И мукьвара акъатнавай «Бушлат» повестда Украинада кьиле физвай махсус серенжемда иштиракзавай аскеррин, кьве дустунин, гьакIни командирдин кьилел атай дуьшуьш­рикай, мусибатрикай вичин вилералди акурди хьиз кхьин, къалурун, инсанпересвилин ясдик хьун, ватанпересвилинни намуслувилин руьгьдал мягькем хьунин дережаяр кардик кутун автордин бажарагъни алакьун тирди повестдин сифтедилай эхирдал кьван малум жезва.

Эсерда махсус серенжемдин вахтунда чеченви Агьмедани дагъустанви Мегьамеда икьрардин бинедаллаз чпин хушуналди разведротада аскеррин жергейра къуллугъзавайди, абурун арада вафалу дуствал мягькем жезвайди, абур сад-садан даяхар хьанвайди къалурзава.

Украинадин миллетбазрин вилик­ пад кьун патал кьиле тухузвай са женгина Урусатдин взводдин кьилел атай зурба бедбахтвилин дуьшуьш: бомбаяр, жендекрин кIусар.., Мегьамед вич-вичел хтун, адан далудал залан затI, килигайтIа, ам вичин командир хьун, адал хер алаз, чан аламайди акурла, Мегьамеда «Агь, командир! Командир, вуна зун ви бедендалди хвена хьи!» лугьуз, адаз вири жуьредин куьмекар гуз хьуни сад вири патал, вири сад патал душманрихъ галаз женг чIугунин, гъалибвал къачунин къаст авайди къалурун — ибур вири Урусатдин аскеррин ватанпересвилин ерияр тирди автордин чIалан устадвили тестикьарзава.

Взводдикай амукьай кьве мейит­дикай сад Мегьамед тирди, адал алай бушлатдин жибиндай жагъай­ документри тестикьарна. Гьаятдиз ме­йит хкайла, хизанда еке йикь-шу­ван гьатна. Телеф хьайи итимдиз гьукуматди гайи пулни, кьве аялни галаз Мегьамедан паб маса гъуьлуьз хъфизва. Мегьамедаз гьукуматди зур­ба гуьмбет эцигзава. КIелзавайди дуьз гъавурда акьун патал хьанвай дуьшуьшдикай, агьвалатдикай, ягъалмишвиликай заз виликамаз хабар гуз кIанзава. Агьмеданни Мегьамедан акунар, ухшарар, кIалубар сад хьтинбур тирди авторди сифтедамаз къейдзава, гьавиляй абурун бушла­тарни дегиш хьун, вични дяведин вахтунда, аламат жедай кар тушир. Иллаки, бушлатар дегиш хьун себеб яз, жибиндай жагъай документрал асаслу яз, кьил кукIвар хьана кьейи Агьмедан мейит, Мегьамеданди я лагьана, Дагъустанда кучукна.

Мегьамеда хер алай капитан Сидоров хатасуз чкадиз акъудун патал са кьадар зегьметар чIугвазва. Гуьгъуьн­лай абур кьведни  Украинадин миллетбазрихъ галаз хьайи ягъунра­ залан хирер алаз есирда гьатзава, Ме­гьамедаз эхиз тежедай зулумар ийиз­ва, капитан, са кIвачни галамачиз, кьенвайдай кьуна, алай чкадал тазва. Повестда Ме­гьамедаз инсафсуз силисчийрин па­цук хьайи зидвилер къалурнава.

Украинадин аскерар хъфейдалай­ кьулухъ капитан Сидоров Николай Урусатдин аскерри частуна авай гурханадиз хутахзава, духтурдиз адал чан аламайди аквазва, тади серенжемар кьабулзава, гьа са вахтунда силисчийри сержант Мегьамедаз, бу­­байри лугьудайвал, сурун азабар гузва, кьилди къачуртIа, чеченви Агьмедан патахъай. Мегьамед маса дустагъханадиз акъудун, ина Украинадинни Урусатдин есирар санал хьун, еке хаталувилер арадал атун, Мегьамедаз цIийи дустар хьун, абурун арада хьайи суьгьбетар, ялварвал, инанмишвал- ибур вири дявединни ватанпересвилин руьгь кутунин такьатар, лишанар, вакъиаяр тирди махсус се­ренжемда иштиракзавай гьар са ас­кердин, гьар са ватандашдин гьере­катрай, рахунрай «Бушлат» тIвар алай повестда чан алаз ганва.

Ростовдин госпиталда капитан Сидоров кIвачел акьалтзава, адан па­тав вичин уьмуьрдин юлдаш Наташа ва руш Маша къвезва, кIвач галачиз акурла, абурувай шел кьаз жезвач… Бирдан, палатадиз силис­чи май­ор гьахьзава, Наташади ам палатадай ахкъудзава. Мад хтай майор­динни капитандин арада хьайи силисдин са кьадар делилар малум жезва, кьилди къачуртIа, сержант Рамазанов Мегьамедакай майор Коз­ловав гвай сиягьда Мегьамед, кьейид­ яз, Дагъустанда вичин хуьре кучукнавайди малум жезва, муькуь пата­хъай­, капитанди Мегьамедан кьиникь инкарзава. Мегьамед есирда гьатнавайдакай адаз хабар авач.

Мегьамедан буба, рикI операция­ авуна, кIвализ хквезва. Зуьгьреди Мегьамедан кьве аялни чпин дидедив вахкузва. Саидаз и кар кIанзавачир: ам хтулри машгъуларзавай. Саида Зуьгьредиз аскерри хканвайди чпин хва Мегьамед туширдакай хабар гузва, вичин фикир ачухзава.

