ООН-дин делилралди, Чилин шардин кьураматдал тамари адан пудай са пай (38 млн. квадратный километр) кьунва. Россиядин Федерацияда лагьайтIа, тамар 8,5 млн. квадратный километрдин май­­данра экIя хьанва. Дагъустан Республикада 400 агъзур гектардилай виниз тамар ава.

1977-йисан 18-сентябрдиз Советрин Союз­да тамарихъ галаз ала­къа­лу месэлаяр къайдадик кутун патал «Лесное законодательство» кьа­булна.­ 1980-йисан 1-октябр­диз акъудай СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин Указдалди тамарин майишатдин работникрин югъ тайинарна. Ам гьар йисуз сентябрдин пуд лагьай гьяд юкъуз къейдзава.

Тамарин майишатдин работникрин йикъан вилик чун Кьасумхуьруьн тамарин майишатдин кьил Фарманов Лазир Фармановичахъ галаз гуьруьшмиш хьана.

Л.Фарманов 1959-йисуз Уллу-Гъетягърин хуьре дидедиз хьана­. Юкьван школа,­ 1983-йисуз­ Воро­неждин ле­со­­тех­нический ин­сти­тут­дин тама­рин ма­йишатдин­ фа­­культет акьалтIар­на, 1983-1985-йи­сара Кьа­­сум­хуь­руьн тамарин­ майишатда­ рабочийвиле, 1985-1998-йисара­ та­­марин майишатдин 12-нумра­дин обходда тамухъан, 1998-2008-йисара Кьасумхуьруьн тамарин  ма­йишатдин таму­хъан яз кIва­­­лахна.

2018-йисан 26-октябрдилай инихъ Лазир Фарманович тамарин майишатдин регьбер я.

КIвалахда къалурнавай агалкьунрай, яргъал йисарин гьакъи­сагъ зегьметдай Л.Фарманов «Да­гъустан Республикадин тIебиат хуьнин лайихлу работник»» тIвар­цIиз лайихлу хьанва.

–  Лазир Фарманович, сифте нубатда ваз ва вун кьиле авай тамарин майишатдин вири работникриз пешекарвилин сувар мубаракзава. Тамар гьар са уьлкведин, гьар са халкьдин девлет я. Инсандин сагъламвал, чун эл­къуьрна кьунвай алем патал тамар еке метлеб авай чешмейрик акатзава. Чаз вуна Кьасумхуьруьн тамарин майишатдикай лагьанайтIа кIанзавай.

— Чаз пешекарвилин сувар мубарак авунай куьн сагърай. Чи тамарин майишатдихъ 16125 гектардин майданар кьунвай тамар ава. Абур СтIал Сулейманан ва Кьурагь районрин мулкара ава.

Виликдай хуьрерин лесхоздин балансдал алаз хьайи тамарни, гьа идара амукь тавун себеб яз, тамарин майишатдив вахкузва. Абурни кваз чи тамарин майдан 22220 гектар жеда.

Чи тамара гзафни-гзаф ме­гъуьн, пипин, гийин тарар гьалтза­ва. Маса тарарни гзаф ава. Тама­ра кицикар, инияр, къереяр, кIи­рияр, чIуру ичер, хутар, жикIияр гзаф жеда. Гьа емишрин къелемар цанни ийизва. Инсан патал гзаф хийир­лу, кфетлу бегьер гузвай, кIарас яшайишдани ишлемишзавай хъар­хъун тарар цунизни чи майишатди кьилин фикир гузва.

Чи тамар, емишралди хьиз, набататрин ва гьайванрин алемдалди, абукевсер къайи булахралди, кIамаралди ва вирералдини девлетлу я.

–  Авай тамар хуьн, абурухъ гелкъуьн, гьелбетда, важиб­лу кIвалах я. ЦIийи тамар ку­тунихъ, абурун майданар гегьеншарунихъни еке метлеб ава. И кIвалах гьикI тешкил­нава?

— Тамарин майданар артухарун лап важиблу месэлайрикай сад я. И кар чи работникри дериндай кьатIузва. Эхиримжи вахтара чна Птидхуьруьн, Зугьрабахуьруьн, Салиянрин ва Кьелягърин мулкара 12 гектардин майданра цIийи тамар кутуна.

