СтIал Сулейманан районда йисандавай-суз багъларин, уьзуьмлухрин майданар, гьасилзавай суьрсетдин кьадар артух жезва. Са бязи инвестпроектрай ам неинки республикада, гьакI уьлкведани кIвенкIве жергейра ава.

Райондихъ цIинин йисуз хуьруьн майишатдин хиле гьихьтин нетижаяр хьана? И суалдиз жаваб яз, чаз райондин хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин управленидин начальник Къазиагьмедов Къазиагьмед Абидиновича (шикилда)  ингье вуч лагьанатIа.

— Районда хуьруьн майишатдин саки вири хилер кардик ква, — къейдзава Къ.Къазиагьмедова. – Агропромкомплексдин хиле 1 СПОК-ди, хуьруьн майишатдин 24 карханади, лежбервилинни фермервилин 44 майишатди ва кьилдин карчийри (ИП-ри), 960 арендаторди, хсуси 20942 майишатди кIвалахзава. Алай йисан 9 вацран вахтунда районда вири санлай 346 млн. манатдин, гьадакай яз 2450 млн. манат — набататчивилин, 1010 млн. манатдин малдарвилин продукция гьасилна.

2023-йисан 1-январдин делилралди, район­дин хуьруьн майишатдин мулкуни 32642 га тешкилзава. Идакай 7311 га цадай чилер, 5946 га багълар ва уьзуьмлухар (багълар – 3902 га, уьзуьм­лухар – 2044 га), 3261 га векьин уьруьшар, 16124 га чIурар (мал, лапаг хуьдай) я.

Гьасилай суьрсетдикай рахайтIа, районда икьван чIавалди 1843,4 тонн техил, 17300 тонн ципицIар, 29672 тонн емишар, 29426 тонн салан майваяр, 4736 тонн картуфар, 2790 тонн як, 14460 тонн нек гьасилна. Са техил квачиз, амай хилерай гьасилай суьрсетдин кьадар 2022-йисандалай гзаф я.

ЦIинин гатфарихъай районда 172,4 гектарда цIийи уьзуьмлухар ва 1305 гектарда багълар кутуна.

Эхиримжи йисара райондин хуьруьн майишатдин кар алай хилера  инвестицийрин чIехи проектар уьмуьрдиз кечирмишнава. 2023-йисуз и кар давамарна. ИкI, «СтIалрин багълар» кар алай проектдай ичин ва шуьмягърин акьалтIай бегьерлувилин багълар кутазва.

«Восход» ООО-ди Цмуррин хуьруьн патав ва «Зардиян» участокда саки 125 гектарда шуьмягърин цIийи багълар кутунва.

«Агро-стал» ООО-ди гъвечIи карч алай 700 гьайвандиз ОТФ эцигнава. Адахъ ири карч алай 120 гьайван (ацадай калер) хуьдай ва нисияр гьазурдай кархана галай малдарвилин комплекс эцигдай фикир ава. «АлиЯк» ООО-ди дагъдин чкада як, нек ва якIунни некIедин продукция гьасилунин проект уьмуьрдиз кечирмишзава. Районда хуьруьн майишат бюджетдин чешмейрин ва инвесторрин пулунин такьатрин гьисабдай виликди физва.

Алай йисан бегьер патал 440 гектарда техилдин культураяр цанвай, са гектардин бегьерлувал 22,6 центнер яз, анрай 1109 тонн бегьер кIватI хъувуна. Зулун магьсулар 485 гектардай кIватIна. Гьажибугъдаярни кваз, гатфарин техилар 360 гектардай кIватI хъувуна, (бегьерлувал — 24,4 центнер), анрай 738 тонн къуьл ва гьажибугъдаяр вахчуна. 2024-йисан бегьер патал планда 690 гектарда зулун магьсулрин тумар цун къалурнава.

Районда агалкьунралди ва дурумлудаказ виликди физвай хуьруьн майишатдин хилерикай сад багъманчивал я. ЦIинин гатфарихъ кутур цIийи багъларни кваз абурун майданри — 3941 гектар тешкилзава, идакай 2498 гектар — бегьердал атанвай, 1443 га жегьил (410 га — 2017-2022-йиса­ра кутунвайбур) багълар я.

Районда «2021-2025-йисара багъманчивал вилик тухун» муниципальный план туькIуьрнава ва уьмуьрдиз кечирмишзава. Программадинбинедаллаз 5 йисан къене 2220 гектарда емишринни куьлуь емишрин (плодовоягодные) къелемар цадай фикир ава. Лагьана кIанда, жегьил багълар йиса-йиса бегьердал атуни гьасилзавай бегьердин кьадар­ артух хьунал гъизва. ИкI, мисал яз, 2021-йисуз­ 23800 тонн, 2022-йисуз  27816 тонн емишар кIватI хъувуна.

