Малум тирвал, гьар са хуьруьхъ тIвар виниз акъудзавай рухваяр, рушар ава. Кьурагь районда Хпеж ашукьрин, музыкантрин хуьр яз малум я. Хпежвийрик республикада ва адалай къецени тIвар акъатнавай духтурар, инженерар, нефтяникар, муаллимар, тренерар, спортсменар, эцигунардайбур ква.  Хпежвийри уьлкведин армияда, къайдаяр хуьдай органрани дирибашвилелди къуллугъна ва и важиблу кар давамарзава. ФСБ-дин генерал Рамиз Ширинбегов, полковник Сабир Рамазанов, армиядин полковник Гьажимурад Гьажимурадов, МВД-дин подполковник Мегьамедшафи Насруллаев, майо­рар — Рамазан Рамазанов, Эседуллагь Насруллаев гьахьтинбурукай я. Гила хпежви Асланов Сабиракай РФ-дин таможнядин полковник хьанва. И йикъара адаз мукьва-кьилийри, кIвалахдин юлдашри, ярар-дустари нубатдин чинни, пудкъад йисан юбилейни тебрикна. Таможнядал хейлин йисара гьакъисагъвилелди, уьтквемвилелди уьлкведин итижар хуьзвай намуслу хцин уьмуьрдиз чнани са вил вегьена.

Асланов Сабир 1963-йисан августдиз Махачкъала шегьерда дидедиз ­хьа­на. Ада меркездин 39-нумрадин юкьван школа ва ахпа Каспийскдин 1-нумрадин СГПТУ куьтягьна, 4-разряддин электриквилин кеспи къачуна. Зегьметдин биография ада Дагъустандин политехнический институтда кIвалах авунилай башламишна. Сифтедай — физикадин кафедрада лаборантвиле ва ахпа мастер-инженервиле. Зегьметни­ чIугваз, техни­ческий университетда кIе­лунар давамарна ва кьилин образование, радиоэлектронный алакъайрин ин­женер-конструкторвилин пеше къачуна.

Дагъустандин технический университетдин ЭВМ-дин кафедрадин кар алай инженер яз, Асланова вуздин факультет­ра компьютеррин системаяр кардик кутун, студентриз и рекьяй хъсан чирвилер гун патал еке алахъунар авуна. Амма яргъалди ина кIвалахдай мумкинвал хьанач, хъсан пешекардин тариф акъатнавай. 1990-йисара республикада радиоэлектроникадин пешекарар лап тIимил авай, еке игьтияжни арадал атанвай. ЦIийи тадаракар, технологияр кардик кутазвай карханайрин чIехибур гъавурда авай, тежрибалу пешекаррихъ къекъвезвай. Гьа икI, 1994-йисан мартдиз Аслановаз республикадин таможнядин управленидиз теклифна, адан хиве алай аямдин муракаб тадаракрихъ галаз алакъалу кIвалахар вахтуни, таможнядин къуллугъди истемишзавайвал къайдадик кутунин везифаяр туна.

Хиве кьада, регьятбур тушир а везифаяр. Сабир Салмановича абур эзберна:

— Таможнядин къуллугъда респуб­ли­када икьван гагьда садани ишлемиш­ тавур алакъадин сеть арадал гъана. Адан тафаватлувални адакай ибарат тир хьи, — лугьузва пешекарди, — чна информациядин вири жуьредин хабаррикай (гафунин, видеодин, факсдин, телеграфдин) гьа са вахтунда, санал хабар агакьардай къурулуш яратмишна. И кар патал чна уьлкведин ва къецепатан карханайрин алакъадин ва телекоммуникациядин лап хъсан, тарифлу технологияр, тадаракар ишлемишна. Алакъадин­ каналар лап зарб рекъемрин ва телекоммуникациядин куьмекдалди ийидай хел арадал гъана. Са легьзеда уьлкведин таможнядин ва гьакI регионрин, чкадин къуллугърихъ, таможнядин постарихъ, пунктарихъ галаз алакъа тешкилиз ва хуьз жезва. Чи къуллугъчи гьина аватIани, чавай адахъ галаз вири жуьредин алакъайрин куьмекдалди рахаз, адаз герек хабарар, материалар рекье тваз жезва.

