МУЬЗЕФФЕР МЕЛИКМАМЕДОВАН — 70 ЙИС
Ихьтин келимаяр Азербайжан Республикадин Хачмаз райондин Дигагь хуьруьнви Низаман хцикай залай вилик гзаф ксари лагьанва. Гзаф чIалар, тебрикрин телер, бахшбендер, суьретар адан тIварцIихъ рекье тунва. Гзаф пипIерай: КцIарайни Бакудай, Дербентдайни Махачкъаладай, Москвадайни Санкт-Петербургдай ам чидайбуру юбилейдин телериз рекьер, рикIер ачухнава. Виридалайни артух, адан чIалар кIелзава, фикирлу жезва, гьейранвалзава, дамахзава…
Ихьтин хва-шаир, гьикаятчи, публицист, тарихчи, сиясатчи, дилмаж, дипломат чахъ, лезгийрихъ, хьунал дамах тийидай савадлу лезги бажагьат гьалтда. Зунни гьакI я. Зун, а кас патавай акуна, вичихъ галаз сир-суьгьбет ийиз, са истикан чаяр хъваз-хъваз, дуьньядин дердериз кек ягъиз алахъайбурукай сад я. Виридалайни артух къалабулух адак хайи Ватандин ва чIалан, багъри халкьдин дердийри кутазва. Ада вичин хура иливар тийизвай дерт, тIал, къал, суза авайди хьиз туш. Залайни хъсан шаирдин гьиссерикай адан къелемдикай хкатнавай шиирри суьгьбетзава:
Бахтар къазанмишун патал дуьньяда
Инсандихъ вилерни гъилер авайд я.
Вилерив, гъилерив хвена кIанзавай
Дидедин тIвар алай чилер авайд я.
Ваз диде чизмачтIа, буба чизмачтIа,
Ватандин тIвар рикIел гьикI хкида кьван!
Ватандин рухвайри ватан хуьзмачтIа,
А кьиле Гъуцариз вуч лугьуда кьван?
Ажеб кьилерив ван ийиз тазвай чIалар тушни? Ихьтин эсеррин ван Муьзефферавай мукьвал-мукьвал жезвай, яргъал йисара Бакуда адахъ галаз санал кIвалахзавай маса чIехи шаир-чIехи инсан, кьилел бармак алай женгчи руш Седакъет Керимовади вуч лугьузватIа яб гун: “Вун Аллагьди хайи халкьдиз къуллугъ авун патал халкьна. Ви пIир, иман, хиял-гиман — вири лезги халкь я. Гьавиляй адан рекье ара датIана женг чIугвазва вуна. Гьавиляй ви яратмишунра кьве чIехи образ ава: Халкь ва Ватан! Абурал гзафни-гзаф рикI алайвиляй ви цIай галай шиирар, эссеяр, повестар, тарихдин очеркар арадиз атана. Ви хур халкьдикайни Ватандикай фикирри туькIуьрнавай муг я. Гьар вяде алукьайла мукай акъатиз, ктабриз элкъвез, яргъариз лув гуда а фикирри”. (“ЛГ”-дин 2008-йисан 31-июлдин нумрадай). М.Меликмамедован чIехи лезгивиликай гьеле 2008-йисуз Бакуда чапдай акъудай филологиядин илимрин кандидат, М.Меликмамедован виликан ученица Гуьлбес Асланхановадин “ЧIехи Лезги” тIвар алай ктабдиз ганвай сифте гафуна филологиядин илимрин доктор, вични лезги халкьдин женгчи рухвайрикай сад тир гьикаятчи, фольклорист, общественно-политический деятель Къурбан Акимова кхьенва: “Лезгийрин чIехи алакьунар ва агалкьунар авай зари (писатель) Муьзеффер Меликмамедов ва адан ялавлу эсерар-очеркар, гьикаяяр, шиирар ва поэмаяр — заз алатай асирдин 90-йисарилай таниш я. Абуру, иллаки “Лезги тIвар алатIа” ктабди, зун гьейранарнай. “И къубави зурба шаир я, — лагьанай за Дагъустандин зарийриз. — Адан шииррин гьар са цIар кIелзавайдаз са дава, са дарман, са хьел ва са жида я. Абур гьакьван метлеблу, халкьдин тIал алай месэлайрай кхьенвай, художественный жигьетдай вини дережа авай чIалар — жавагьирар я”.
