2023-йисан 1-сентябрдиз башламиш жедай кIелунин цIийи йиса муаллимар, аялар ва абурун диде-бубаяр патал гьазурнавай «пишкешар» тIимил туш. Хуш тир дегишвилерикай сад аялри мектебра 5 йикъан къайдада кIелиз башламишда. Гьелелиг тамамдаказ кьил акъат тавунвайбурукай – цIийи жуьредин ва вири уьлкведин мулкунал сад хьтинбур жедай образованидин программаяр кардик кутада. Къенин юкъуз чпикай малум тир дегишвилерикай рахан.
Вад юкъуз
2023-йисан 1-сентябрдилай Россиядин мектебра вад юкъуз кIелдай къайда кардик кутун – им аялри ислен йикъалай жуьмядалди кIелда лагьай чIал я. Киш ва гьяд йикъар ял ядайбур жеда.
И дегишвал четвертрин къайдада кIелзавай мектебриз талукь я. Триместррин къайдада кIвалахзавайбур вад йикъан къайдадал идалай фад элячIнава.
Мектебра вад юкъуз кIелунин къайда кардик кутунин макьсад аялрал гуж акьалтун тIимиларун, абурун сагъламвални агалкьунрин дережа хъсанарун я. Идалайни гъейри, вад йикъан къайдади тIатIилрин график вахт-вахтунда жедайди ва къулайди ийидай мумкинвал гуда. КIелунин 2023-2024-йисуз сад лагьай зенг — 1-сентябрдиз ва эхиримжиди 25-майдиз яда.
Сад тир программа
2023-йисан 1-сентябрдилай уьлкведин вири мектебра са жерге тарсарай: урус чIалай ва литературадай, тарихдай, обществознанидай ва масабурай сад тир образованидин программайрай кIелда. Им акI лагьай чIал я хьи, мектебра кIелзавай вири аялри сад хьтин материал чирда ва и тарсарай сад хьтин чирвилер къачуда.
Гьисабзавайвал, и цIийивилин макьсад уьлкведа образованидин сад тир алем арадал гъун ва адан ери хкажун я. Чирвилер гудай сад тир программаяр РФ-дин просвещенидин министерстводи туькIуьрнава ва тестикьарнава. Малум хьайивал, мектебривай чпивайни образованидин хсуси программаяр туькIуьриз жеда, амма абуру федеральный программайрин истемишунриз жаваб гун чарасуз я. Идалайни гъейри, сад тир программайрин къайда кардик кутун патал учебникар гьазурунин къайдадик дегишвилер кутада. Минпросвещениди и тарсарай ктабар ва лазим маса материал гьазурун патал государстводин заказ гуда, гьакIни и кардал машгъул жедай авторрин коллектив ва абурун ихтиярар тестикьарда.
ЦIийи тарсар
Чна идалай виликни хабар гайивал, кIелунин цIийи йисалай Россиядин мектебра цIийи хъувунвай федеральный стандартрин бинедаллаз цIийи жуьредин тарсарни кардик кутада.
Пеше хкягъунин тарсар. 1-сентябрдилай мектебра «профориентациядин минимум» къайда кардик кутада. ИкI, 6-11-классра кIелзавай аялар и тарсариз гьафтеда садра фин лазим я. Идан макьсад аялриз гележегдин пеше ва кIелун давамардай рехъ хкягъиз куьмек гун я. ЦIийи къайда РФ-дин просвещенидин министерстводи гьазурнавай профориентациядин сад тир программадин сергьятра аваз уьмуьрдиз кечирмишда. Гьар са мектебдивай профминимумдин пуд дережадикай сад хкягъиз жеда: бинелу (40 сят), асул (60 сят) ва я вилик фенвай, яни гегьенш (80 сят).
Пеше хкягъунин тарсунин сергьятра аваз аялар жуьреба-жуьре пешейрихъ, хилерихъ ва кеспийрихъ галаз таниш жеда. ГьакIни абуру алава образование къачун ва кIвалахал акъвазун патал авай мумкинвилер ахтармишда. Пеше хкягъунин программадин сад тир къайда кардик кутунин макьсад игьтияж авай хилер патал кадрийрин резерв арадал гъун ва аялар чирвилер къачунин рекье гьевесламишун я.
Зегьметдин рекьяй тарсар. Яргъал вахтунда ял ягъайдалай кьулухъ и тарс мектебриз мад «хкведа». Макьсад – аялриз зегьметдин гьар жуьре рекьерай вердишвилер гун.
Ватан хуьнин ва хатасузвилин бинеяр. ЦIийиз кардик кутазвай и тарс 10-11-классра кIелзавай аялриз талукь я. Ада аялар ватанпересвилин, гражданвилин жавабдарвилин жигьетдай тербияламишун, абуруз чпин Ватан хуьнин кардин сирер чирун лазим я. Мектебриз, аялрихъ галаз меслят авуналди, гьакIни алава тарсар ва курсар кардик кутадай ихтияр ава.
Тербияламишунин кIвалах
Образованидин цIийи стандартра неинки тарсарикай, гьакIни гьар са касдин кьилдин агалкьунрикай лагьанва. Чирвилер гудай программадилай гъейри, федеральный дережада гьакIни тербияламишунин рекье кIвалахдин сад тир программа ва календардин план кардик кутазва.
Абур кьилиз акъудунай жавабдарвал директордин тербияламишунин кIвалахдай меслятчидин хиве жеда. 2022-йисуз и къуллугъ РФ-дин 45 субъектда кардик кутунай, 2023-йисан 1-сентябрдилай ам мад 35 регионда пайда жеда. Тербияламишунай меслятчиди мектебра арадал къвезвай чуьруькрай кьил акъудуна иштиракда ва аялар жуьреба-жуьре проектра иштиракунал желбда, культурадин ва спортдин рекьяй акъажунар кьиле тухуда.
«Зи мектеб» ФГИС
ЦIийи йисалай образованидин вири идарайриз аялриз талукь делилар анжах государстводин ресурсра хуьдай ихтияр ава. И кар патал федеральный госделилрин «Зи мектеб» система (ФГИС) арадал гъанва. Ада электронный дневникар ва журналар, онлайн-курсар, маса къуллугъар санал кIватIда. Алатай йисуз «Зи мектеб» система РФ-дин 15 регионда нетижалудаказ ахтармишна, 2023-йисан 1-сентябрдилай ам виринра сад хьиз ишлемишда.
Жасмина Саидова
