Театр! Искусстводал рикI алай гьар са кас патал гьикьван хвешивални умудлувал ава и гафуна! Чи милли театр тамашачийриз чи тарих къалурзавай, руьгьер экуь ва михьи ийиз куьмекзавай лезгийрин культурадин макан я. Лезги­ театрдин коллективди вичин тарихда гьам шегьеррин, гьам хуьрерин тамашачийриз и рекьяй гьакъисагъвилелди къуллугъна ва гилани инанмишвилелди и кар давамарзава.

ЦIийи йисан вилик квай йикъа­ра чун СтIал Сулейманан тIвар­цIихъ галай музыкадинни драма­дин Лезги театрдиз мугьман хьана. Анин вилик квай майдандиз­ гьахьзамазни, чун анал алай СтIал Сулейманан тимталди «Ша илиф, дустар», гафаралди къаршиламишна. Лезгийрин культурадинни искусстводин макан алай мулк шегьерэгьлийри ял ядай хъсан паркуниз элкъвенва.

Куьруь таржумагьал.

Динара Эминова 1980-йисуз­ Москва шегьерда дидедиз хьана. 1986-йисуз Москвадин 331-нумрадин школада 1-классдиз фена. 14 йис  тамам хьайила, Дербентдиз хтай ада 1997-йисуз шегьердин 15-нумра­дин школа акьалтIарна. ДГУ-дин экономикадин факультетда кIел­на. 1999-2016-йисара Федеральный­ казначействодин Дагъустанда авай управленида кьилин казначей яз кIва­лахна. 2016-йисан августдилай Лезги театрдиз регьбервал гузва. Хизанда кьве велед тербияламишзава.

Чун театрдин директор Эминова Динара Мураддиновнадихъ галаз гуьруьш­миш хьана ва адавай са шумуд суалдиз жавабар гун тIалабна.

–  Динара вах, алатай йи­сан­ кIвалахдин нетижайрикай ва  цIийи сезондин планрикай ла­гьа­найтIа, кIанзавай.

— Авайвал лагьайтIа, 2023-йис театр патал са тIимил кьван четинди хьана. Эцигнавай вири тамашайра кьилин ролра къугъвазвай чи бажарагълу актер, РД-дин лайихлу артист Руслан Пирвердиев рагьметдиз фин чи вири коллективдиз чIехи магьрумвал, хажалат хьана. И магьрумвал себеб яз, гастролриз кьецI гана.

Алатай театрдин сезондин пландин бинедаллаз Э.Ашурбе­го­вадин «Эбедивал дегиш жезвайла» (режиссёр — Байсолтан Жума­каев), Р.Гьамзатован «Хиялар» (ре­жиссёр — Байсолтан Жумакаев)­, С.Белован ва С.Куваеван «Чна низ акси яз дуствалда» (хкет, режиссёр — Казбек Думаев) тамашаяр эцигна.

Исятда театрдин сегьнеда кьилин режиссер Казбек Думаева эцигзавай Георгий Хугаеван «Андро ва Сандро» къемедани театр­дин алатай сезондик акатзава.

Чна гьакIни гьар йисуз халкьди хъсандиз кьабулзавай «Яран сувар» концерт-тамаша гьазурзава. Театрда чи бажарагълу шаир Алирза Саидован, РФ-дин лайихлу артист Багъиш Айдаеван 90 йисан юбилеяр шад гьалара къейдна. РД-дин халкьдин артистар тир Зерифа Къухмазовадин, Мамед Мамедован, Шихабдул Закерьяеван ва масабурун яратмишунрин межлисар кьиле тухвана.

Чи министерстводи чаз гьар йисуз къазанмишна кIанзавай пулунин кьадардин план эцигзава. Алатай сезон четинди хьанатIани, йис чна хъсан нетижаяр аваз акьалтIарзава. План чна саки 200% ацIурнава.

