Докъузпара район. Кьакьан дагъларин кьакьанра лекьери лув гузвай макан. Ялавлу векилралди, халис дагъвийрин къилих къалурзавай зегьметкеш, викIегь инсанралди машгьур чил. Алай вахтунда и райондин кьиле агьалийри вичик еке умудар кутунвай, гьа умудар кьилиз акъуддай мумкинвилерни авай, РД-дин Кьил Сергей Меликовани, докъузпа­рави машгьур карчи, сенатор Сулейман Керимовани тереф хуьзвай жегьил регьбер Мегьамед Арсенович Шамилов акъвазнава. Мукьвара зун адахъ галаз райондин гьаларикай ихтилатун патал гуьруьшмиш хьана. 

Куьруь къейд.

М. А. Шамилов 1986-йисан 10-июлдиз Усугъчайдал муаллимдин хизанда дидедиз­ хьана. 2010-йисуз ада «Государственное­ и муниципальное управление» пешедай ИМЭ-дин (Дуьньядин экономикадин инсти­тут) заочный отделение куьтягьна­. 2004-2005-йисара Докъузпара райондин­ хуьруьн майишатдин управленида кас­сир-счетоводвиле, 2005-2007-йисара До­къуз­­па­ра райондин аялрин искусстводин мек­­тебда муаллимвиле, 2007-йисалай 2020-йисан ноябрдалди Усугъчай хуьруьн администрациядин кьилин заместителвиле кIвалахна.

2020-йисан 30-ноябрдиз Докъузпара­ рай­ондин администрациядин кьилин за­мес­тителвиле, 2020-йисан 1-декабр­ди­лай и рай­ондин кьилин везифаяр вахтуналди та­мамардайди яз тайинарна. 2021-йисан 30-апрелдилай «Докъузпара район» МР-дин кьил я. Хизанда кьве веледдиз тербия гузва.  

– Мегьамед Арсенович, Докъузпара райондин кьилин къуллугъдал хкягъай­далай инихъ куьне «Лезги газетдиз» сиф­те яз интервью гузва. Заз куьне райондин яшайишдинни экономикадин гьаларикай ихтилатна кIанзава.

— Райондиз регьбервал гуз эгечIай ма­къамдилай эвелни-эвел за агьалийрин яша­йишдин шартIар хъсанарунин месэлайриз фикир гузва. Гьелбетда, рикIик квай, фикирдиз къачунвай крар гьасятда кьилиз акъудиз хьун мумкин туш, амма и жигьетдай сифте камар къачунва. Сифте нубатда гьялна кIанзавай месэлаяр хъвадай ва дигидай цихъ, улакьрин рекьерихъ, электросет­рихъ галаз алакъалубур я. Районди мулкар абадуниз талукь гьам федеральный, гьам республикадин жуьреба-жуьре проект­ра иштиракзава. ИкI, Усугъчайдал, ЦIийи-Къаракуьреда бязи куьчейра къир цанва.  2022-йисан муддатда чна 30 агъзур квадратный метрдилай гзаф майданда къир цана.

– Вири хуьрериз тIебии газ тухунин месэлаяр гьикI гьялзава?

— Докъузпара райондин кьуд хуьр – Усугъ­чай, Мискискар, ЦIийи-Къаракуьре, Авадан – тамамдиз газдалди таъминарнава. Къаракуьре, Кьилер, Къалажух, Миграгъ ва Теки хуьрериз газдин турбаяр тухванва. Исятда и хуьрерин къенепатан линияр тухунин патахъай чарар-цIарар гьазурзава. Яргъал мензилда авайвиляй тек Къурушрин хуьруьз турбаяр тухуз хьанвач.

–  Чаз аквазвайвал, хуьрерин мулкар абадунин кIвалахрик гьерекат акатнава. ГьикI кьиле физва и кIвалахар? Ял ядай паркар вири хуьрера туькIуьрнавани?

— Гьакъикъатдани, райондин сергьят­ра «Зи Дагъустан – шегьердин къулай шар­тIар» программа кьилиз акъудуналди, алай вахтунда Авадан, Мискискар, Къалажух ва Миграгъ хуьрера ял ядай иер паркар туь­кIуьрнава. Ихьтин кIвалахар чна мадни давамарда. Кьилди къачуртIа, алай вахтунда райондин центр тир Усугъчайдин парк (ана гьар йисуз гегьенш мярекатар кьиле тухузва) цIийи хъувунин кIвалахар кьиле физва.