«Ярагъ-Къазмаяр» ва маса постарилайни рекье гьатзавай важиблу пар авай автотранспортдикай уьлкведин таможнядин вири постариз, пунктариз сад-кьве декьикьадилай лазим хабарар агакьарзава. Гьа са вахтунда чна сифте яз са куьнини манийвал тагудай радиорелейный линийрай фидай цавун алакъани тешкилна.

— Таможнядин станцияр виринра садбур, амма алакъадин линияр жуьреба-жуьребур я, — давамарзава суьгьбет Сабир Салмановича. — Эгер са линия гуьнгуьнай акъатайтIа, вич-вичелай маса­ (резервный) линия кардик акатзава. ГьакI хьайила, алакъадин линийри датIана кIвалахзава ва абур чIур хьайи макъамрикай садазни хабар жезвач. КIвалахдиз са кьецIни гузвач.

Таможнядин информациядинни технический отделдин кьилин инспекторди лагьайвал, таможнядин управленида ва постарал ахьтин техника ишлемишзава хьи, абуру сергьятдилай рекье твазвай парарал ва товаррал чкадив агакьдалди вири рекьера гуьзчивалзава. Вучиз лагьайтIа, алай вахтунда къиметлу, багьа парар инай-аниз агакьарзавай автомашинрал, шоферрал гьужумзавайбур, шей тарашзавайбур тIимил туш. Гьар са постуниз флан пар гьиниз кьван тухун герек ятIа чизва, ам вахтунда чкадив, тайин­ постунив агакь тавуртIа, гьасятда лазим ксарив хабар агакьарзава, автотранспорт, пар жагъурун патал махсус ксар чпин везифайрив эгечIзава.

Дагъустанда алай вахтунда таможнядин ирид пост кардик ква: Махачкъаладин, Ярагъ-Къазмайрин, аэропорту­нин, гьуьлуьн портунин, Дербентдин, ЦIийи Филерин ва Тагьирхуьруьн-Къазмайрин. Абурал алава яз инсанар, автотранспорт ахъайзавай ирид пунктни ава. Вири чкаяр алай аямдин тадаракралди таъминарнава. Къейд тавуна жедач, Дагъустан Республика къецепатан вад уьлкведихъ (Азербайжан, Грузия, Къазахстан, Туьрк­менистан, Иран) сергьятламиш хьанва. Анрай атун-хъфинни гзаф я. Гьам гьуьлелай, гьам цавай, гьамни кьураматдай. ИкI хьайила, сергьятрилай ахъайзавай гьар са затIунал кIеви гуьзчивал авуна кIанзава. Гьелбетда, и карда абуруз алай аямдин технологийри, жуьреба-жуьре аппаратри куьмекзава.

— Сергьятдилай гьар юкъуз више­ралди­ инсанар элячIзава. Контрабанда гваз физ­вайбурни тIимил туш. Са вахтара таможнядин къуллугъчияр чантайра, багъламайрик, беденрикни къе­­къвезвайди тир. Гила и месэлаяр гьикI гьялзава? — хабар кьуна чна полковникдивай.

— Къе чи таможнядин постарал инса­нар наразивилел гъидай хьтин ахьтин жуьредин гьерекатар, амалар хъийиз­­мач. Виринра герек аппаратри кIва­лах­зава. Саки вири постарал, пунктарал документрин, пулунин гьакъикъи­вал чирдай, рангунин ва багьа металл­рин, къванерин къиметлувал тайинардай, хъиткьиндай шейэр чирдай, сигнализациядин, видеогуьзчивилин, рентген­дин тадаракар кардик ква. Абуру таможнядин къуллугъчийрин кIвалах фад кьилиз акъудиз, гъалатIриз рехъ ачух тийи­дайвал куьмек гузва, — лугьузва Сабир Салмановича. — Чи отделрин къуллугъчийрин, устIаррин кьилин везифани вири постарал алай техникадив ара атIунар авачиз кIвалахиз тун, сергьятдилай контрабанда гваз физвайбурун рехъ агалун я.