Ктабдин автор Г.Асланхановади кхьенва: “Женгчивал адан ивидик, руьгьдик ква. Адакай зурба журналист ва шаир авунвайдини женгчи руьгь я. Сифте яз жегьил къелемэгьлидин женгчи къилихар ва кхьинар кьатIайбур чи машгьур шаирар Забит Ризванов ва Лезги Нямет хьанай…”
Муьзеффер Меликмамедован женгчивал, чIехи Лезгивал ( и гаф за чIехи гьарфунилай кхьизва) субутзавай мисалар гзаф гъиз жеда. Абурукай винидихъ тIвар кьунвай ктабда галай-галайвал гегьеншдиз суьгьбетнава. За тикрарзавач. За адахъ галаз гьеле 2006-йисуз жува авур са суьгьбетдай бязи келимаяр, веревирдер рикIел хкизва. Ихтилат Бакуда гьукуматдин патай са кепекдинни куьмек галачиз, гьатта “жуванбурун” патайни гагь-гагь аксивал, туршивал акваз, пуд чIалал (лезги, урус, азербайжан) “Самур” газет чап авуникай, ам хуьникай, кIелзавайбурув ам агакьаруникай, азербайжан пата лезги журналистикадин векилар тербияламишуникай тир. Инал рахазвай са карни чеб-чпелай арадал текъведайбур тирди гьар сада гьиссда. Иллаки хайи чIалан, культурадин, халкьдин ирсинин гуьгъуьна авай ксариз ибур гьикьван эхунарни къекъуьнар герек крар ятIа хъсандиз чида. Зун гьеле пулдин такьатрикайни авачир маса мумкинвилерикай (кIвалерикай, мажибрикай, кьезилвилерикай) рахазвач. Вири жуван хушуналди ва харжийрихъ ийизвай крар я. Вичин са шиирда ада лагьанва:
Са шиир кхьейла кьезил жеда рикI,
Захъ дердер алуддай маса рехъ авач.
Шиир я хуьзвайди зун дуьньяда икI,
Къелем я гиман зи, маса экв авач.
АматIа зи меце “Лезги” гаф верцIи,
Лезги чIал чIехи тир са имарат я.
Зи гьар цIар лезгидиз веси я, веси,
Гьар шиир зи халкьдиз са аманат я…
Гила чун чи суьгьбетдал хквен. Газет арадал атун ва виликди фин субутзавай делил яз Муьзеффер Низаман хци къейдзава: “Газет кIелзайбурун ва адан мухбиррин еке дестеяр арадал къвезва. Чаз чарар текъвезвай са районни, шегьерни Азербайжан Республикада авач. Азербайжандилай къецяй чарар чаз Махачкъала, Дербент, Огни, Москва, Санкт-Петербург, Тюмень ва маса шегьеррай къвезва…”
Газет машгьур хьун паталди къачузвай зегьметрин, кьил кутазвай крарин тум-кьил авачирди хьиз я. Виридалайни вилик ана кIелдайбуруз герек ва абурун игьтияжриз жаваб гузвай материалар хьун лазим я. И кар патал маса са газетдани таквадай хьтин рубрикаяр кардик кутунва: “Лезгияр вирина”, “Чи чкайрин тIварар”, “Чи тавдин кIвал”, “Чи адетар”, “Чи чIал”, “Самурдин мектеб”, “Чи тIебиат” ва икI мадни.
И рубрикайри гьакъикъатдани газет квекай ибарат ятIа хъсандиз раижзава. “Жуван чIал, адетар, чкаяр, тарих чируни масадаз зиян гузва жал?” — суалзава суьгьбетчиди. Жавабни вичи гузва: “Жуван къадир авайбур къуватлу жеда лугьуда. Чакай хана рахазвайбуруз, аквар гьаларай, чун къуватлу хьана кIанзавач”.
Халкьдин руьгь къуватлу ийидай крарик М.Меликмамедова фадлай вичин пай кутазвай. Гьеле компартия чи къурулушдин кьиле амайлани Азербайжанда авай лезгийрин тереф хуьдай, руьгь хкаждай гзаф крар арадал гъиз алакьнай. Абурукай винидихъ тIвар кьунвай ктабда гегьеншдиз суьгьбетнава.
