Гьар вахтунихъ вичин кьетIен­вилер, къазанмишунар, сирер, ала­матар, истемишунар жеда. ЧIе­хи несилдин рикIел хъсандиз алама, советрин девирда са идарани, карханани яракь гвай къаравулри хуьзвайди тушир. Гила лугьуз жеда хьи, къаравулрин гуьзчивилик квачир са идара, карха­на, дарамат амач. Гьатта образованидин, медици­надин идараярни. Имни чаз демократиядин, базардин экономикадин, капитализмдин бинейрал элячIай вахтуни, гьукуматди гъайи дегишвилер я.

Къаравулрин тешкилатарни са шумуд­ патал пай жезва. Государстводинбур­, ведом­ст­вой­ринбур­, ве­дом­ствойринбур туширбур, военныйринбур, хсуси­бур… Вири­да са нин, са куьн ятIани саламатвал хуьзва­, кьилел атун мумкин тир хаталу дуьшуьшрин вилик пад кьун патал чалишмишвалзава. И мукьвара зун ЧОО-дин (частная охранная организация) директор Феталиев Физули Къурбалиевичахъ галаз таниш хьана. Чи арада алай аямдикай, уьмуьр­дикай, къуллугъдин везифайрикайни суьгьбет кьиле фена.

– Физули Къурбалиевич, сифте­ нубатда жувакай чирвал ганайтIа, кIан­завай.

— Зи ери-бине Гъепцегьрин хуьряй я. Бубади хуьруьн аялриз урус чIаланни литературадин тарсар гана, хейлин йисара школадин завучдин, директордин везифаяр тамамарна. Диде Хатужая, пенсиядиз фидалди, «Муктадирский» сов­хозда фялевиле­ зегьмет­ чIугуна. Диде-бубади чун вад велед уьмуьрдин шегьредал акъудна, чаз гьар сада чешне къачудай тербия ва пеше къачудай мумкинвал гана.

– Буба муаллим, директор яз, вавай, белки, кьве сеферда гзаф истемишзавай жеди?

— Са рахунни алачиз. Жува и кар гьар юкъуз гьиссзавай. Неинки классда, школада, гьакI куьчедани, жуьреба-жуьре мярекатрани инсанвилелди тухвана кIанзавай. Надинжвалдай ихтияр авачир. Хъсандиз кIелиз, бубадин патай туьгьметдин гаф къачун тийиз алахъдай. Математика, физика, урус чIал ва литература рикI алай тарсар тир. И кардай за гьамиша муаллимвал авур Дустаметоваз, Кукуловаз ва бубадиз сагърай лагьайди я.

Школа куьтягьайла кIелунар давамардай мумкинвал хьанач. Са йисуз за совхозда кIвалахна. 1983-йисуз зун армиядиз тухвана. Кьве йисуз Свердловскдин областда стратегиядин метлеб авай ракетайрин частуна къуллугъна. Зун лишанчи механик тир. Нубатдин сеферда стратегиядинни тактикадин ученияр кьиле тухвайла,­ чи подразделениди сад лагьай чка кьуна. За зи везифаярни­ хъсандиз тамамарна. Командирди заз зур вацран отпуск гана. Дивизия­дин газетдиз за къуллугъзавай гьалдикай тарифлу макъала акъудна. Армия­да чирай военный пешеди заз гележегдин ислягь кес­пи хкягъизни куьмекна. Аскервилин партал дегишарай зун Да­гъустандин политехнический институтдин (гила — технический­ универ­ситет) механический факультетдик экечI­на. КIелзавай юлдашри зун группадин­ старос­тавиле хкяна. Каникулрин вахтунда кьве йисуз студентрин эцигунардайбурун­ дестейрихъ галаз Ставрополдин крайда кIвалахна. Лугьун за квез, им Советрин вузра адетдиз эл­къвенвай пара хъсан, менфятлу­ кар тир. Карханайриз, майи­шат­риз же­гьил­рин патай куьмекни гун жезвай, студентри чпиз алава кеспиярни чирзавай.

– Физули стха, механичес­кий факультет акьалтIарнавай инженер идараяр, карханаяр саламатдиз хуьдай (охранадин) къурулушдиз гьикI акъатайди я?

— Огьо, и суалдиз талукь  жаваб куьруьди­ же­дач­. Сифтедай за жуван пешедиз талукь кIва­лах авурди я. Мегьарамдхуьре консервиярдай цIийи завод кардик­ кутунвай. Зун аниз инженер-меха­никвиле кьабулна. Цехра помидоррикай­, ичерикай, хутарикай, машмашрикай, шефтел­ри­кай мижеяр, пю­реяр, компотар гьазурдай Венгриядай гъанвай линияр,­ транспортерар тадаракламишна­вай. Заводди пуд сменада кIва­лахзавай. Зун ва карханадин слесарар, механикар вири транспортерри, линийри, закаткайри датIана кIвалахун патал алахъна.

