Июлдин акьалтIай чими, лез­гийри­­ лугьудайвал, маш­маш чрадай хьтин йи­къан нисинин вахт. Кас­пийск шегьерда­ къатламиш тежедай хьтин цIай гьатнава, на лугьуди, куьчеда авай къир цIразва ва, пар акьалтна, цавуз хкаж жезва. Куьчейра вилериз аквазвайди асул гьисабдай, ракъини кана, тIа­нурдай акъудайбур хьиз, яру хьанвай­ «туристар» я. Гьабуруни гьевеслудаказ гьуьл галай патахъ тади ийизва. Кьиле авайди анжах са фикир я – серин чка жагъурун. Амай кIва­ла­хар вири – ахпа. Амма…садлагьана вилер шегьердин майдандин патав гвай куьчейрикай садан гьаятда чил эгъуьнзавай,  къир цIуруриз, гьадалди фура са вуч ятIани ийизвай рабочийрин еке  дестеда  акьазва. Абурун гъиле авай сваркадин аппаратдикай хкатзавай цIелхемри гуя гьава  мадни ифирзава. Анжах, подъезддин патав гвай тарарик ацукьна, рабочийрин кIвалахдал кIевидаказ гуьзчивалзавай  папарин дестедиз «чимивал» эрзиман мураддиз элкъвенва — абурун кIвалера чими яд авачиз гьафте алатнава.

— Чилин кIаник квай турбайрикай сад са чкадилай пад хьана. А чка жагъурна, эгъуьн­на, цIийи турбадалди эвезна, фур ахцIур хъийиз  агакьнач – са маса чкадилай тIекв акъатна. Гьа икI, саки вири гьаят­ гъилелай ийидайвал хьанва, — гъавурда твазва зун зи къаншардиз атай Ярали халуди.­ – Турбаяр лап усал гьалда ава, са чка туькIуьр хъийи­далди, масад чIур жезва, гьаниз килигна, чи гадаяр датIана кIвалахдик ква. Чаз чимивал-мекьивал, марф-жив авайди туш, инсанрив  жезмай кьван фад яд агакьарна кIанзава эхир…

Ярали Магьамдалиев  шегьердин агьалийрин кIвалериз чимивал агакьарзавай карханадин — «КаспийТеплоСервис» ООО-да яргъал йисара зегьмет чIугвазвай тежрибалу слесарь я. Лагьана кIанда хьи, и карханада, вуж къачуртIани, яргъал йисарин гьакъисагъ зегьметдин тежриба, аламатдин алакьунар­ авай пешекарар я. 120 касдилай гзаф къуллугъчийрикай ибарат чIехи карханада инсанрин арада хизанда хьтин гьуьр­метлу, чими алакъаяр тайинариз алакьнава.  Мад са кар къейд ийиз кIанзава – ина яшлу юлдашрихъ галаз санал жегьилрини – гьар жуьре несилрин векилри сада-садаз гьуьр­мет авуналди, меслятдивди, кIва­лах­зава. Абурал вирибурал  гьатта пенсиядиз экъечIнавай зегьметдин ветеранрин гуьзчивални ала – абурни­  чпин зегьметдин макандивай къа­къат­навач. Са гафуналди, куьчеда авай гьалар  гьихьтинбур ятIани, карханадин къенепатан гьалар гьамиша сад хьтин къенибур, бегьерлубур я. И жигьетдай заз «КаспийТеплоСервис» ООО-дин генеральный директор Тагьир Агьмедован алакьунар, зегьмет кьетIендаказ къейд ийиз кIанзава. Ада, дугъриданни, вичин асул гьисабдай лезгийрикай ибарат тир коллективдихъ галаз неинки лап хъсан алакъаяр тайинарнава, гьакIни гьар са касдин къиметлувал гьисс ийиз, адан гъавурда гьатиз,  хуьз алахънава.