Сад-кьве мисал гилани рикIел хкун кутугнава. Ктабда къейднавайвал, М.Меликмамедован ва маса нуфузлу ксарин истемишунар, финар-хтунар себеб яз, 1991-йисуз Бакуда лезги чIалал ктабар чапдай акъуддай “Хважамжам” тIвар алай кьилдин редакция тешкилна…
М.Меликмамедов алатай асирдин 90-йисара Бакуда ДГУ-дин филологиядин факультетдин филиал ачухайбурукайни сад я. Са шумуд йисуз ина хайи лезги чIалай ва литературадай мектебра тарсар гудай вини дережадин пешекарар гьазурна. Гьайиф хьи, а кар такIан руьгьдин саилри а филиал герек авачирди яз къалурна, судрани дуванра гьатна, эхирни, ам агализ туна…
Вучда кьван, женгчийрин кьисмет вири девирра гьахьтинди хьайиди я. Хъсан шаирриз я къулай кIвалер, я мал-девлет, я архайинвал кьисметди вичи гузвайди хьиз туш. РикIел хкин дуэлрал телеф хьайи А.С.Пушкин, М.Ю.Лермонтов хьтин шаирар. Ханди вилерикай магьрумай Кьуьчхуьр Саид, садакайни дава-чара тахьай Етим Эмин, суьргуьндиз акъудай Алкьвадар Гьасан, гъибетри телефай Алибег Фатаховни Лезги Нямет, датIана санай-масаниз финиз мажбур хьайи Забит Ризвановни Байрам Салимов, “Лезги куьче” шиир кхьена лугьуз туьнбуьгьра тур Алирза Саидов, икI мадни… Муьзеффер Меликмамедовани, адахъ галаз санал кIвалахзавай Седакъет Керимовадини пайзавайди а кьисмет я. Амма женгчивилин рекьивай абур къакъудиз жезвач, жедач!
Чун вичикай рахазвай юбилярди лезги халкьдин руьгьдин суфрадал лап гзаф дадлу, чпин метлеб садрани зайиф тежедай няметар тунва: шииратдинни гьикаятдин, публицистикадинни тарихдин, чIалан месэлайрай кхьенвай цIудралди ктабар, монографияр, гафарганар, хроникаяр ва масабур.
Зун вирибурукай рахазвач. Я ам алакьдай карни туш. Заз кьисмет хьана, адан кьве ктабдиз рецензияр гана: “Къубадин гъулгъула” ва “Гьажи-Давуд”. Кьведни чи милли тарих раижзавай ктабар я.
“Чи чIехи бубаяр вужар тиртIа?” Им за “Къубадин гъулгъула” ктабдикай кхьенвай рецензиядин кьил я. А несилар чин тийирбуруз къенин ва къвезмай несилрин къадир бажагьат жеда. Авторди и суалдиз гзаф терефрай жавабар ганва. Авторди вичи кхьенва: “Ваз ви чIехи бубаяр гьихьтин ксар тиртIа чириз кIанзаватIа, и ктаб хъсандиз, са чинни тун тавуна кIела. Им за, кIватIал арадал гъанвай касди хьиз, вавай ийизвай тIалабун туш. Ви вил ахъаюн, ваз ви тарих, ацукьун-къарагъун чирун паталди лугьузвай гафар я…”
И кар авун патал авторди а чIаван (1810-1840-йисар) цIудралди документрикай, архиврин ктабрикай, урус генералри ва маса нуфузлу ксари сада-садаз кхьей чарарикай, рекъемрикай, шагьидвилерикай менфят къачунва. Икьван чарар гьакI кьечIягъун патал инсандиз гьихьтин эхун, сабур, руьгьдинни рикIин къуватар, йисар герек жеда?!
Муьзеффер Меликмамедовалай а кар алакьнава!
Къе Муьзеффер вич чIехи алимдиз, агъсакъалдиз, насигьатчидиз элкъвенва. Ам уьмуьрдин 70 йисан гирведал ала. Вилик генани кьакьан кукIушар, алуддай четинвилерни кумайди ада хъсандиз гьиссзава. Къуй яргъал йисаралди ви къелемдинни къастунин женгинин зарб зайиф тахьурай!
Вун женгинин сердер яз,
Агалкьунар эзбер яз,
Муьгьуьббатлу эмбер яз,
Иер я, хва, иер я!
Им ваз рикIин эвер я!..
Мердали Жалилов