Есирда авай Андрея Мегьамед дустагърин арачи жандармадин кабинетдиз тухузва, ина абуруз ам Агьмед хьиз чизвай, абурун арада Мегьамед пулдалди азад ийидай меслят жезва, ам дегишардайбурун сиягьда твазва.

Чечнядиз есирда авайбуруз куьмек гузвай кас атана, Агьмедан буба Мусадиз Агьмедан чар, шикилар къалурна ва хва азад авунин гьакъи гун лазим тирди лугьузва. Гьа са вахтунда Мегьамедан буба Саид гагь фекьидин, гагь военкомдин патарив физ, сура тунвайди вуж ятIа чириз алахъзава.

Мусади арачи Шурика къалурай счетдиз лазим кьадар пул вегьезва, са вацралай Мегьамедаз вич дегишарзавайбурун сиягьда гьатнавайда­кай, кIвализ ахъай хъийизвайдакай хабар гузва. Жандармайринни Мегьамедан, есирда авайбурун арада хьайи ихтилатар авторди повестда гегьеншдиз ганва.

Ростовдин госпиталда частунин­ командирди капитан Сидорован хурудал «Жуьрэтлувиляй» орден ал­кIур­зава. Сержант Рамазанован патахъай капитандинни командирдин арада къизгъин рахунар жезва: командирди Мегьамедан мейит, Да­гъустандиз хутахна, кучукайди тестикьарзава. И карди капитанди вичиз­ куьмекар авур Мегьамед сагъ яз амайди субутарзава. Гьуьжетдин нетижада Сидорова орден алудна, командирдин вилик гадарзава.

Капитандин гьал, рикIин мягькемвал, жуьрэтлувал, къастунал кIе­вивал, ватандашвал эсердин авторди гьар са касдин рикIе инсанперес­вилин, ватанпересвилин руьгь куь­кIуьр­дайвал къалурзава.

Чеченви, яни Агьмедан буба, Да­гъустандиз Мегьамедан буба Саидан кIвализ къвезва, ина адаз Мегьамед дяведа кьена кучукнавайди чир жезва, абур сурални физва. Мегьамед кьин шаклувилик кутунвай Саидаз яб гайила, Мусани фикирлу жезва, ятIани абурун умудар атIузвач…

«Яру хаш» идарадин куьмекдалди Мегьамед есирдай акъатзава. Ам виридахъ галаз Ростовдин айибар алудунин центрадиз хкизва. Ина силис тухудайла, Мегьамеда вич Агьмед туширди хиве кьазва, силисчидиз бушлатдин кьиса ахъайзава. Хейлин веревирдер хьайидалай кьулухъ силисчиди Мегьамедав отпуск гунин чарарни рекьин пул вугузва. Мадни кучукнавайди хкудун, ам Агьмедан мейит яз хьайитIа, чкадал фена, адан хизан гъавурдик кутун хиве кьазва.

Мегьамед вичин кIвализ хтун, хизандин шадвал, мукьвабур, дустар кIватI хьун, Фирузади вуч авунатIа, дидеди Мегьамедаз лугьун — ибур вири­ повестда тажубвилелди, шадвални паш­манвал кваз, итижлувилелди гузва.­

Пакадин юкъуз Мегьамед, фад къарагъна, сурар галай патахъ физва, ина адаз вичин буйдин шикил­ алай мармардин къван аквазва. КIа­ни­кай кхьенвай: «Слава тебе, солдат! Ради Родины не пожалел ты жиз­ни!» гафар кIелзава. Мегьамедан­ патав, живедин гел кьуна, адан буба Саид къвезва, ибурун арада суьгьбетар физва: сура авайди Агьмед тирди яз фикирзава Мегьамеда, вучиз лагьайтIа, кьейи вахтунда Агьмедал алай бушлатни адан жибиндай жагъай документар вичинбур тирди тестикьарна ада. Мегьамедни адан буба Мусади харжнавай пул вахкунин къайгъуйрик жезва. Саида кьейи аскердин хизандиз гьукуматди гайи ирид миллиондихъ суса меркездай кIвалер къачурдакай хабар гузва. Мегьамед меркездиз физва. Ина адаз Фируза, вичин аялар, папан цIийи гъуьл аквазва, къалмакъалар жезва. Фирузади Мегьамедаз аялар вибур туш, аялрин буба атIам я лугьуз, Камил къалурзава. Мегьамед Камилаз са гъуд вегьена хквезва…

Мегьамедан патав атайбуру сурай акъудай мейит ДНК авун патал тухузва. Ам Агьмедан мейит тирди­ тестикь жезва. Мегьамедни Саид Му­садиз башсагълугъвал гуз физва­. Мусадиз Агьмед вичин эхиримжи­ кIвализ хквезвайди чизвай. Мад гъам-хажалатдин, агьузардин декьикьаяр алукьна: Агьмед вич хайи Грозныйдин чилик кучукна. Тазиятдал Мегьамедни капитан къужахра гьатзава, Мусади вичи авур вири харжияр, Мегьамедни вичин хва я лагьана, гьалалзава.

«Бушлат» тIвар алай повесть инсанпересвилин, ватанпересвилин, ва­­­тандашви­лин чешмейрай къачунвайди я ла­гьай­тIа, зун гъалатI жедач.

Зиядхан  Къараханов,

Дагъустандин лайихлу муаллим