Гьакъикъат лугьун, заводдин коллективдин­ чIехи пай жегьилар тир. Вирида гьевесдивди зегьмет чIугвазвай. Жуван гъилерин зегьмет – агъзур банкайралди консервияр – аквазвай. Абур Совет­рин Союздин промышленный цент­рай­риз рекье твазвай. Ругуд йисуз зегьмет чIугуна. Гьа­йиф, уьл­кве ва адахъ галаз чи районра заводарни, совхозарни, колхозарни барбатIна. Зун хизандин­ кьил тир. Кайвани Дианадихъ галаз­ кьве аялдиз тербия гузвай. Заводдикай дад амачир. Вучдайди хьуй? ЧIехи стха Азади­ Махачкъаладин «Авиаагрегат» за­водда­ чIехи устIар тир. Ада заз гьаниз атун теклифна. Кьуд вацра гьана кIвалахна. Акуна­, инани гьалар пайгарбур туш. Са-са цех агалзава. КIвалахзавайбурун кьадар тIимиларзава…

Фикир-хиял авурдалай гуьгъуьниз за Махачкъалада авай во­енный махсус частунихъ галаз икьрар кутIунна ва зун къуллугъдив эгечIна. Военный итим тир кьван, ахпа за Гудермесда, Аргунда къуллугъна. Оперативный метлебдин кьилдин бригададин взводдин командир яз Чечен Республикадин шегьерра, районра къайда, саламатвал хуьн патал къекъуьнар, ахтармишунар, рейдер кьиле тухвана. Прапорщикдилай майордин чиндал кьван хкаж хьана. 15 йис Россиядин армияда Ватандиз къуллугъ авуниз серфна ва отставкадиз фена. 2012-йисалай охранадин къурулушда ава.

– Хсуси организацияди саламат хуьзвай идараяр, карханаяр гзаф авани?

— ТIимилни туш. Исятда алай вахт гьихьтин  четинди ятIа, виридаз чизва. Зиянлу крариз кьил янавайбурни ава. Террористри, экстремистри ара-ара чпикай хабар гузва. Бандитрин дестеярни­ кими туш. ГьакI хьайила, иллаки  государстводин мет­леб авай имаратрин, идарайрин саламатвал,­ хатасузвал хуьн чи къурулушрин хиве ава. Зун директор тир «Вымпел» ЧОО-да 120 касди кIва­лахзава. Саки вири виликдай армияда, къайдаяр­ хуьдай органра къуллугънавай офицерар, жерге­дин къуллугъчияр я. Гьар садаз вичин везифани­ хъсандиз чизва. Пешекарвилин, сагъламвилин, ли­­­гимвилин, дирибашвилин дере­жа гьамиша къайдада амукьун патал герек серенжемар тухузва. Физкультурадал, спортдал машгъул жезва, лишанар язава. Чна «Ме­гафондин», «Евросетдин»­, «Рос­сети Северный Кавказ» ОАО-дин, «Дагэнергодин» идарайрин, карханайрин, са бязи вузрин, образованидин идарайрин ва гьакI маса чкайрин хатасузвал хуьзва. Шадвилелди къейд ийиз жедай­ делил ам я хьи, заказчикар чи кIвалахдилай рази я. Чи агалкьунарни къайда, низам хуьнилай аслу я.

– Куь идарадиз гьихьтин ксар кьабулзава?

— Гьелбетда, сифте нубатда сагълам пешекарар. Яни военныяр, полицияда, къайдаяр хуьдай маса органра кIвалахзавайбур. ГьакI чи везифайрикай хабар авай, чи истемишунриз жаваб гузвай маса ксарни.

– Физули Къурбалиевич, азад вахт куьне гьикI акъудзава?

— Спорт, физкультура зи гьар йикъан игьтияж я. Экуьнин сятдин вадаз гьуьлуьн кьере жеда зун. Сятни зура къекъведа, гьар жуьре упражненияр ийи­да. Зун хьиз сагълам уьмуьрдал машгъул жезвай­ чирхчиррихъ галаз суьгьбетда. Балугъар кьунални зи рикI алайди я. Гьяд йикъара гьа и машгъулатдизни азад вахт серфзава. Ялни язава, хизан таза балугъралдини таъминарзава. Веледар, хтулар атайла, абурухъ галаз шад легьзеяр кечирмишзава.

Нариман Ибрагьимов