Театрдин технический гьалар хъсан хьанва. Сегьнеда къугъвазвай актеррин сесер тамашачийриз хъсандиз ван хьун патал япара твадай микрофонар ишлемишзава.

2024-йисан сезондин репертуардик халкьдин руьгьдихъ галаз кьадай чи милли­ драматургиядин эсерар кутаз кIанзава. 2024-йисуз, малум тирвал, камаллу шаир­ СтIал Сулейманан 155 ва зурба алим Алкьвадар Гьасанан 190 йисан юбилеяр жезва. Абурун юбилейриз талукь­ яз зурба мярекатар гьазурда. ГьакIни чна сегьнедин чIе­хи устадар тир Мурадхан ва Шемсижагьан Къухмазоврин ва РД-дин Халкьдин артист Фаризат Зейналовадин яратмишунрин меж­лисарни теш­килда. Гьелбетда, чаз минис­терстводи эцигзавай планни ава.  Иниз килигна, чна театрдин пландик классикадин ва аялар патал эцигзавай тамашаяр ку­тазва. Йисан къене каникулрин вахтунда­ гьам шегьердин, гьамни районрин школайра кIелзавай аялриз къалурун патал чна урус ва лезги чIаларал тамашаяр эцигзава. Тама­шайрин темаярни тербиядин­бур, терроризмдиз, наркотик­риз ва маса чIуру крариз аксибур я. ИкI, чна аялриз «Пушкинан карта» хийирлудаказ ишлемишдай шартIарни тешкилзава. ЦIийи йисан каникулриз аялриз къалурун патал Ханс Андерсонан «Снежна­я королева» — «Живедин ханум» эцигда. Им аялриз хъсан савкьат жеда.

–  Динара Мураддиновна, алатай йис Дагъустанда Расул Гьамзатован 100 йисанди яз малумарнай. Лезги муздрамтеатр­ди, адаз талукьарна, гьихьтин мярекатар тухвана?

Чи коллективди Расул Гьамзатован 100 йисан юбилей, адан «Суд идет» поэма къачуна, «Хиялар» тIвар гана, тамаша эцигуналди къейдна. Тамаша гьукуматдин ногъайрин драмтеатрдин директор ва режиссер Байсолтан Жумакаева эцигна. Расул Гьамзатован поэмадал Б.Жумакаева хъсан кIвалах хъувуна, дегишвилер кухтуна вижевай пьеса арадал гъана. Шиирралди кхьенвай пьесадин сценарий лезги чIалаз Азиз Мирзебегова элкъуьрна. «Хиялар» тамаша пара итижлуди хьанва. Ана режиссерди Расул Гьамзатован уьмуьрдин ва руьгьдин философия, дуьньяда авай татугайвилер, инсанрин рехнеяр ва явавилер хкуддай рекьер, тарихдин вакъиайриз ада гузвай къимет, четинвилериз гьикI рум гана кIандатIа, ам вичин фикиррихъ галаз гьикI тек тиртIа, къалурзава. «Хиялар» тамашадалди чна цIийи театрдин сезонни ачухна.

–  Театрди республикадин культурадин проектра, федеральный программайра иштиракзавани? Эгер аватIа, абурукай гьихьтин куьмек ава?

— Чна РД-дин культурадин министерстводин «Дагъустандин аял­­­­риз — культура», «Дагъустандин агьалийриз — сегьнедин устадри», «Яратмишунрин десант» кар алай яратмишунрин проектар уьмуьрдиз кечирмишиз кIвалахзава. Гьар йисуз РД-дин гьукуматдин экстремизмдиз акси программада иштиракуналди, кIелзавай жегьилар патал наркотикриз, терроризмдиз акси тамашаяр эцигна, республикадин районра къалурзава.

