Седакъет Саидова кьетIен сес ва лугьузвай манийри яб гузвайбурун рикIера уьмуьрлух чпин чка кьунвай, Дагъустандилай къе­­цени машгьур, халкьдин рикI алай, яб гузвайбурун патай чIехи гьуьр­мет къазанмишнавай манидар я. Алатай вацра манидардин 60 йис тамам хьана. Юбилейдин вилик чна С.Саидовадихъ галаз уьмуьр­дикай, яратмишунрикай, кIва­­­лах­дикай, алай аямда музыка авай гьалдикай суьгьбетна…

Халкьдин патай авай кIани­вал ва вич хушдаказ кьабулун мани­дарди гъвечIизмаз, гьеле­ 1-класс­дилай мягькем тахьанвай сесиналди манияр лугьуз гатIунайла, гьиссна­. Муаллимри­ манияр лугьуз ашкъи авай би­­цIек школа­да кьиле тухузвай мярекатрик ку­­таз хьана. ИкI, Се­да­къетакай­ художест­венный са­мо­деятельност­дин иштиракчи жез­ва. 9-10-классра кIел­дайла, Ме­гьарамдхуьруьн райондин куль­турадин отделдин художественный са­модеятельностдин коллек­тивдихъ галаз ада Хачмаза, КцIара, Храх-Убада ва масанра кьиле фейи аялрин яратмишунрин фес­тивалра, концертра иштиракна, ан­ра приздин чкаярни кьуна.

— Зун 1963-йисан 3-июлдиз Азербайжан ССР-дин Саатлы рай­ондин Сараджаляр поселокда, би­не Ахцегь райондин Мацарин хуьряй тир, алишверишдин хиле кIва­лахай Минкиран хизанда дидедиз хьана. 60 йис тамам хьунихъ агъаз­ни кIанзавач,  — лугьузва манидарди. – Яшар хьанватIани, рикI кьуьзуь жедач. Гьа жегьил вахтунда хьиз, зун гилани зи манийрихъ яб акалзавайбуру чпихъди ялзава, абур патал зун еке ашкъидалди сегьнедиз экъечIзава. Заз гьамиша манияр лугьуз кIанда. Зи хьанвай яшар зун патал чIехи савкьат я.

1970-йисуз гележегдин манидар Сараджаляр поселокда урус программадай тарсар гузвай школадин гьазурлухвилин классдиз гьахьзава. Седакъета ина 8-класс акьалтIарайла, 1978-йисуз абурун­ хизан Мегьарамдхуьруьн райондин Бут-Къазмайрал куьч жезва. Ина ада 10-класс акьалтIарна, сов­хозда рабочийвиле кIвалахна, ахпа ам Махачкъаладин хуьруьн майишатдин техникумдик экечIна.

— Седакъет вах, гъвечIи чIа­ва­лай манияр лугьуз сегьнеда авай вун хуьруьн майишатдин техникумдик экечIун гьикI хьайи кар я?

— Авайвал лагьайтIа, за доку­ментар Дербентдин музучилище­дик экечIун патал вуганвай. Зи дахди и кIвалах кьабулнач. Манияр лугьун ада заз къадагъа авунвачиртIани, ина мани лугьузвай дишегьлидиз къимет гузвач лугьуналди, музучилищеда кIелиз тунач. Адан меслятдалди зун Махачкъаладин хуьруьн майишатдин­ техникумдик экечIна. Анаг куьтягьайла, «Комсомольский» сов­хоз­да жуьреба-жуьре кIвалахарна.

Ширин сес авай руш, юкьван школада­ кIелзамаз, музыкант­ри­ мехъеррик тухуз га­тIуннай. 1986-йисуз зун С.Саидовадихъ га­­лаз гуьруьшмиш хьана. Заз жегьил мани­дардин сесинай гележегда агъзуррин ри­кIер шадардай кьетIен иервал, хъуьтуьлвал, рикIин къеняй тир чимивал акуна. За адаз жува регьбервал гузвай «КИМ» ансамблда кIвалахун тек­лифна. ИкI, Седакъет­ Саидовадикай «КИМ» ансамблдин солистка хьана.

