Миллетдин эвелимжи яржарин арада сад лагьай чкадал чIал ала. Урусрин писатель А.Куприна лагьайвал, «чIал халкьдин тарих я, чIал цивилизациядинни медениятдин рехъ я». Лезги писатель Р.Гьажидини хъсандиз лагьана: «Тарихни чIал са арабадин кьве чарх я».
Къенин гьакъикъат ам я хьи, милли чIаларин гьакъиндай гьукуматдин патай йисаралди гуьзетзавай къайгъударвилерик умуд кутаз хъжезмач. Амма им умудсуз гьалда авай халкьар гъилер куьрсарна акъвазна кIанда лагьай чIал туш. Гьарда вичи вичин къайгъу чIугуна кIанзавай аям хьанва. Меценатри, мумкинвилер авайбуру, милли тешкилатри гьар жуьре мярекатар, серенжемар кьилиз акъудун лазим я. Маса рехъ гьелелиг авач. И жигьетдай къейд авун герек тир агалкьунар чахъни хьанва. Мисал яз лугьун хьи, цIинин йисуз Фируза Керимовадин мергьяматлувилин «Иман» фондунин куьмекдалди мектебар патал хайи чIалан ктабар чапдай акъатнава. ТIвар-ван авай шаир П.Фатуллаевади эхиримжи йисара аялар патал ктабар, лезги халкьдин махарин кIватIалар акъудна. Мумкинвилер авайбуру ихьтин ктабар чпин патай маса къачуз, аялрин бахчайриз, мектебриз рекье твазва. «Лезги газетдин» редакцияди акъудай «Хайи чIал чирин» ва «100 тапшуругъ» ктабарни вишералди лезги аялрин гъилера гьатнава. Шад жедай кар ам я хьи, меценатрин куьмекдалди тухузвай конкурсарни, олимпиадаярни йис-сандавай артух жезва.
2 йис идалай вилик РФ-дин халкьарин хайи чIаларин федеральный интститутдин векилди уьлкведа хайи чIалан месэладиз хъсандиз фикир гузвай республика Татарстан тирди къейднай: «Чна кьиле тухвай ахтармишунрин серенжемрин нетижайрай аквазвайвал, хайи чIалар чирунин кардиз Татарстанда кьетIен фикир гузва, яни санлай — татар чIалаз. Чпин чIал машгьурунин кардал Татарстан республика неинки вичин мулкарал, гьакI адалай къецени машгъул жезва ва маса регионризни куьмекзава». Заз чиз, амайбуруни гьабурулай чешне къачуна кIанзава.
Чи миллетдин векилрини эхиримжи йисара виле акьадай хьтин крар, жуьреба-жуьре уьлквейра яшамиш жезвай лезгийрин иштираквал авай умуми серенжемарни кьилиз акъудзава. Лезги чIалан юкъуз – 10-октябрдиз – кьиле фейи вири лезгийрин умуми диктантдин серенжемдини и кар тестикьарна. Алатай йисарани хейлин уьлквейра, шегьерра авай ватанэгьлийри лезги чIалал диктант кхьена. Им гзафбуру хушдиз кьабулнавай, хъсандиз тешкилзавай гьар йисан мярекатдиз элкъвенва.
Лезги Фетгьуьллагь
