Халкьдин баркаллу рухвайрикай

Кьурагь райондин КIирийрин хуьр игит­ралди, баркаллу, зегьметчи инсанралди­ республикадилай къецени машгьур я. Абу­рун­ арада Гьайдароврин сихилни ава. Адан машгьур векил тIвар-ван авай алим, профессор Гьайдаров Ражидин Идаято­вича чаз, студентриз, гайи чирвилерикай уьмуьрдин чIехи тадарак хьана. Илимдин рекьяй кхьенвай адан ктабар за багьа ядигарар хьиз хуьзва. Ражидин муаллимдин намуслувал, инсанвал зи рикIелай сад­рани фидач. Къенин ихтилат адан чIехи стхадин хва Насир Алиевич Гьайдаро­вакай я.

Гьайдаров Насир 1952-йисан 13-мартдиз Хивда дидедиз хьана. Дидеди Аллагьдивай  вичин амай ругуд веледдиз хьиз, Насиразни бахтлу уьмуьр гун тIалабнай. Насир чIехи дережайрив агакьна.

Буба Али Кьасумхуьруьн тамарин мешебегивиле тайинарайла, хизан гьаниз куьч хьана. Насир Кьасумхуьруьн юкьван­ мектебдиз кIелиз фена. Вири терефрихъай­ артмиш жез хъсан чешне адаз буба хьана. Али бажарагълу итим тир. Ада чуьнгуьр ядай, Етим Эминан, Фирдоусидин, Низамидин шиирар хуралай кIелдай, араб, туьрк чIа­ларай лезги чIалаз шиирар таржу­ма ийи­дай, вичини шиирар кхьидай. Шиират­дин­ рекьяй бубадин дустар Байрам Салимовахъ, Расул Гьамзатовахъ, Фазу Алиевадихъ ва масабурухъ галаз Насирни таниш хьана. Алиди хва тIебиатдал рикI хьун патал вичихъ галаз сейрдиз тухудай, адаз вичи чIехи авунвай тарар къалурдай. Гьар са кардал рикI алай гада мукьвал-мукьвал Кьасумхуьруьн, Кьурагьрин, Хивдин тамарин гуьзел чкайриз килигиз фидай.

Мектеб акьалтIарай Насир армиядин­ жергейриз фена. Анай хтайдалай гуьгъуь­низ­ Дагъустандин госуниверситетдин алиш­­ве­ришдин факультетдиз гьахьна. Диплом къа­чуна хтайдалай кьулухъ спортдал­ рикI алай гадади 1972-1974-йисара Кьа­сум­­хуьруьн райондин спорткомитетдин пред­се­­да­телвиле кIвалахна. Спортда чIехи тIва­рар­ къачун кьисмет хьаначтIани, На­си­ра­ спорт гадарнач. 1980-йисалай ам Олимпиа­даяр кьиле физвай шегьерриз ва уьл­квей­риз  кIуьд сеферда мугьман хьана. 1974-1977-йисара республикадин алишверишдин идарайра, ахпа Дагпотребсоюздин карханайра кIва­лахна. Гьар са карда жавабдарвал аннамишзавай Насир Алиевича вичин кIвалах гьамиша вини дережада аваз кьиле тухудай. Ада коллективда авай инсанривай кар дуьзвилелди, вахтунда, пакадал вегьин тавуна, кьилиз акъудун истемишдай. Виридан патай адаз еке гьуьрметни авай.

ИкI, йисар къвез акъатна, Насир Алие­ви­ча девирдин агьвалатриз килигайвал кIва­­­лахзавай.

1989-1991-йисара Насир Алиевича Дербентдин райисполкомдин алишверишдин от­­делдин заведующийвиле кIвалахна. Ада районда авай вири туьквенрал гуьзчивалзавай, дуьз къайдада твазвай, зегьметкеш халкьдин игьтияжар кьилиз акъуддай, чарасуз герек товарар вахт-вахтунда инсанрив агакьардай.