— ГъвечIи чIавалай манияр лу­гьуз­вай­тIани, зи рикIе манидар­ жедай къаст авачир. Ам зи рикIе хуьруьн майишатдин техникумда­ кIелдайла, гьатна. «КИМ» ан­сам­блдихъ галаз кIвалахиз гатIу­найла, ада зи рикIе мадни мягькем чка кьуна. Куьн кьиле аваз «КИМ» коллективдин яратмишун­рин школади зи пешекарвал хкажуниз куьмекна, — къейдзава С.Саи­довади.

А йисара за Седакъет Саидова патал кхьей махсус композицияр — «Шаир Сулейман» (Арбен Къардаш), «Хабар яхъ на», «Азизди», «Къакъатна завай», «Эсли» (Гъу­лангерек Ибрагьимова), «Туькезбан» (Етим Эмин), «Эльмира» (Шихнесир Къафланов), «Лезгис­тан», «Шехьмир, чан Зарина» (Сажидин Саидгьасанов), «Куьгьне хуьрер», «Пуд СтIалар» (Имам Яралиев), Кьасумхуьр» (Абидин Камилов), «Шарвили» (Фейзудин Нагъиев), «Мегьрижан» (Шамсудин Исаев) ва хейлин масабур концертра ва мехъеррик халкьдин рикI алай манийриз элкъвена, абуруз гилани ашкъидалди яб гузва. Лагьана кIанда хьи, и ва маса манияр алай аямдин жегьил манидарри агалкьунралди лугьун давамарзава.

Ингье мадни а вахтар манидарди вичи гьикI рикIел хкизватIа:

— КIвенкIве авай коллектив хьуниз килигна, «КИМ» ансамблди гьар йисуз цIийи манийрин программа гьазурдай, халкьдин арада раиж авун патал абур кассетайриз кхьидай. Чна, мехъеррин арада репетицияр ийиз, манийрал кIвалахдай. Санайни ван тахьанвай цIийи мани чирун, манидин «къилихдиз» гьахьун, адан авазни, темани, дуьз кIелна, халкьдив агакьарун, гафар, милливал хвена, гъавурда гьатдайвал лугьун — ибур вири репетициядин вахтунда чIехи муаллимрин куьмекдалди чирзавай. «КИМ» ансамбль карханайрин, Махачкъаладин, Дербентдин, Дагъустандин Огни шегьеррин, Кьиблепатан Дагъустандин районрин концертрин залри гьамиша вилив хуьзвай. Чна концертар гудайла, залар сиве-сивди ацIудай. Гьар йисуз Дагъустандин телевиденидин режиссер рагьмет­лу Мерижан Киштилиевади чи коллективдиз концерт гун патал эфирда 35-40 минут чара ийидай… А вахтунда им акьван регьят кар тушир. Зун патал кьилинди халкьдин патай кIанивал тир. Гьелбетда, критика ийидайбурни авай. Ихьтин вахтара, Къагьриман муаллим, ваз зун секинардай гафар жагъидай, вуна зак руьгь кутадай, «рикIив кьамир, анжах мадни хъсандиз лугьуз, халкьдин руьгь шадариз алахъ» лугьудай.

С.Саидовади «КИМ» ансамбл­да 9 йисуз зегьмет чIугуна. Гуь­гъуьнлай ада «Кьасумхуьр», «Гуь­­­­луьшан» ансамблрихъ галаз кIвалах давамарна. И йисара ам Махачкъаладин культпросветучилищедиз гьахьна, анаг агалкьунралди акьалтIарна.

2014-йисалай Седакъет Саи­до­вади Мегьарамдхуьруьн райондин культурадин отделда кIва­лахзава. Тежриба авай пешекарди гьар йисуз милли манияр лугьузвайбурун «Кьурагь дагъларин лугьунар», «Мани лугьузвай симер» («Поющие струны»), республикадин халкьдин яратмишунрин «Самурдин зул» фестивалра, лезги халкьдин къагьриманвилин «Шарвили» эпосдин суварик, Дагъус­тандин «Шалбуздагъдин авазарни ритмаяр» фольклордин фестивалда ва маса мярекатра активнидаказ иштиракзава.

