегьметкеш яз къалурна. Уьлкведин ракьун рекьерин тухуник пай кутунай, пешекарвилин суварин гьуьр­метдай 2009-йисуз Чайдабег Рамазанович Кеферпатан Кавказдин ракьун рекьин начальникдин патай тIвар кхьенвай сят багъи­шуниз лайихлу хьана.

КIвалахзавай йисара ада, вичин тежрибадикай жегьилризни жумартдаказ чириз, станцийрин вад начальник гьазурна. Мамедкъала станцияда дибдай дегишвилер туна: вокзалдин дарамат, виле акьадайвал­, гуьрчегарна, вилик квай перронда къир ца­на, инсанар элячIдай чкаяр ремонтна, кIва­лахдай чкаяр лап цIийи ПВЭМ-далди тадаракламишна, станциядал алай девирдин Сириус, Оскар-М, Касант, ТЭП ва маса информационный къурулушар кардик кутуна, станция компьютеррин ва офисдин маса такьатралди таъминарун пуд сефердилайни гзаф артухарна.

2010-йисуз Ч.Расулован регьбервилик­ кваз станциядин коллективди поездар рекье­ тун ва абурун гьерекатдин хатасузвал­ Ма­медкъала-Дагъустандин Огни ва Бери­кей-Мамедкъала перегондин кьилин рекьер капитальнидаказ ремонт авунин шартIара таъминарна. 2015-йисуз Мамедкъалада кьи­лин рекьер ва стрелкаяр алай чкаяр ракьунни бетондин цIийи шпалралди дегишарна.

2016-йисуз Кеферпатан Кавказдин ракьун рекьин начальник В.Г.Пастолован приказдалди ракьун рекьерин транспортдин хи­ле гьакъисагъ зегьметдай ва абуру дурумлудаказ, мягькемдаказ кIвалахун таъминарунай Ч.Расуловаз чухсагъул малумарна. Гуьгъуьнин йисуз Ч.Расулов кьиле­ авай коллективди станциядилай Яргъал тир РагъэкъечIдай патан яд акьалтай, тIе­биатдин бедбахтвилерик акатай районриз гуманитарный парар дашмишдай вагонралди таъминарна. Гьа 2017-йисуз генеральный директор, «РЖД» ОАО-дин правленидин председатель О.В.Белозёров атанай ва ада Чайдабег Рамазановичав «Ракьун рекьин транспортдин хиле 30 йисуз кIвалахунай» гьуьрметдин знак вахканай.

Ч.Расулова, яшайишдин ва маса месэлаяр гьялдайла, Мамедкъала поселокдин администрациядихъ галаз сих алакъада аваз кIвалахдай. ИкI, ада суткадин кьиляй-кьилиз дежурство тухузвай работникар патал ял ядай вири шартIар авай кIвал тадаракламишна, кIвалахзавайбур ва абурун хизанар яшайишдин кIвалералди таъминариз чалишмиш хьана, аялар бахчайралди таъминаруниз, ведомстводин санаторийра сагъламвал мягькемаруниз артух фикир гана. Ада производстводин ветеранрин патахъай къайгъударвал ийидай, абурухъ гьар садахъ галаз рахадай вахт жагъурдай, алакъа хуьдай.

Махачкъаладин центрадин профсоюз­дин сифтегьан организацияда активвилел­ди иштиракунай, бегьерлудаказ кIвалаху­най,­ зегьметчийрин кIвалахдин ва ял ягъу­нин­ шартIар хъсанарунай 2018-йисуз Кеферпатан Кавказдин ракьун рекьин проф­союздин комитетдин председатель М.В.­Пру­жина Чайдабег Рамазановичаз, Чехиядин ва Словакиядин санаторийрани курортра  сагъламардайвал, Роспрофжелдин путевка къачудай сертификат ганай.

Кеферпатан Кавказдин ракьун рекьиз гатфариз, зулузни гатуз станциядин майи­шатдиз комиссияр килигунин нетижайрай­ Мамедкъаладин станция виридалайни хъсан­ди яз гьисабнай. Ракьун рекьин транспортда намуслу зегьметдай, виниз тир пешекарвиляй, 2019-йисан кIвалахдин нетижаяр кьунихъ галаз алакъалу яз, дурумлудаказ виликди финик еке пай кутунай гьерекат идара авунин Центральный дирекциядин патай Чайдабег Расулов «Гьерекат идара авунин дирекциядин гьуьрметлу къуллугъчи» знакдиз лайихлу хьана.