– ТIвар кьунвай программадилай­ гъейри, районда республикадин, уьл­кве­­­дин мад гьихьтин проектар кьилиз акъуд­зава?

— Докъузпарада республикадин «РД-дин хуьрерин мулкар тамамдаказ еримлу авун» программа уьмуьрдиз кечирмишзава ва адан сергьят­ра аваз кьве районэгьлиди яшамиш жедай кIвал эцигун (къачун) патал яшайишдин такьатар къачунва. РД-дин экономикадин ва мулкар вилик финин министерстводи кьилиз акъудзавай «Дагъус­тан Республикадин дагълух мулкар яшайиш­динни экономикадин жигьетдай еримлу авун» программадай чи районда куьмекдин хсуси майишатрал (ЛПХ) машгъул 14 ватан­эгьлиди хуьруьн майишатда герек жезвай гъвечIи техника маса къачур харжар са кьадар эвезунин такьатар къачуна.

Гъилевай йисуз чна «Хуьрерин мулкар­ абадун» проект, «РД-дин хуьрерин мулкар­ тамамдаказ еримлу авун» программадин­ «Зирзибилар кIватIдай майданар туь­кIуь­рун» хел кьилиз акъудун давамарзава.

­–  Куьне винидихъ эвелни-эвел фикир гана кIанзавайбурукай яз хуьрер хъва­дай ва дигидай целди таъминарунин­ мес­элаяр къейдна. Гьакъикъатда къенин гьалар гьихьтинбур я: таъминвал гьихьтин дережада ава, агьалияр рази яни? 

— Яргъандиз килигна кIвач яргъи авуна кIанда лугьудайвал, авай вири мумкинвилериз килигна, гьам хъвадай, гьам дигидай цин месэлаяр гьялдай рекьер жагъурзава. Авайвал лугьун хьи, ибур чна датIана гуьзчивилик хьана кIанзавай крар яз гьисабзава. Хъвадай цин патахъай са кьадар­ дарвилер Усугъчай ва Кьилерин хуьрера ава. Четинвал арадай акъудун патал чна чи къуват акакьдай вири алахъунар дава­марзава.  Амай вири хуьрер целди таъмин я. Райондин центрада хъвадай цин мес­эла гьялун патал цин турбайрин чIехи пай цIийибуралди дегишарна. Къайдадик кума­чир, куьгьне хьанвай цин турбаяр чка-чкайрал дегишарунин, цIийи хъувунин гереквал авай вири участокар ремонтунин мураддалди райондин муькуь хуьрер патални цIийи турбаяр чара авуна.

Дигидай цикай рахайтIа, и хиляйни кIвалахзава. Алатай гатфариз чна Авадан хуьре авай дигидай цин хвалар вири михьи авуна. Къубуяр тамамдиз михьунин серенжем ана эхиримжи 30 йисуз кьилиз акъуднавачир. Чна хсуси къуватралди районда авай дигидай муькуь къаналрин гьаларни гуьзчивилик кутазва.

– Къалажухрин цин къанал туь­кIуьр­на акьалтIариз тахьунин себеб вуч я?

— Къалажух хуьр патал дигидай цин къанал туькIуьрунин кIвалахрив, малум тирвал, алатай йисара эгечIнай. Эхиримжи истемишунар фикирда кьуналди, къаналдин проектдик дегишвилер кухтадай мумкинвал ава чахъ ва и кардал машгъулни я. Проектдик дегишвилер кухтурдалай кьулухъ къанал туькIуьрунин гегьенш кIвалахар гъиле кьада.

– Майишатдин маса хилерихъ хьиз, Докъузпара райондин агьалийрин дула­нажагъ хипехъанвилихъ, малдарвилихъ галазни алакъалу я. Малдарривни хипехъанрив са гьихьтин ятIани куьмекар агакьзавани?