— Жуван уьмуьрда заз четинвилер гзаф хьанатIани, за абур раиждачир, абур за жуван рикIе хуьдай. Тамашачийриз анжах вири хъсанзавайди яз къалурдай. Алай вахтунда арза авун адетдиз элкъвенва. Инсанриз яб гайила, акI жезва хьи, вичин кьисметдал, уьмуьрдал рази садни амач. Недай-хъвадай шейэр, машинар, вири къулайвилер аватIани, вирида наразивалзава, — лугьузва С.Саидовади.

Адан манидарвилин кье­тIен­вал мадни адакай ибарат я хьи, ада вичин манийрин репертуар­ девлетлу авун па­тал чи композиторрихъ галаз да­тIана кIва­лах­зава. Адан репертуарда, халкьдин манийрилай­ гатIунна, саки чи вири компози­торри кхьенвай композицияр ава. Эхиримжи йисара ада композиторар тир и цIа­рарин автордихъ ва Майина Абдулмуталибовадихъ галаз сих алакъада аваз кIвалахзава. Чна кхьей цIийи манияр ада вичин гуьзел­, ширин сесиналди халкьдив агакьарзава. Эхиримжи 5 йисуз С.Саидова зи ва шаир­ Билал Адилован цIийи лезги манийрин «Тандем» проект­дин активный иштиракчини я.

Машгьур манидардихъ галаз­ чи арада алай вахтунда лезги эстрада авай гьалдикайни ихтилат хьана.

— Манияр лугьудай, хъсан сесни авай же­гьилар чахъ ава. Аллагьдиз шукур, хъсан акунарни­ ава абурухъ, сегьнедани чеб азаддиз тухузва, — къейдзава С.Са­и­до­­вади. – Гьайиф хьи, лугьузвай­ ма­­нияр саки вири маса халкьа­рин­бур, лезги гафар эцигна хълагь­­завайбур я. ИкI эгечIуни чи милли мани зирзибилдиз элкъуьрзава. Вилик-кьилик квай инсанри чаз, «куьн квез килигзава, куьне ахьтинбуруз рехъ вучиз гузвайди я?» лугьуз, суалар гайила, жуваз ре­гъуь жезва, вуч жаваб гудатIа чиз амукьзавач, гуя зун гуьзчивал тухузвай орган я.

Чна культурадин хиле зегьмет чIугвазвай чи халкьдин са шумуд векилдивай­ С.Саи­довадин яратмишунрикай чпин фикирар лугьун тIалабна.

Мегьарамдхуьруьн райондин­ культурадин отделдин директор­ Эседуллагь Саидов: «Чи кол­лек­тивдиз кIвалахал атай сифте йи­къалай Седакъет Саидовади вич музыкадин хиляй, манияр тамамарунин барадай, тапшурмишай кIвалахар гьакъисагъдаказ кьилиз акъудунай еке бажарагъ авай пешекар ва хъсан тешкилатчи яз къалурна. Адаз неинки чи культурадин отделдин коллективдин, гьакI халкьдин арадани чIехи гьуьрмет ва авторитет ава. Ада гьамиша вичин репертуардал кIвалахзава, лугьузвай манийрин темаярни чи милливилиз, Ватандиз, чIалаз, дидедиз талукьбур я».