И кардин гъавурда зун аниз гьеле сифте сеферда – са шумуд йис идалай вилик фейилани, гьатнай. Гьаниз килигна, кьвед лагьай  сеферда  зун  «КаспийТеплоСер­вис»  карханадиз, дугъриданни, чимивилелди таъ­минарзавай (и гафунин вири манайра) чкадиз хьиз, рикI ачух яз рекье гьатна.

«Вуч кIвалахрал машгъул я куьн?» — лагьай суалдиз жаваб яз, Ярали халуди зун шегьердин гьар жуьре куьчейра авай объ­ект­рал тухвана. Еке дамахдивди ада и мукьвара Кас­пийскдин Назарован куьчеда авай  2-нумрадин СОШ-дин мулкунилай (гьаятдай) физвай чими ятарин чIехи турба  (магистральный теплопровод) бинедилай ремонт авунин ва масанихъ акъудунин кIвалахар кьиле тухвай къайдадикай суьгьбетна. Кар ана ава хьи, турба лап куьгьне гьалдиз атанвай. Идалайни гъейри, СниП-дин цIийи истемишунралди, образованидин идарадин  мулкунилай транзитдин ва магистральный турбаяр тухун къадагъа авунва. Гьаниз килигна, шегьердин гзаф кьадар агьалияр чими целди таъминарзавай чIехи диаметр­дин и турба неинки цIийи чкадиз акъудун, гьакIни кIвалахар кьиле тухузвай вахтунда  инсанар къулайвилерикай атIун тавун чара­суз  тир. И месэла карханадин пешекаррилай лайихлудаказ кьилиз акъудиз алакьна: саки 500 метрдиз цIийи турбаяр чилин кIаникай чIугуна, абур вири кутугайвал сварка авуна, къе­къуьнар туькIуьрна, ширер яна, ишлемишиз вахкана.

Идалай гуьгъуьниз чун шегьердин Орджоникидзедин куьчеда кIвалахар кьиле тухузвай чкадал фена. Ина, шегьердин гьаятар аваданламишунин госпрограммайрин сергьятра аваз,  са жерге кIвалахар та­мамарзава: аялриз майданар, спортдал машгъул жедай чкаяр туь­кIуьрзава.  Идахъ галаз сад хьиз, патав рабочийрин еке дестеди чилин кIаникай физвай турбаяр дегишарзава, сваркадин кIвалахар ийизва.

–  Ибурни  куь рабочияр я жеди? —  хабар кьазва за.

— Инанмиш жедани, и ксар тендерда гъалиб хьана атанвайбур я, чпин тайин кIвалах авуна, абур хъфида. Амма кар ана ава хьи, шегьердин теплосетар вири чи хиве ава, ни вуч кIвалах авуртIани, абуруз гележегда къуллугъзавайбур чун я. Гьаниз килигна, пака и крар цIийи кьилелай чна гъилелай тахвун патал чун вири и кIвалахрал къемаз гуьзчивал авуниз мажбур я, — ихтилатдик экечIзава «КаспийТеплоСервис» ООО-дин участокдин начальник  Руслан Шихкеримов. Ада наразивилелди къейд авурвал,  ихьтин, яни паталай желбзавай ксар гзаф вахтара талукь тир тежриба ва кардин кьетIенвилерин гъавурда  авачирбур  жезва.

Каспийск йикъалай-къуз гегьенш жезвай шегьер я. Официальный делилралди, адан агьалийрин кьадар 124 агъзур касдив агакьзава­. «Кас­пийТеплоСервис» ООО-дин хиве  шег­ьердин вири жемят  йисан кьи­ляй­-кьилиз (хъуьтIуьз – кIвалера чимивал, амай вахтара – кузвай яд аваз)  къулай шартIара яшамиш жедайвал аву­нин везифа ава. И везифа абуру, санлай къачурла,  44 километрдилай гзаф мензил тешкилзавай теплопроводриз ва 14 къазанханадиз къуллугъ авуналди кьилиз акъудзава. Чун инанмиш хьайивал, им къвердавай четин кардиз элкъвезва, гьикI хьи, шегьердин чимивал таъминарзавай сетар тахминан  80-90 процентдин куьгьне хьанва. Кузвай цин турбаяр, тIебии себебралди  фад куьгьне жезва, абур вахт-вахтунда дегишарун ча­расуз я. И кар тавурла, сетар тамамвилелди усал гьалдиз къвезва ва  мукьвал-мукьвал къайдадикай хкатзава. Каспийскдин сетар­ шегьердин администрациядин хиве ава. Абур  къайдада аваз хуьн, я тахьайтIа, дегиш­арун  патал финансрин такьатарни мэрияди чара авун лазим я. Амма…