— Регистрация авунвай КФХ-яр патал­ райондин администрацияди гьайванар хуьнал машгъулбуруз хийир жедай шар­тIа­рал­ди чилин участокар кирида вугузва. Хипехъанвилелни малдарвилел машгъул жезвай ксаривай чпин КФХ-яр регистрация ийиз ва, жуьреба-жуьре программайра иштиракуналди, государстводин патай куьмекар ва маса кьезилвилер къачуз жеда. Сир туш, зегьметдал рикI алайбурувай, майишатдин гьар жуьре хилерал машгъулбурувай, суьрсет арадал гъизвайбурувай къенин девирда государстводин патай куьмекдик умуд кутаз жезва. Кар вилик тухун патал им лап хъсан мумкинвал я.

– Райондин гзаф хуьрерин мектеб­рин дараматар куьгьнебур я. ЦIийи мектебар, аялрин бахчаяр эцигун фикирдик квани?

— Образованидин идарайриз талукь мес­элаярни чна лап кар алайбур яз гьисабза­ва. Кьилиз акъуднавай, хъувуна­ кIан­завай крарни тIимил авач. Районда­ кардик­ квай аялрин 4 бахчада 339 аялди­ тербия­ къачузва. Амай вад хуьре аялрин бахчаяр­ авач. Умуми образованидин 11 мектеб кардик ква ва анра санлай 1905 аялди чирвилер къачузва. Абурукай 2 мектеб алай аямдин шартIарив кьунвай цIийибур я. Райондин 1 мектебдин дарамат чкIидай гьалда ава, 3 мектеб тамамвилелди ремонт авуна кIанзава. Мискискарин, ЦIийи-Къаракуьредин мектебар ва Усугъчай хуьруьн аялрин бахча ремонт авун патал махсус программадик кутунин документар гьазурзава.

Шадвилелди къейд ийиз жеда, алай вахтунда Авадан хуьре эцигзавай мектебдин дарамат (ана 400 ученикдиз чка жеда) акьалтIарзава.

– Хуьрерихъ физвай рекьера къир цадай мумкинвилерихъ гелкъвезвачни?

— Эхиримжи вахтара чун хуьрерин куьчейра къир цунив эгечIнава. Усугъчай ва ЦIийи-Къаракуьре хуьрерин бязи куьчейра къир цанва. Райондин центрадилай Къурушрин хуьруьз физвай рекье къир цун патал чна талукь тир министерствойриз чарар ракъурнава. Малум тирвал, Ярудагъдин, Шалбуздагъдин ва Базардуьзуьдин патарив гвай мулкариз агъзурралди туристарни зияратчияр физва. Алатай йисуз Миграгъай Къурушдиз физвай рекьин участокдин 12 километр ремонтна.

– Малум тирвал, Сулейман Керимова райондин хци месэлаяр гьялун патал пулунин такьатар чара авунва.

— Эхь, йисан эвел кьиле зун зи стха, РД-дин патай РФ-дин Федеральный Собранидин Федерациядин Советдин сенатор Сулейман Абусаидович Керимовахъ галаз Москвада гуьруьшмиш хьана. Чна райондин месэлайрикай, еримлу авунин рекьерикай ихтилатар авуна. Веревирдер авурдалай кьулухъ сенаторди райондин тIал алай месэлаяр гьялун патал 100 миллион манат пул чара авуна. Кьилди къачуртIа, район патал экскаватор маса къачуна, адан куьмекдалди дигидай къаналар ва маса чкаяр михьи ийизва, къайдадик кутазва.

Авадан хуьруьн агьалийрик электричестводин месэладини къалабулух кутунвай. И хуьр патал 2 трансформатор, ракьунни­ бетондин 30 дестек, 4 километр кьван пуд фазадин кабель маса къачуна. ЦIийи трансформаторар патал 2 КТП (комплектная тран­сформаторная подстанция) къачуда ва и мукьвара абур эцигда. Трансформаторар Къуруш, Теки, Кьилер, Мискискар хуьрер патални, ЦIийи-Къаракуьредин вини магьле па­тал кIарасдин дестекар, электропровод маса къачунва.

Хуьрера хъвадай цин турбаярни и такьатрин куьмекдалди дегишарна. Райондин хуьрер патал зирзибилар гадардай 60 бак, газдиз талукь тадаракар къачуна. Куьмекдин такьатрин гьисабдай ийизвай крар гьеле давам жезва.