Насир Алиевича райондин жемият­дин­ни сиясатдин уьмуьрдани иштиракдай вахт жагъурдай. 1980-йисуз ам Белиж посёлокдин советдин депутатвиле хкяна. 1990-1995-йисара ам Дербент шегьердин депутат хьана. 1981-йисуз тешкилатчивилин алакьунар акур Дагъустандин халкьдин шаир Фазу Алиевади адаз Виридуьньядин ислягьвал хуьнин комитетда вичин заместитель хьун теклифнай. Гьа са вахтунда Насир Алиевич Россияди Азиядин ва Африкадин халкьарихъ галаз садвал хуьзвай комитетдин председателдин заместителни яз, 2015-йисалди Дагъустандин региондин комитетдин председателвилин кIвалахни кьилиз акъуд­на. 1996-йисуз Н.Гьайдаров «Дуствилин ор­дендин» сагьиб хьана. 2003-йисуз ам «Знак Почёта», 2008-йисуз «Ватандин вилик лайихлувилерай кьуд лагьай дережадин орденриз ла­йихлу хьана.

Къадим Дербент шегьер Насир Алиеви­чаз гъвечIи чIавалай гзаф кIанда. Нарын-къе­леди, гьерекат квай сирлу магьалри­, жуьмя мискIиндин минарадай къведай азан­дин ванци гададик руьгь кутадай. И вири гьиссери Гьайдароваз Дербент шегьерда яшамиш хьун кьисметна. 1991-1999-йисара адакай шегьердин пивзаводдин директор хьана. Кар алакьдай, бажарагълу регьбер хьуниз килигна, заводдин кIвалах виликди фена.

Перестройкадин йисара Насир Алиевичан уьмуьрдин ва кIвалахдин еришарни дегиш, ам халкьдиз мадни мукьва хьана, Да­гъустан Республикадин Халкьдин Собранидин депутатвиле хкяна. 1991­-­2011-йисара ам республикадин парла­ментдин председателдин заместитель тир. Насир Алиевич  «Дагъустан Рес­публикадин гьуьрметлу де­пу­­тат» тIварцIиз лайихлу хьана.

2011-2013-йисара ада «Кьиблепатан ре­­­­­­кьерин экспедициядин кархана» ОАО-дин­­ директорвал авуна. Адан регьбервилик квай коллективди муькъвер эцигзавай, рекьер туькIуьрзавай, элячIдай чкаяр дуьзар хъийизвай.

Эгер гафунал, къастунал кIевивал буба Алидивай кьунватIа, мергьяматлувал, регьимлувал ада диде Хатунавай къачуна. Насир Алиевичан рикIел хкунрай, адан ­буба гзаф дикъетдалди хизандихъ гелкъведай, абурун къайгъу чIуг­вадай.

Бубади гайи акьулдин тарсар, инсанвилин насигьатар Насир Алиевичан уьмуьр­лух рикIел алама.

Эхиримжи ирид йисан вахтунда Насир Алиевича Дербент шегьердин экономикадинни праводин колледждин директорвиле зегьмет чIугвазва. Гзаф йисара маса майи­шатра кIвалахнатIани, гила педагогвилин хилени Гьайдарова вичин чирвилер, алакьунар лап хъсандиз, вини дережада къалурзава. Илимдал кIвалахна, экономикадин илимрин кандидатвилин тIварни къачунва.

Алай вахтунда бажарагълу директор Н.Гьайдарова регьбервалзавай колледж» республикада кIвенкIве авайбурукай сад я. Ина 1500 студентди кIелзава, 110 преподавателди кIвалахзава. Колледжда мукьув гвай уьлквейрайни къвезвай жегьил рушарини гадайри кIелзава.

Кьиблепатан Дагъустанда – женнетдин маканда – Насир Алиевичан кIвач хкIун тавур чка амач жеди.

Виринра ам гагь мугьман, гагь стха, гагь депутат хьиз кIвалахдин рекьера жедай. Гьиниз фейитIани, виринра ам рикI алай гьуьр­метлу кас яз кьабулзава. Исятдани адан къуллугъдиз ваъ, инсанпересвилиз къимет гузва. ГьикI лагьайтIа, и кьегьал кас дустариз куьмек гун патал алакьдай вири крар ийиз гьазур я. Хъсан инсанрихъ, дустарихъ галаз алакъа хуьн, рафтарвал авун ам паталди гзаф важиблу я.