РФ-дин культурадин министерстводин гъвечIи театррик къуьн кутазвай «Культура малой родины» партийный проектдин сергьятра аваз, чаз федеральный субсидияр гузва. Ида чаз материально-технический база мягькемардай, чIехи сегьне техникадин рекьяй цIийиз туькIуьр хъийидай ва автопарк цIийи хъийидай мумкинвал гана. РД-дин культурадин министерстводин куьмекдалди рес­публикадин бюджетдай ахъаяй та­кьатрихъ театрдин дарамат ремонтна, декорацияр тухудай Газель машин маса къачуна.

–  Малум тирвал, театрдихъ пешекар актеррин кьитвал ава. И месэла гьялун патал гьихьтин серенжемар кьабулзава?

— Руслан Пирвердиев хьтин бажарагълу актер ва, яш хьана, пенсиядиз фенвай пешекар устадар театрда амукь тавуниз килигна, кадрийрин патахъай месэла чIехиди я. Эвела театрдиз пешекар артистар Тифлисда, Бакуда гьазурзавай. Анриз а вахтунда жегьилар кIелиз физвай. Гила вуч хьанватIа, чидач.

Махачкъаладин культурадин­ колледж, Дербентдин музыкадин­ училище, ДГУ-дин актеррин факультет, Борис Щукинан тIварцIихъ галай театрдин институт, ГИТИС —  ибур вири чаз куьмек гуз гьазур я. Абуру кIелун патал  жегьилар ракъура лугьузва. Амма чи жаванар физвач. «Возрождение» фондуни, институтдик экечIна, кIелунра алакьунар къалурдайбуруз гьар вацра 15 агъзур манат стипендияни гуда лугьузва. Гьелелиг актервилин рекьяй институтрик экечIиз кIанзавайбур пайда хьанвач.

Эхиримжи пуд йисуз чна театрдиз са шумуд жегьил актерар яз кьабулнава. Абурун арада Рамик Рамазанов, Гуьзел Къадирова, Зейнаб Загьирбегова, Бахмин Саидов, Ферман Мухтаров, Ханум Фейзуллаева, колледжда ва музучилищеда кIелзавай Мегьамедсаид Шихкъаибов ва Азиза Загьирова ава.

Жегьил актеррин пешедин рекьяй чирвилер хкажунин ва сегьнедин сирер чирунин мураддалди гьафтеда садра чи тежрибалу пешекарри абурухъ галаз тарсар тухузва. ИкI, шаир ва алим Азиз Мирзебегова — лезги чIалай, драматур­гиядай ва тамашайриз анализ гуз чирунай, балетмейстер Ва­дим Та­жибова — Кавказдин халкьарин кьуьлер чирунай, Хийирбег Саидо­ва — вокалдай ва Бахмин Саидова сегьнедин гьерекатрай (сценические движения) чирвилер гунин кIвалах тухузва.

Актеррилай гъейри, чаз исятда сегьнедин пешекар монтировщик, гъил къакъажна, кIвалах ийиз­ кIандай завхоз кIанзава.

–  Завхоз кьит пеше туш хьи?

— Чаз майишатдин отделенидин начальник ава. Кьилди зав­хоз­дин штатни. Завхозвиле кIва­ла­­хиз къвезвайбурни ава. Амма­ кIвалахал эцигай вири гьелелигда­ чпин везифаяр тамамариз кIан тийидайбур хьанва. Ахьтинбуруз­ «сагърай» лугьуниз мажбур жезва.­

Кадрийрин патахъай четинвилер аватIани, театр чи кIвал я. Чи кIвалин кIвалах ерилуди хьун патал театрдин коллективдин чIе­хи­ ва жегьил несилдин арада авай алакъаяр мягькемарзава. Заз инал, чи зурба устад актерриз­ хьиз, жегьилризни, гьакIни вири­ коллективдиз, гъил-гъиле аваз зегь­мет чIугваз, чи кIвалах вилик тухунай сагърай лугьуз кIанзава.

–  Жемиятдиз алай вахтунда гзаф месэлайрикай фикирар ава. Театрдин залдиз къвезвай инсанар дегиш хьанвани?