ЦIийи тамар кутуникай ра­ха­дайла, ихьтин са кардикайни лугьуз кIанзава. Икьван чIавалди чна тамар кутун патал цадай ­къелемар масанай гъизвай. Абур чкадал гьасилун патал чахъ Эмин­хуьруьн мулкунал 5 гектарда къелемлух кутадай фикир ава. Дагъустан Республикадин гьукуматдихъ, талукь маса къуллугърихъ галаз меслятар авунва. Къелемар чкадал гьасилуни, са рахунни алачиз, цIийиз кутазвай та­марин майданар артухаруниз куьмекда.

–  Лазир Фарманович, сир туш, эхиримжи йисара, гьакI цIини Россиядин гзаф субъект­ра тамари цIаяр кьунин дуьшуьшар гзаф хьана. И жигьет­дай Кьасумхуьруьн тамарин­ майи­шатда гьихьтин гьалар ава? ЦIа­яр кьунриз акси яз гьихь­тин серенжемар кьабулзава?

— Аллагьдиз шукур, эхиримжи вахтара чи тамара цIаяр кьур дуьшуьшар хьанач. Чи работникри хуьрерин агьалийрин арада гъавурда тунин еке кIвалах тухузва.

Чна тамун вири участокриз фидай рекьер ремонтна, къайда­диз гъанва. ТIебии цин чешмейрилай – кIамарилай, вирерилай гъейри, чна са шумуд хуьруьн мулкарал цин гьамбарханаяр туькIуьрнава.

Чи тамарин майишатдин патав тамар цIукай хуьдай (лесопожарный) станция кардик ква. 16 касди кIвалахзавай и станцияди, Сергокъала райондилай эгечIна, республикадин кьиблепатан 16 районда авай тамариз къуллугъзава.

Чи майишатдихъ гьар жуьредин 10 машин ва трактор ава. Абуру чаз тамара цIаяр кьунин вилик пад кьадай серенжемар кьиле тухунин карда куьмек гузва.

–  Куь майишатда шумуд касди кIва­лахзава? Абурун пешекарвилин дережадикай, абур чпин хиве авай везифайрив эгечI­завай тегьердикай вуч лугьуз жеда?

— Чи работникрикай завай анжах разивилин келимаяр лугьуз жеда. Санлай къачурла, тамарин майишатда 17 касди кIвалахзава. Кьасумхуьруьн участокдин таму­хъан Велибег Шихрагьимов, гос­инспектор Салман Пирмегьамедов (Зизик), тамухъанар тир Мегьти Зейналов, Фазил Гьадисов ва масабур пешедин устадар я. Абу­рун намуслу, гьакъисагъ зегьмет себеб яз, Кьасумхуьруьн тамарин майишат Дагъустан Республикадин тамарин майишатдин Комитетда дуьзмишунин рекьяй 1-чкадал, амай рекьерай 2-3-чкайрал ала.

–  Газетдикай менфят къачуна, агьалийрихъ, куь майишатдин коллективдихъ элкъвена, куьне вуч лугьудай?

— Тамар чи девлет я. Инсанди вич тIебиатдал, тама тухунин тегьер адан руьгьдин гуьзгуь я лугьуда. Гьакъикъатдани, тамун къешенгвал, гуьзелвал масад я. Аниз фейила, инсанрин руьгь тух жеда, абуру чеб азаддиз, къулайдаказ гьиссда. Гьавиляй гьар са кас тамарив, тарарив къадирлувилелди эгечIун лазим я.

За чи майишатда вилик йисара кIвалахай ветеранриз ва алай вахтунда зегьмет чIугвазвайбуруз та­марин майишатдин работник­рин­ югъ – пешекарвилин сувар­ ри­кIин сидкьидай мубаракзава­. Абурухъ мягькем сагъламвал, халкьдин девлет тир тамариз къуллугъ авунин, абур хуьнин карда агалкьунар хьун зи мурад я.

Хазран Кьасумов