Къе чи макъаладин игит жегьил алим, биологиядин илимрин кандидат, доцент, «Федеральный ахтармишунрин центр «Вирироссиядин набататрин генетикадин ресурсрин Н.И.Вавилован тIварцIихъ галай институт» ФГБНУ-дин Волгоград шегьерда авай филиалдин тежрибадин станциядин директор, чи ватанэгьли Мегьамедгьуьсейн Мегьамедгьанифович Агъаханов я.
Ам 1994-йисуз Мегьарамдхуьруьн райондин Ярагъ-Къазмайрал дидедиз хьана. Хайи хуьре юкьван школа акьалтIарай 2011-йисуз ам К.Темирязован тIварцихъ галай Россиядин аграрный академиядин багъманчивилинни ландшафтдин архитектурадин факультетдик экечIна. Ина кIелзавай йисара М. Агъаханов, тежриба къачун патал, Европадин са шумуд уьлкведизни фена. Емишчивилин, ципицIчивилин ва чехирчивилин пешедай кьилин образование къачур ам 2017-йисуз «Федеральный ахтармишунрин центр «Вирироссиядин набататрин генетикадин ресурсрин Н.И.Вавилован тIварцихъ галай институт» ФГБНУ-дин аспирантурадик экечIна ва набататрин генетикадинни селекциядин месэлайрал машгъул хьана.
Зегьметдин рехъ ада Н.Вавилован тIварцIихъ галай Вирироссиядин институтдилай гатIунна. 2018-2020-йисара — лаборант-ахтармишунардайди ва илимдин гъвечIи къуллугъчи, 2021-йисалай ВИР-дин генетикадин технологийрин центрада, 2022-2023-йисара Милли рекъемрин генбанкдин лабораторияда илимдин къуллугъчивиле кIвалахна. 2023-йисан июндилай ада Волгоград шегьерда авай ВИР-дин филиалдин тежрибадин станцияда директордин везифаяр тамамарзава.
2019-йисуз ВИР-дин аспирант Мегьамедгьуьсейн Агъаханова жегьил алимрин хъсан проектар хкязавай конкурсдиз ракъурай проектдин тереф Россиядин фундаментальный ахтармишунрин фондунин советди хвена. Адаз кьве йисан къене кьилиз акъуддай грант гана. И проект ада биологиядин илимрин доктор Ю.В. Ухатовадин регьбервилик кваз кьилиз акъудна.
2020-йисуз ада Россиядин фундаментальный ахтармишунрин фондуни (РФФИ) ва студентрин, аспирантрин ва жегьил алимрин илимдинни проектрин кIвалахдик къуьн кутазвай «Национальное интеллектуальное развитие» (НИР) фондуни малумарай ва жегьил алимри тамамарзавай виридалайни хъсан проектар хкягъунин конкурсда («Эврика! Идея») иштиракзава.
И конкурсдиз ракъурнавай адан «Создание картирующих популяций и генетических карт для поиска генов хозяйственно-ценных признаков у винограда» проект грантдиз лайихлу хьана.
РФФИ-дин грантдин бинедаллаз кьве йисуз аспирантди тамамарзавай ахтармишун илимрин кандидатвилин дережа къачун патал диссертация кхьинин бине хьана.
Аспирантурада кIелзавай йисара ада асул дибдин кIелунрилай гъейри, жегьил алимрин международный Санкт-Петербургда авай школада, Алтайда, гьакIни Леон, Тулуза шегьерра чирвилер артухарна, тежриба хкажна.
2022-йисуз ада диссертация кхьена акьалтIарна. Вавилован тIварцIихъ галай Вирироссиядин набататрин генетикадин ресурсрин институтдин диссертацияр хуьдай Советди, вирида сад хьиз сесер гуналди, М. М. Агъахановаз «Хуьруьн майишатдин набататрин селекция ва тумчивал» месэладай биологиядин илимрин кандидат лагьай алимвилин дережадин тIвар гана.
Адан ахтармишунрин кIвалахриз талукь цIипуд макъала ВАК-дин сиягьдик акатзавай, рецензияр гузвай международный журналра чапнава, гьакIни пуд макъала илимрин журналра пайда хьана, международный цIуд конференциядал кIелнава.
М. Агъаханова Кеферпатан Кавказда сифте яз ВИР-да авай гзаф жуьре чешнейрин ципицIрин коллекция биологиядиз талукь лишанралди ахтармишна, чирна. ИкI, еке дережадин инфекция квай грибдин тIалриз дурумлувал къалурзавай ципицIрин чешне — V. RotundifoIia жуьредин векил «Dixie» сорт ачухна. Геном секвенироватнавай и чешнедин нетижаяр США-дин биотехнологический информацийрин милли центрадин базада чапнава. Им чи ватанэгьлидин зурба агалкьун я.
Биологиядин илимрин кандидат, институтдин илимдинни тешкиллувилин рекьяй директордин заместитель Юлия Ухатовади чи ватанэгьлидин илимдин кIвалахдикай икI кхьенва: «М. Агъаханов гьар са кар чириз кIандай, везифа бегьемардай, жавабдарвал гьиссзавай жегьил ахтармишдайди я. Гьам лабораториядин, гьам чуьлдин шартIара тежрибаяр тухуз кIвалахдайла, кьетIенвал къалурдай, вичин илимдин хиляй хкянавай предметдин ахтармишунар вилик тухуз рикIивай гьевеслу жедай. Ам алай аямдин биологиядинни хуьруьн майишатдин илимрин вилик акъвазнавай месэлаяр эцигиз ва гьялиз гьазур хьана чкадиз атанвай бажарагълу алим я».
Ада образованидин «Сириус» центрадин, гьакIни хейлин кьадар маса проектра, образованидин программайра, конкурсра иштиракна. Ам РФ-дин образованидин министерстводи тухвай «Создание и развитие биоресурсных коллекций и центров» ва дуьньядин дережадин илимрин центради (НЦМУ) набататриз талукьарна тухвай илимдин «Гележегдин агротехнологияр» конкурсрин иштиракчи хьана.
Алай йисуз ада Россиядин илимдин фондунин Президентдин программа акьалтIарзавай алимрин илимдин проектдик къуьн кутуна.
Мегьамедгьуьсейн Мегьамедгьанифович эвленмиш хьанва. Адан уьмуьрдин юлдаш Аидади Н.Пирогован тIварцIихъ галай РНИМУ-да кIелна, духтур отоларинголог я. Абуру са аялдиз тербия гузва.
Къагьриман Ибрагьимов