Делилри шагьидвалзавайвал, таможнядин контролдинни къаравул чIугунин технический тадаракрин ва алай аямдин алакъадин отделрин къуллугъчийри вини дережада аваз кIвалахзава. Идан гьакъиндай сергьятдал жезвай дуьшуьшр­ини шагьидвалзава. Таможнядин къуллугъчийрин дикъетлувал ва кардик квай аппаратрин дуьзгуьн кIвалах себеб яз, республикадин таможнядин постарал яракьар, наркотикар, хъиткьиндай затIар, багьа металлар, къванер, къалп пулар, тахта-шалман, балугъар, ички, маркировка тавунвай агъзурралди кIвачин къапар, пIапIрусар гвайбур кьуна. И важиблу серенжем суткадин вири вахтунда кьиле физва.

Лугьун лазим я хьи, Асланова датIа­на вичин чирвилер, вердишвилер хкажзава. Са вацра электронный техникадин­ устадди Словенияда, Москвадин таможнядин академияда, Сочида гьа и къуллугъдин курсара кIелна, Москвадин «Юж­полиметалл» холдингдин са карханада вердишвилер артухарна.

Инсанвилин ерийрал гьалтайлани, хпежви вини дережада ава. Масабуру чешне къачудай ахлакь, марифат, къанажагъ авай, инсанрив регьимлувилелди, къадирлувилелди эгечIзавай, патав атай (телевизоррилай, мобильный телефонрилай, радиоприемникрилай, компьютеррилай гатIунна, электротехникадин аппаратар ремонтун тIалабзавай) гьар садаз куьмекзавай инженер коллективдин, хуьруьн, кIвалин дамах я.

Дагъустанда таможнядин къуллугъ­ кардик кутуна 31 йис хьанва. И вири­ йисара Россиядин Федерациядин вири­­да­лайни кьиблепатан республика тир Да­гъустандин мулкунал таможнядин­ къуллугъчийри чпин везифаяр тамамар­за­ва, сергьятдилай закондалди къада­гъа­ авун­вай, чи уьлкведиз зиян хкатза­вай­ шейэр тухунин, гъунин вилик пад кьазва. И карда таможенникриз алай вахтунда электронный ва гьахъ-гьисабардай муракаб тадаракри еке куьмек гузва.­ Абур датIана пайгардик кваз хуьзвай, кIвалахда мадни виниз тир еридин, къуватдин аппаратураяр кардик кутазвай, таможнядин вири постарихъ галаз электронный алакъа хуьн тешкилзавай отделрин таможнядин кьилин инспекторди вичин везифаяр управлени­дин чIехибуру ва 800 касди зегьмет чIуг­вазвай коллективди разивалдай тегьерда кьилиз акъуд­зава. Къе, рекъемрин техника вилик физвайла, адан везифаяр мадни къалин хьанва.

Алай аямдин электронный, информациядин, вычислительный техникадин системаяр кардин гъавурда аваз иш­лемишзавай, таможнядин вири къуллугъдин кIвалах вини дережадаваз тешкилзавай устаддиз «Россиядин Федерациядин гьуьрметлу радист», «РФ-дин таможнядин къуллугъдин отличник», «Таможнядин къуллугъдин ветеран», «Зегьметдин ветеран»  лагьай тIварар ганва.

Сабир Салманович марифатлу хизандин, акьуллу, вафалу веледрин, хтулрин бубани я. Чна адаз полковниквилин­ чин, пудкъад йисан юбилей рикIин сидкьидай мубаракзава. Баркаллу кIвалахда адахъ мадни еке агалкьунар хьурай.

Хийир Эмиров