Лезги хуьрер
(Эвел — 31-нумрада)
Умундиз рахадай, гафар фикирдилай кьулухъ къвезвай, абур кьенят ийиз вердиш Агьмед халуди и ихтилат зарафат кваз ийизватIани, са арада адан ванцик векъивални акатзава… Ада кьабулнавай уьмуьрдин философия, вичихъ къадим дувулар авай, заз пара бегенмиш я, жуваз чизватIани: инсанрин чIехи паюни маса жуьре фикирзава. Гьар гьикI ятIани, шаксуз, Агьмед халудин фикирдал алайбур я рикI ацIанвайбур, дуьнья гуьрчегарзавайди.
…Писатель ва женгчи А.Бестужев-Марлинскийдин «Мулла-Нур» повестда рикIелай алат тийидай ихьтин шикил ава. Повестдин игит, «михьи жегьил» Искендар, авторди Шагь-дагъдиз акъудзава. Гатун юкъуз живедин сергьятдив агакьай ам галатна, нефес дар хьана, дагъдин пелел, «малаикрилай гъейри, вичик садани хкIун тавунвай» живедал ярх жезва. Инсандивай къатламиш тежер кьван гзаф михьи и цавун гьава, вилерин ишигъ тухузвай ракъинин экв. Цав ракъинин нурари вилериз къалурзавачтIани, агъада чил, ачух яз, гена гуьрчегдиз аквазва. Дуьз вилик, кефердихъ, сад муькуьдан гуьгъуьналлаз гьуьлуьвай аваррин вилаятдихъ фенвай дагъларин цIиргъер хкаж хьанва. Дерейрай Самур, Гуьлгер, Дарбас ва маса куьлуь вацIар авахьзава. Чеб чпихъ гзаф кьадарда хилери галкIурнавай и дагъларин цIиргъери гьуьлелай вине, къванцин лепедиз элкъвена, Къара-Хайдакь атIузва, ахпа, Салаватдин цIиргъиниз элкъвена, ам яргъара квахьзава. Чапла патахъ, мукьувай, Куьре ханлухдин якъутдин къашариз ухшар тепейри чпин емишдин тамарин мекер ажайиб гьавада чуьхуьзва. Абуру гагь рагарин къуьнерал хуьрер хкажзава, гагь чил къацу либасдик кIевзава. Мадни яргъа, инлай-анлай живеди лацу авунвай дагъларин цIиргъерин арайра, чIулав зул хьиз, Къази-Къумух ханлухдин дереяр яргъи хьанва. Абур Алты-Парадин, Докъуз-Парадин, Ахцегьрин, Сирагидин, Акъушадин, Табасарандин азад обществойрин этегри элкъуьрна кьунва, цифеда авай яргъара дуьз пIипI авуна, рагъакIидай патахъай кефердихъ вегьезвай Къойсудин кьерен рагари кIевирнава. Ана – Илису султанатдин дагълар, патав бетер халкьдин къеле тир Джардин дагъларни гваз. Мадни ана Шекидин ва Шемахидин вилаятар, Къарабагъдин дагъларин мичIера квахьзавай…
КьатIуз жезвайвал, Шагь дагъдилай вичин повестдин игитдин вилералди дуьньядиз килигзавай писатель А. Бестужеваз Кавказдин вил агакьдай кьван мензилра Куьредин къацу дагълар, виридакай хкатна, виридалайни гуьрчегдиз акуна. Лезгийрин кьисметдин чил… И чил гъиляй вегьедайди, иеси авачиз тадайди туш. Гьелелиг аниз Агьмед Селимован хьтин рикI авайбуру жигъирар кутазва. Амма хъсан декьикьайра умудлу жез кIанзава: фад-геж а жигъирар гьяркьуь рекьериз элкъведа, чи дагъларал чан хкведа…
З. Мурсалова