–  Икьван  усал  гьалдиз атанвай  сетар хуьз квелай гьикI алакьзава? – тажуб жезва зун.

— Хсуси къуватар желб авуналди. Финансар бес жезвач лугьуналди, чавай инсанар четин гьалда тваз жедач эхир. Чи къуллугъчияр чебни шегьерэгьлияр я. Идалайни гъейри, чна сетрал  датIана гуьзчивалзава, лап усал чкайра турбаяр, маса алатар дегишарзава, цин чанахар михьзава, насосар ахтармишзава. Инал заз разивилелди чи  сварщикар тир Балаугъланов Омаран,  Балахаев Селиман, слесарар — Къазимегьамедов Цмиханан, Хизивов Сухрабан, Идрисов Раисан, Алескеров Келбидин  тIварар кьаз кIанзава – абур гьар сад гзаф йисарин тежриба ва дерин чирвилер авай пешекарар я. Алай вахтунда чун къазанханаяр зулунни хъуьтIуьн сезондиз гьазурунин кIвалахрални машгъул я. И крар авун патал чна графикдин бинедаллаз  и ва я маса участокда кузвай ятар 2 гьафтедин вахтуналди атIузва. Гьа и кьве гьафтеда вири кIвалахар тамамарна, кIвалах гуьнгуьна хтун чарасуз я.

— ТахьайтIа, инсанри чун, зенгер, арзаяр ийиз, санал тадач, — хъуьрезва  и зенгериз жаваб гузвай диспетчер Гуьлнара Рабаданова. РикIиз чи­­ми, милайим жегьил и дишегьли­ карханадин «рикI» я ла­гьайтIа, жеда. – И къуллугъдал йисаралди кIвалахиз, закай «психологни» хьанва.  Крандай  яд татайла, инсанри, адет яз, вуч ийизва? Гьелбетда, тади гьалда чаз зенгзава. Вични – гзаф ажугълу яз. Ихьтин вахтунда кьилинди инсандин гъавурда гьатун я. Чпихъ галаз сабурлудаказ, дуьз рахайла, абурни чи гъавурда гьатзава. Гьа икI, чна къени алакъаяр тайинарзава, — давамарзава ада. Гуьлнаради гьакIни «КаспийТеплоСервис» телеграм-канал чин кьиле тухузва. Анай карханади ийизвай кIвалахрикай вири малуматар тамамдаказ агакьарзава, агьалийрихъ галаз алакъа хуьзва.

Теплосетди тамамарзавай кIвала­хар  хъит­кьинунрихъ галаз алакъалубур, хаталубур хьун себеб яз, ина кIвалахзавай ксар савадлубур ва  жавабдарбур  хьунин важиб­лувал екеди я. Гьаниз килигна, карханада кIвалахзавай юлдашар (сварщикар, слесарар ва мсб.) талукь дипломар гвай пешекарар я. Амма чирвилер гьикьван деринбур хьайитIани, тежриба авачиз кардин гъавурда тамамдаказ гьатдач. И жегьетдайни ина кIвалах дуьз туькIуьрнава – жегьил пешекарар чIехи юлдашрин гуьзчивилик жезва, яваш-яваш абур вири кьетIенвилерин, гьа жергедай яз хатасузвилин истемишунринни гъавурда твазва. Коллективди шегьердин общественный уьмуьрдани активнидаказ иштиракзава.

Жасмина Саидова