«Полоса» ООО-ди бул бегьер гудай багъларай ичер кIватI хъийиз им пуд лагьай йис я. 2022-йисуз гьар са гектардай 455 центнер бегьер вахчуна, алай йисуз 1000 тонндилай виниз ичер хьун гуьзлемишзава. Райондин агропромышленный комплексда­ уьзуьмчивални кар алай хилерик акатзава. Ге­къи­гайла, районда са куьруь вахтунда уьзуьмчи­вал кIвачел ахкьалтзава. И хилез бюджетдин ва инвесторрин пулунин зурба такьатар харжнава, уьзуьм­чивилин гужлу карханаяр тешкилнава. Абу­рукай яз, «Агро-Дербент» ООО-дин (608,5 га), «Гуьлгери – вацI» ООО-дин (520,7 га), «Зардиян» ООО-дин (110,5 га), «Заря» СПК-дин (78,8 га), «Яхияев Н. М.» КФХ-дин (21 га), «Абдулаев­ О.М.» КФХ-дин (25 га) ва маса карханайрин тIва­рар кьаз жеда.

2023-йисан гатфарихъ кутур цIийи уьзуьмлу­харни кваз алай вахтунда уьзуьмлухри кьунвай­ май­данри 2073,4 га тешкилзава, и майданар 1980-йисаринбуруз барабар я. Уьзуьмлухар кутуниз кутугай чилер районда амач лагьайтIани жеда.

ЦIийи уьзуьмлухар бегьердал атун себеб яз, районда кIватI хъийизвай ципицIрин кьадарни къвердавай артух жезва. Эгер районда 2010-йисуз 3010 тонн ципицIар гьасилнайтIа, 2022-йисуз 15940 тонн ципицIар (са гектардай — 99,1 центнер) кIватI хъувуна. Акъатзавай йисуз юкьван гьисабдалди са гектардин бегьерлувал 102 центнер яз, 17300 тонн ракъинин кагьрабаяр вахчуна. КIвенкIвечи карханаяр тир «Гуьлгери-вацI» ООО-ди, «Садыкьова Ф.П.», «Мейланова Э.П.», «Алахвердиев А.М.», «Яхияев Н.М.», «Бремов Б.К.», «Наврузалиев Н.Р.» КФХ-ри гьар са гектардай  юкьван гьисабдалди 110-120 центнер ципицIар кIватI хъувуна.

Менфятлу хилерикай сад тир майвачивални дурумлудаказ виликди физвайдан гьакъиндай делилри ва рекъемри шагьидвал ийизва. Майвачивилел асул гьисабдай кьилдин ксарин хсуси майишатар ва кьилдин арендаторар машгъул я. Рекъемрал акъвазун хьайитIа, районда 2021-йисуз — 34807 тонн,  2022-йисуз — 29015 тонн салан май­ваяр, 6020 тонн картуфар ва 5049 тонн бус­тандин няметар кIватI хъувуна.

Районда «Суьрсетдин хатасузвилин» прог­рамма туькIуьрнава. Эхиримжи йисара районда салан майваяр теплицайрин майишатра гьасилзава. 2021-йисуз теплицайрин 10 майишатди 6,3 гектардин майданрай 245,2 тонн майваяр, гьабурукай яз 217,5 тонн помидорар ва 17,7 тонн афнияр кIватI хъувуна.

Алай вахтунда районда теплицайрин 13 майи­шат кардик ква. Абурув гвай чилин майданри, санлай къачурла,10,91 га тешкилзава.

Эхиримжи йисара районда малдарвилин хилени чIехи инвестпроектар уьмуьрдиз кечирмиш­зава. 2022-йисан 1-январдин делилралди, районда ири карч алай  11179 гьайван, гьабурукай яз 6598 кал, гьакIни 14638 хипер ва цIегьер ава. Райондин хуьруьн майишатдин карханайра авай ири карч алай гьайванрин кьадар 2140-далай виниз я.

Агьалийрин майишатра вири санлай 9036 ири карч алай гьайван, гьабурукай яз 5810 кал, гьакIни 8893 лапаг, 102 балкIан ава.

— Чна винидихъ лагьайвал, районда хуьруьн майишат вилик тухуник инвестпроектри кутазвай пай екеди я, — лугьузва Къ.Къазиагьмедова. – Хуьруьн майишат мадни вилик тухунин, муниципальный программаяр агалкьунралди уьмуьрдиз кечирмишунин месэлаяр райондин кьил Саид Темирханован кьетIен гуьзчивилик ква. Гьавиляй завай инанмишвилелди лугьуз жеда хьи, райондихъ и хиле мадни еке агалкьунар жеда.

Хазран  Кьасумов