РикIин хушвал, чинин ачухвал Насир Алиевич чIехи хьайи хизандин эвелимжи­ лишанар тир. Абурун­ кIвал гьамиша мугьманрив ацIана жедай, диде­ Хатунани ри­кIи­вай гьазурнавай тIямлу хуьрекралди мугь­манар шад ийидай.

Хизандин даях хьун Насир Алиевичаз гзаф хуш, багьа кар я. Вичин уьмуьрдин метлеб адаз веледрин, хтулрин вилерай аквазва. Адаз шад ва лезет гузвай кар вичин пагьливанар хьтин кьуд хтулдихъ, гуьрчег хтул Саадатахъ галаз гьамиша алакъа­да хьун я. ЧIехи хтул Гьажимурада, вичин чIехи бубадилай чешне къачуз, гьакъисагъвилелди зегьмет чIугвазва, ам колледжда юрист я.

Дербентда авай Лезги театрдин дарамат Н.Гьайдарован мулк, яни хсуси чка тир. Насир Алиевича анаг лезги халкь патал пишкешна. Еке куьмекар гана касди килисадиз. Мадни алава яз, Насир Алиевича шегьердин яратмишунрин, диндин рекье авай ксариз, спортсменриз датIана куьмекар гузва. Инсанриз куьмек гун, мергьяматлувал, мугьманрал рикI хьун Али Идаятовичалай амай ирс я. Бубадин адетар, уьмуьрдин тарсар хва Насира, хизандин ядигар яз, багьаз хуьзва. Итимвилин суй авай Насир гзаф дишегьлийриз хуш тир. Амма Насир Алиевичан уьмуьрдин юлдаш 1978-йисуз Карина Мусаева хьана.

Бахтлу хизанда кьве аялни хьана. Хъсан кайвани, играми диде,  мергьяматлу бадени яз, Карина Мусаевнади Дагъустандин медицинадин юкьван образованидин рекьяй къуллугъчийри пешекарвал хкаждай училищедин директовални ийизва.

Са сеферда за Насир Алиевичавай вичин уьмуьрда адаз вини дережайрихъ агакьунин карда куьмек гайи кас-мас хьанани лагьана хабар кьунай.

— Эхь, хьана, — лагьана ада, абур зи дидени буба я. Уьмуьрдин гьар са терезда – гьам мектебда кIелдайла, армиядин жергейра къуллугъдайла, гьам университетда чирвилер къачудайла, зегьметдин, кIвалахдин рекьера… заз, гьелбетда, абуру­ екез куьмекна. Ада ийидай кар, кIвалах фагьум-фикир авуна, вичин еке зигьиндал­ди, виликамаз, лап зурба шахматистди хьиз, план ядай.

Вичин виридалайни рикI алай, ашкъи гьевес авай кардикай хабар кьурла, Насир Алиевич милиз хъуьреда. Гьелбетда, спорт ва мадни спорт! И кардиз ам уьмуьрлух вафалу я. Мадни адаз лезет гузвай, хуш кIвалах, инсанрихъ галаз алакъада хьун, шаддаказ рафтарвал авун я.

Насир Алиевича регьбервал гузвай колледж алай аямдин чIехи ва экуь дараматда ава. Хъсандиз туькIуьрнавай гьаят элкъвена гьар патахъай къизилгуьлдин цуькверивди безетмишнава. Иниз кам вегьей инсандин рикI, гуьгьуьл ачух жеда. Колледжда компьютердин са шумуд класс, еке ктабхана, сагъламвилин центр кардик ква. Виридалайни важиблу кар ам хьанва хьи, мукьвара колледждин дараматда, гьатта республикадин вузрани авачир хьтин, пара зурба столовой ачухнава.