–  Мегьамед Арсенович, Донбасс азад авунин, Украина миллетбазрикай ми­хьу­­­нин макьсаддалди РФ-ди кьиле ту­хуз­­­вай­ женгинин махсус серенжемда (СВО) къалурзавай викIегьвилериз килигна­ хей­­­­лин­­ докъузпаравияр гьукуматдин ша­багьрал­­ди­ къейднава. Докъузпара­ райондай СВО-­­­да гзаф аскерри иштиракзавани?

—  Россиядин Яракьлу Къуватри, махсус­ серенжем тухуналди, миллетбазвилин цIи­рерни, дувуларни тергун патал Украинада умуми ислягьвилин тереф хуьзва. Ватандин ЧIехи дяведа Гъалибвал къачур чIехи бубайрин невеяр яз, чна алатай девирдин тарсар рикIелай алуд тавун, мусибатриз мад рехъ тахгун пара важиблу я.

Алай вахтунда Украинадин мулкара чи райондай 120 кьегьалди четин, хаталу тапшуругъар кьилиз акъудзава. Аскерар куьруь отпускриз хтайла, зун гьар садахъ галаз гуьруьшмиш жез алахъзава. Къуй абур Аллагьди хуьрай, сагъ-саламатдиз багърийрин патав хтурай.

Пара гьайиф жедай ва гъам чIугваз тазвай кар ам я хьи, СВО-да иштиракай 9 докъузпарави женгера игитвилелди телеф хьана. Абурукай ругуд районда, муькуьбур чеб яшамиш хьайи шегьерра кучукнава. Игитар­ чна садрани рикIелай алуддач. Мукьва-кьи­лийриз, багърийриз Аллагьди сабур гурай.

– Заз чизвайвал, СВО-да иштиракза­вайбурун, кьегьалвилелди чан гайи ас­керрин хизанриз куьмекар гуниз кьетIен фикир гузва.

—  Ам чи вилик акъвазнавай важиблу тапшуругъ я. Асул гьисабдай вири суварриз чна махсус серенжемдин иштиракчийрин хизан­рал кьил чIугвазва.  Абуруз яшайиш­дин месэлаяр гьялунин рекьяй куьмек гузва; недай суьрсетрин наборар, аялриз савкьатар пайзава. Мукьвал-мукьвал ихьтин хизанрал кьил чIугуналди, гьар садахъ  кьилдин соцработник ва волонтерар гел­къвезва. Исятда 100-лай гзаф хизанриз талукь яз яшайишдин паспортар гьазурнава. Телеф хьайибурун хизанриз лагьайтIа, федеральный ва республикадин дережайра абурув такьатар агакьарун патал куьмекар гузва. Женгера телеф хьайи ватанэгьлияр эбеди рикIера хуьн патал чна мемориалдин кьулар алкIурнава, мектебар, куьчеяр абурун тIварарихъ янава. Мукьвара чаз телеф хьайи аскеррин экуь къаматриз бахшнавай рикIел хуьнин багъ туькIуьриз кIанзава.

– Жемятдин хатасузвал таъминарунин мес­­элани важиблуди я. И жигьетдай райондин гьалариз гьихьтин къимет гузва?

— Хатасузвилин патахъай са четинвални авач. Гьалар пайгардик ква, секин я.

– Жегьилриз спортдал машгъул жедай хъсан шартIар авани?

— Хиве кьуна кIанда, спортдин объектралди таъминвилин месэла районда агъа дережада ава. ЦIийиз арадал атанвай объектрикай яз лугьуз жеда хьи, «РД-дин хуьрерин мулкар тамамдаказ еримлу авун» программадин сергьятра аваз Къалажухрин хуьре мини-футболдин хъсан майдан туькIуьрна. Спортдин майдан и йикъара Мискискарин хуьрени акьалтIарнава. Усугъчайдал физкультурадин ва сагъламардай комплекс эци­гун патал чил чара авунва ва талукь чар РД-дин физкультурадин ва спортдин минис­терстводиз рекье тунва. Муькуь хуьрерани спортдин майданар туькIуьрун патал РД-дин Гьукуматдиз документар ракъурнава. Виликамаз агакьнавай жаваб разивилинди я.

Санлай къачурла, райондин спортшколайра хейлин жаванар спортдал машгъул жезва. Районда гьар йисуз спортдин жуьрейрай акъажунар тешкилзава.

– Ихтилатдай сагърай. КIвалахда агалкьунар хьурай!

Куругъли Ферзалиев