Композитор Маина Абдул­му­талибовади 2004-йисан март­дин вацра акъатай «Да­гес­танская  правда» газетда С.Саи­дова­дин яратмишунрикай икI кхьенва: «Се­­дакъет Саидова чин тийир кас бажагьат жагъида. Адахъ Аллагьдин патай ганвай гьейранардай сес, иер тембр ва чIехи диапозон ава.  Адан мани, теспачавал квачиз, къеняй къвезва. Сесинин гуьрчегвили, гьар са гаф гъавурда акьадайвал лугьуни яб гузвайди вичел чIугвазва. Седакъетахъ вири жанрайрай манияр лугьудай бажарагъ ава. Ада лугьузвай манияр дискриз къачунва, видеоклипар интернетдин соцсетра ава. Хейлин манияр Дагъустандин радиодин къизилдин фондуна гьатнава.  Дагъустандин ва гьакIни маса республикайрин чIаларал манияр лугьузвай Седакъет Саидова, манидар яз, чи милли культурадик лайихлу пай кутазвай векил я».

Роза Максумова, Дагъус­тандин халкьдин артист. «Седагет вах надир сес авай манидар я. Манияр лугьудайбур гзаф аватIани, адан сес вирибурукай­ хкатна чир жеда. Ада лугьузвай мани, манидин мана яб акалзавайбурув дериндай агакьарун па­тал вичел гьамиша зегьмет чIуг­вазва. Халкьдин арада адан бажарагъдиз, инсанвилиз, регьимлувилиз, намуслувилиз еке гьуьрмет, къимет ава. Икьван йисара культура вилик тухуник  зурба пай кутунвай Седа­къет­ вахаз гьукумдин патай лайихлу тIварар гудай вахт фадлай алукьнава. Им са зи фикир туш, вири халкьдин фикир я. За умудзава, и мукьвара гьукуматдин кьиле авайбуру ада яргъал йисара чIугунвай зегьметдиз лайихлу къимет гуда».

Ярагьмед Ярагьмедов, РД-дин лайихлу артист, тамада. «Седакъет ханум, вини дережадин устад — халис лезги дишегьлидин чешне я. Сегьнеда ам гьамиша тербиядалди, фурс гваз тахьуналди тафаватлу я. Регъуьвал адан ивидик ква. За, концертар кьиле тухузвайди яз, «КИМ» ансамблдихъ галаз гзаф кIвалахайди я. Ам гьиниз фейитIани, гьи сегьнедал экъечIайтIани, тамашачийрин патай адаз анжах сагърай, разивилин гафар къвезвай. Тамашачийри ада лугьузвай манияр гурлу капаралди къаршиламишдай, адаз цуькверин кIунчIар багъишдай. Ам гьамиша дикъетдин юкьва хьайиди я ва гилани ава».

Ада лугьузвай манийралди­ чун шадарзава. Чна ихьтин кьетIен манидардал, хайи халкьдин руьгьдиз шадвал гузвай, лезги мани вилик тухузвай Седакъет Саидова хьтин инсандал дамахзава. Адан манийрихъ неинки яшлубуру, гьакIни жегьил несилдини еке гьевесдивди яб акалзава. Адан сес, лугьузвай манияр чи милли культурадин хазина я.

Манидардикай 1990-йисалай инихъ республикадин ва Кьиблепатан Дагъустандин гьар жуьре конкурсрин, фестивалрин са шумудра лауреат ва дипломант хьана. 1991-йисуз ада «Лезгистандин­ авазар» фестивалда манидаррин арада 1-чка кьуна.  Ам «Шарвили»­ культурадин центрадин дипломдин, РД-дин культурадин минис­терстводин ва Мегьарамдхуьруьн райондин кьилин гьуьрметдин грамотайрин ва разивилин ча­­рарин сагьиб я. Амма 45 йисалай­ гзаф вахтунда сегьнеда авай, милли культура хкажуник аквадай хьтин пай кутунвай касдиз къени­ РД-дин лайихлу артист лагьай тIвар тагун — им мягьтел жедай кар я.

Седакъет Саидовадихъ са хва ава. Ривана Приволжский меди­ци­надин илимдин институтда кIел­­­­­зава. Чна Седакъет Саидо­ва­диз­­ юбилей тебрикунихъ галаз сад хьиз, адахъ мягькем сагъламвал, хизанда хушбахтлувал, яратмишунра генани чIехи агалкьунар хьун алхишзава.

Къагьриман Ибрагьимов