— Инсанрихъ гьевес амач. Инсанриз фагьумдай хьтин шейэр кIанзамач, виридаз къемедаяр, рикI аладардай шад концертар кIанзава. Абуру и четин вахтунда уьмуьрдикай залан фикирар, са куьруь вахтунда хьайитIани, кьезилардайвал  рикI аладардай программаяр гьазура лугьузва. Чиди гьукуматдин театр я. Чи везифада анжах къемедаяр, концертар гьазурун авач. Чна абурухъ галаз барабардиз драмаяр, трагедияр, классикадин эсерарни сегьнеламишна кIанзава. Йисан къене чна эцигзавай кьуд тамаша гьар жуьредин жанрдинбур хьун лазим я. Идалайни гъейри, аялар патални са тамаша чарасуз эцигна кIанзава.

–  Театрдин коллектив шегьеррин агьалийриз тамашаяр­ къалуриз физва. Расписанида­ районрин хуьрера тамашаяр къалурун авани?

— Гастролрикай рахадайла, алатай йисуз чна ганвай заявкадин бинедаллаз чи театр РФ-дин культурадин министерстводи тешкилнавай «Большие гастроли» Федеральный программадин Вирироссиядин гастролрин-концертрин пландик кутуна. И программадин сергьятра аваз, чи коллектив алатай йисан апрелдин вацра пуд тамаша гваз Сургут шегьердиз фена. Рекьерин харжияр — аниз фин ва хтун, гьакIни де­корацияр тухун Росконцертдин патай хьана. Ахпа, жавабдин мугьманвал яз, Сургут шегьердин театр гастролриз Дербентдиз ­атана.

Гьелбетда, шегьеррин агьалийрилай гъейри, чун тамашаяр къалуриз чи районризни физва. Районрин центрайра культурадин хъсан  дараматар ава. Анра чи тамашаяр халкьди хъсандиз кьабулзава. Заз, чи гуьруьшдикай менфят къачуна, чи коллективдин кIвалахдик къуьн кутазвай районрин кьилериз, «Возрождение» фондунин векилриз сагърай лугьуз кIанзава. Чун хуьреризни фидай, амма анра тамаша къалурдай шартIар авай клубар лап тIимил ава.

–  Куьне кIвалахда интернетдин социальный сетрикай менфят къачузвани?

— Гьелбетда. Алай девирда интернет галачиз са кIвалахни вилик тухуз жедач. Соцсетра чи театр­дихъ аккаунтар ава. YouTube-дин видеохостингда («Лезгинский театр имени Сулеймана Стальского» тIвар алаз) канал кардик ква. Интернетда чна чи кIвалахдикай малуматар гузва, тамашаяр, концертар эцигзава. ТIалабда чи газет кIелзавайбурувай чи каналра куьн подписка авун.

Дугъриданни, театрдин дирек­торвиле кIвалахзавай 7 йисан­ къе­не Динара Мураддиновнади хъсан патахъ дегишвилер тунва­: дарамат ремонтнава, техникадин­ни материалрин база мягькемарнава, автопарк цIийи хъувунва, та­­машачийрин патай разивал къа­­занмишнава, тамашачийриз ял ядай, актерриз кIвалахдай къулай шартIар яратмишнава, жегьилар кIвалахиз театрдиз желбзава. Планарни вижевайдаз ацIур­зава. Им, гьелбетда, галатун тийижиз­­, Динара Мураддиновна­ кьиле­ аваз, вири коллективди, гьа­къи­сагъ­вилелди чIуг­вазвай зегьметдин нетижа я.

Алукьнавай ЦIийи йисуз чаз квехъ и рекье мадни чIехи планар уьмуьрдиз кечирмишдай къуватар хьана кIанзава.

Къагьриман  Ибрагьимов,

РД-дин искусствойрин лайихлу деятель