Мукьвара Махачкъалада «Лотос» типографияда Мугьаммад ибн Абдуррагьман аль-Арифидин «Дуьньядин Эхир. Къияматдин югъ мукьва хьунин гъвечIи ва чIехи лишанар» ктаб лезги чIалал акъуднава. Ам чапдиз гьазурайди диндин алим Ямин гьажи Луткунви я. «Лезги газетдин» къенин нумрадилай гатIунна, чна и кIватIалдай са бязи чIукар кIелзавайбурун фикирдиз гъида. КIанзавайбурувай и ктаб чи редакциядай маса къачуз жеда, адан къимет 800 манат я.
Вучиз чун Къияматдин югъ мукьва хьунин лишанрикай рахазва?
Инсанди чирзавай ва ам рахазвай гьар са затIунихъ тайин тир нетижаяр ава ва ада бегьерни гузва.
Къияматдин йикъан лишанар чируни, абурукай чирвилер хьуни чи гьар йикъан уьмуьрда бегьерар гудани?
ТахьайтIа абур инсанди игьтият патал хуьзвай вичин чирвилерал адетдин малуматар хьиз алава хъийидани ва абуру адан гьакъикъатдиз таъсир ийидани?
Жаваб:
Къуръанда ва Суннада Къияматдин йикъан лишанар къейднава ва и карда инсандивай вичин уьмуьрда къачуз жедай гзаф кьадар менфятар ава. Мисал яз:
- Чинебан гьаларихъ (гъайбдихъ) агъун, кьилиз акъудун. Им имандин ругуд дестекдикай сад я. Аллагьди лагьана (2-сура, 3-аят, мана):
«…Гъайбдихъ (вилерикай чуьнуьх тир, чинебан крарихъ: Эхиратдихъ, Женнетдихъ, малаикрихъ…) инанмишвал ийизвайбуруз ва капI ада́ ийизвайбуруз (вахтунда, дуьз къайдада кьилиз акъудзавайбуруз)…».
Абу Гьурейради (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана:
«Заз инсанри Аллагьдилай гъейри маса илагьи авачирдан гьакъиндай шагьидвал ийидалди ва абур зун вуч гваз атанатIа, гьадахъ агъадалди, абурухъ галаз женг тухун буйругънава. Эгер абуру и кар авуртIа, абурун ивини эменни чун паталди къадагъа жеда, абурун гьакъиндай авай тайин тир ихтиярар квачиз. Абурун гьахъ-гьисабни Аллагьдив гва» (аль-Бухарий, Муслим).
Чинебан гьаларихъ (гъайб крарихъ) агъун – им Аллагьди ва адан Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) хабар ганвай, чаз чизвай ва чин тийизвай затIарикай якъиндаказ агакьарнавай крарихъ агъун лагьай чIал я. Чун ам гьакъикъат ва керчек тирдахъ инанмиш я.
И затIарик Къияматдин югъ мукьва хьуникай хабар гузвай лишанарни акатзава: ад-Дажжал пайда хьун, Марьяман хва Иса хтун, Ажижал-Мажиж (ажижал-мажиж) акъатун, ад-Дабба (гьайван) атун, рагъ магъриб патай экъечIун ва абуруз ухшар якъиндиз малум тир маса лишанарни.
- Къияматдин йикъан лишанар чир хьуна Аллагьдиз муьтIуьгъ хьуниз ва Къияматдин йикъаз гьазур хьуниз эвер гун ава. И чирвилера гьакIни къайгъу авачир инсанар уяхарун ва тахсирар хиве кьуна гъил къачун тIалабуниз эвер гун чуьнуьх жезва. Аль-Мустафа Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) ва адахъ галайбуру Къияматдин югъ мукьва жезвайдакай хабар гузвай лишанрикай сад чир хьайила, гьа и кар ийизвай. Кьве «Сагьигьда» къейднавайвал, Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) са сеферда йифен чIавуз къарагъна, лагьана:
«Вайгьал я арабриз мукьвал хьанвай пис кардикай! Къе ажижал-мажиждин цал (манийвалдай затI) са тIимил ахъа хьанва…».
А гьадисда гьакIни лагьанва:
«Гьуьжрейра авай папар ахварай авуда, къуй абуру капI авурай ва, мумкин я, и дуьньяда парталар алай дишегьли Эхиратда чуплах хьун».
- Шариатдин агькамрин (къанун-къайдадин) ва фикъгьидиз талукь месэлайрин гъавурда тун.
Дажжал чилел аламукьдай муддатдикай рахазвай кьисадай са югъ – са йис кьван, муькуь югъ – са варз кьван яргъи жедайдакай чир хьайила, асгьабри Пайгъамбардивай (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) и яргъи йикъарикай хабар кьуна: «Икьван яргъи юкъуз адетдин са юкъуз ийизвай вад капI бес яни?». Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) жаваб хгана:
«Ваъ, пай ая ам тайин кьадарриз».
И гьадисдай чун гьакIни йиф ва я югъ тамам варцар кьван давам жезвай уьлквейра яшамиш жезвай мусурманри капI ийидай къайдадин гъавурдани акьазва.
- Пайгъамбардиз (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) Къияматдин югъ мукьва хьуникай хабар гузвай лишанар чир хьунин карда (дугъриданни, абур имандалди, акьулдалди кьатIуз тежедай гъайбдин крарикай я) ам Аллагьдин патай ракъурнавай гьахъ расул тирди субутзавай делил ава. Дугъриданни, гъайб ва ачух вири крар чизвайди пак тир Аллагь я!
Аллагьди лагьана (72-сура, 26,27-аятар, мана):
«…Ам гъайб (вилерикай чуьнуьх тир вири крар) Чизвайди я ва Вичин гъайб (Ада) садазни ачухзавач (чирзавач), анжах чпелай Вич рази хьайи расулрилай (векилрилай) гъейри, гьакъикъатда, Ада адан (а расулдин) виликайни кьулухъай агудна хьиз къаравулар эцигзава…».
- Къияматдин йикъан лишанрикай авай чирвилери чаз абурув Шариатдин къанунар вилив хвена эгечIдай къайдаяр чирзава ва алцурарнавайбурукай жедай мумкинвиликай хуьзва. И кардин мисал я чаз ад-Дажжалакай кьиляй-кьилиз ва куьлуь малуматарни гун: адан гьал какахь тавун ва ам ад-Дажжал тирди ачухдиз чир хьун патал, адан фитнедик акат тийидайвал адан вил, пел ва маса затIар гьихьтинбур ятIа ачухарнава.
- Къияматдин йикъан лишанрикай авай чирвилери инсан психологиядин (руьгьдин) жигьетдай гележегда жедай крариз гьазурзава – гележегдин вакъиаяр чун паталди бейхабарбур тахьун патал.
- Къияматдин йикъан лишанар чир хьуна умуддин ракIарар ахъаюн ава, гьикI лагьайтIа, Къияматдин йикъан лишанрикай сад Исламдин гъалибвал, ам чилерал машгьур хьун ва ягьудринни насарайрин динар квахьун я. И чирвал Ислам мягькем хьунин ва кафирриз и кар гьикьван такIан хьайитIани, Ислам амай вири динрал гъалиб хьунин гьакъиндай пайгъамбарри ганвай малуматрал бинеламиш жезва.
(КьатI ама)
(Мугьаммад ибн Абдуррагьман аль-Арифидин ктабдай)
Гьазурайди — диндин алим
Ямин Мегьамедов