Н.Гьайдарова регьбервал гузвай кIел­дай идарадихъ девлетлу тарих ава. Ам Дербентдин хуьруьн майишатдин техникумдин бинедаллаз тешкилнавайди я. Гзаф йисара инаг Дагъустандин хуьруьм майи­шат патал пешекарар гьазурзавай, вини дережа­дин чирвал гузвай техникум тир. Чпин вахтунда­ Дагъустандин университетдин­ рек­тор хьайи, профессор, экономикадин­ илимрин доктор А.А.Абилова, ге­нерал-пол­ковник Т.М.Тан­каева, Краснодардин­ край­­комдин­ сад лагьай секретарь С.И.Ме­дунова, СССР-дин госпремиядин лауреат­ С.Н.Нурмегьамедова, профессор, экономикадин илимрин доктор З.Ф.Пулатова зи чIехи буба, тIвар-ван авай агроном А.Саи­дова ва масабуру ина чирвилер къачурди я. Алай вахтундани абурун ирс ва къайдаяр давамарзава. Гьа са вахтунда студентриз хъсан чирвилер гун патал алай девирдин истемишунарни фикирдай акъуд­завач. Гьавиляй колледж республикада хъсан чирвилер гузвай чкайрикай сад я.

Хци рикI авай директор колледжда гьихьтин цIийивилер твада лугьуз фикиррик жеда. Ада гьар жуьредин проектар гьазурзава. Студентриз, преподавателриз къулайвилер хьун патал алахъзава. Мукьвара образованидин хиле метлеблу де­гишвилер кьиле фидайдахъ инанмиш я Насир Алиевич.

Винидихъни къейднавайвал, Насир Алиевичан дустарал гзаф рикI ала. Ада чкадин дустарилай гъейри, гатун вахтунда маса уьлквейрай атанвай дустарни Хазар дереда авай, гьуьлуьн патав гвай женнетдин багъ хьтин дачадиз илифардай.

Лезги хва, зурба ватанперес Насир Алиевич гьар йисуз чи халкьдин «Шарвили» эпосдин сувар кьиле тухун патал Ахцегьиз физ, анин мярекатра иштиракиз жеда. Ам шад я лезги халкьдихъ ихьтин игитвилин сувар аваз хьунал. Кьакьан дагъларин къужахдай авахьзавай Самур вацIуни и суварин зил кьаз жеда, на лугьуди, Шалбуз дагъди адаз эмир ганва. Дагълари, тамари, гуьзел тIебиатди Насир Алиевичан руьгь гьамиша шадарзава, адак гьевес, ашкъи кутазва. Амма гьуьлуьн къерехда лепейриз килигиз ацукьайла, адан фикирар гьуьлуьн лепеяр хьиз, гагь секин, гьерекат квачирбур, гагь къати ва къал квайбур жеда, чи и алай къалабулух квай девир хьиз.

Гьайдароврин тухумди вафалу несил тунва. Халкьдин патай гьуьрмет авай, жегьилриз чешне хьанвай Гьайдаров Насир Алиевич и тухумдай хьунал, ам чизвай  вири рикIивай шад ва рази я. Квехъ мадни агалкьунар, яргъал уьмуьр хьурай, гьуьр­метлу Насир Алиевич!

Насир Алиевич Гьайдаровакай дустарин фикирар

*  *  *

Насир хьтин вафалу дуст, стха хьунал за шадвалзава. Чи дуствилин рехъ яхцIурни цIуд йисав агакьнава.

Зи диде рагьметдиз фейи лап четин йи­къара Насир Алиевич, гуьгьуьл къачуз­, да­тIана зи патав хьана. Вичин 60-йисан­ юбилейдин мярекатарни туна, ам са гьаф­теда зи патав гумукьна. АкьалтIай намуслу, къени кас я зи дуст, Аллагьди хуьрай вич!

Ильяс  Умаханов

*  *  *

Насир Алиевич Заз чиз цIерид йис я. Халкьдин патай гьуьрмет, ихтибарвал авай ам са шумудра чи парламентдин ­депутатвиле хкяна. Анин председателдин заместитель тирла,  парламентдин къурулуш вилик финин карда Насир Алиевича викIегьдаказ иштиракнай. Сагърай вич!

Низами  Къазиев

Бикеханум Алибегова