Ч.Расулов гьакIни ракьун рекьин работникрин Дербентдин музейдин 20 йис тамам­ хьуниз талукь мярекатар гьазурунин активистрикай сад я: музейдиз герек экспо­на­тар жагъуриз куьмекзава, мектебра кIел­зав­ай­бурухъ, вузринни педколледжрин студент­рихъ галаз гуьруьшар ва суьгьбетар тешкилзава. «РЖД» ОАО-дин гьуьрметлу железнодорожникдин портрет станциядин начальникдин кабинетда, зегьметдин ва женгинин баркалладин кIвале ава.

Производствода виниз тир нетижаяр къазанмишунай, вилик фенвай­ технологияр кардик кутунай ва ракьун рекьин транспортди менфятлудаказ кIвалахун таъминарунай гендиректор, «РЖД» ОАО-дин правленидин председатель О.В.­Бело­зёрован 2023-йисан февралдин приказдалди Ч.Расуловаз ракьун рекьин хилен кьилин шабагь – «Россиядин ракьун рекьер» ОАО-дин гьуьрметлу железнодорожник» лагьай тIвар гана.

2023-йисан сентябрдиз ракьун рекьин «Дагъустан-Россия» комплекс вилик тухунин карда кьетIен агалкьунрай, региондин экономика ва агьалияр улакьралди таъминарунин карда виниз тир пешекарвиляй, виликди фенвай технологияр кардик куту­най, гзаф йисарин жемиятдин активный кIва­лахдай Чайдабег Рамазанович «Честь и гордость Дагестана — Золотой орёл» ордендиз лайихлу хьана.

Ч.Расулован таржумагьалдин куьлуь-шуь­­луьйрихъ галаз таниш хьайила, адан ре­­гьимлувал, хъсанвал, къайгъу чIугун, гьакI­­­ни къилихдин маса ериярни гьинай ятIа, чир жезва. Гьеле мектебда кIелзавай йисара ада юлдашрин ахлакьдиз, хуьруьнвийрин яшайишдиз итиж ийидай, абурукай­ сифте мектебдин цлан газетдиз, гуьгъуьн­лай райгазетдизни кхьидай. Шииратдал­ машгъул вахтни хьана. ЧIехи хьайила, вич театрдал гзаф рикI алайди яз къалурна. Лезги театрдин бажарагълу актер Ибрамхалил Рамазанов адан кIеви дустарикай­ сад я. Пенсиядиз экъечIайла, ктабар кIелу­нал машгъул хьана: Дагъустандин авторрилай гатIунна, къецепатан литературадал элячIна. «Лезги газет» гъиляй вегьедач, адал гзаф рикI ала. СтIал Сулейманан, Хуьруьг Тагьиран ва гзаф маса шаиррин эсерриз виниз тир къимет гуда. Вичи шиирар кхьин акъвазарна лугьуз, гила гьайиф чIугвазва. Пара итижлу суьгьбетчи тир Чайдабег Рамазановича вичин яргъал уьмуьрдай гзаф агьвалатрикай, вакъиайрикай гьевеслудаказ  ихтилатда.

Къейд ийин хьи, алатай йисан декабр­диз Чайдабег Рамазановични адан уьмуьрдин юлдаш, дидед чIалан тарсар гузвай муаллим Таиса Багьаудиновна гьуьрметлу хизанда санал яшамиш жез 40 йис тамам хьана, яни якъутдин мехъер къейдна. ИкI, аквазва хьи, чи макъаладин игит неинки хкянавай пешедиз – ракьун рекьиз, гьакI хизандиз, багърийриз, мукьва-кьилийриз, дустариз гзаф вафалу хьуналди тафаватлу жезва. Диде рикIин экв ятIа, буба уьмуьрдин рекIв я, гьавайда лугьузвач. Уьмуьрдин виш йисан ва тажунин мехъерин (75 йис) юбилеярни кIубандаказ, шаддаказ къаршиламишдайвал, мягькем сагъламвал хьурай Квехъ, гьуьрметлу Чайдабег Рамазанович!

Максим  Алимов,

Шихмурад  Шихмурадов