И веревирдер кхьиниз зун и мукьвара «Российская газета»-дай кIелай «Цель жизни-жизнь» («Уьмуьрдин макьсад уьмуьр я» макъалади мажбурна. Ана ихьтин са мисал гъанвай. Новочеркасск шегьердин са больницадин духтур-травматолог Борис Гуркин, нубатдин отпуск (ял ядай вахт) къачуна, Донбассда женг чIугвазвай чи кьегьалриз куьмекар гуз, Луганскдиз фена… И кар ада девирдин шартIара важиблу яз гьисабна…
Духтурдивай, ял ягъиз, са курортдиз, санаторийдиз, сиягьатдиз физ жедачирни жал?.. Зи рикIел жуван кьисметда гьалтай хейлин духтуррин къаматар хкана. «Пис» лугьудай гаф зи мецел къвезвач. Духтурар писбур тахьун лазим я. Пешекарвилин ва гьакI чирвилерин жигьетдай абур вири сад хьиз жедач.
Хъсан чирвилер авай духтурар зал гзаф гьалтна. Белки, зи кьисмет гьахьтинди хьанатIа. Са бубат хьтинбурни чпин куьмекар гуз алахъайди за гьиссна. Бязи вахтара, за кьатIайвал, хъсанвал ийиз алахъайлани, нетижа начагъдаз (пациентдиз) ва я духтурдиз кIанзавайди жезвач.
Вири начагъбурни гьасятда рази жедай, авур куьмекдин гъавурда фад акьадай къилихринбур гьалтдач эхир… Месела, сарарин гьа са духтурди садан тIазвай свах фад ва рягьятвилелди сагъарда. Масадал яргъалди алахъуниз мажбур жеда… ИкI садаз «хъсан» духтур масадаз «писдини» хьун мумкин я.
Вилерин азарри зун гзаф имтигьанра твазва. Заз куьмекар гайи духтуррикай зун идалай виликни рахана. Гила макъаладин кьилиз гъанвай суалди зун мад абурукай рахун хъувуниз мажбурзава. Сифте нубатда чи РОБ-да Махачкъалада (Гоголан тIварунихъ галай куьчеда) фадлай зегьмет чIугвазвай пешекаррин къаматар рикIел къвезва. Захъ вилерин залан азар-глаукома (вилерин давление) авайди гьеле 1999-йисуз а чIавуз жегьил духтур Гизела Къазанфаровнади лагьана. Ада хейлин теклифарни гана. Заз регьятни хьанай. Амма жуьреба-жуьре себебралди зун азарханадиз, духтуррин патав, хъфенач. Гизеладини ана кIвалахзамачир.
Зал чпин «меслятар» къалурдай гзаф ксар гьалтна. Амма а «меслятри» зи са вил гьамишалугъ квадарна. И «меслятчийрик», гьайиф хьи, духтурарни квай…
Зи бахтунай хьиз, 2007-йисуз редакциядиз ДГМУ-дин доцент Сиражудин Мегьтиханов атана. Зи гьал акур ада, гежел вегьин тахвуна, саки гъил кьуна, зун РОБ-диз тухвана. Ина чун а чIавуз кьилин духтурдин заместитель Селимхан Селимханова кьабулна. Гьайиф, ам фад чавай къакъатна. Рагьметрай вичиз. Ада гьасятда духтуррин са десте кIватIна, зи гьал ахтармишна. Вирида зи вилерин гьал лап хаталу цIарцIел алайди, куьмек анжах Изумруд Гьажигароевна Аджиевадивай гуз жедайди къейдна.
Адан са рахуни духтуррикай зи вири фикирар дегишарна.
— Сифтени-сифте жува жув инанмишара, — лагьана Изумруд Гьажигароевнади, — ахпа, цавуз тIуб туькIуьрна, чун Халкь авурдахъ, инанмишвал ая. Ахпани — захъ, духтурдихъ. Чун пуд къуват сад хьайитIа, азардал гъалибвал къачуз жедайдал шак гъимир… Генани алава хъувуна: — За операция авур 95 процент азарлуйриз куьмек хьана. Вун, икьван хъсан дустар авай кас, гьа чIуру 5 процентдик акатдани?..
И гафари зун уяхарна. Духтур инсандин къадир авай, вичи ийизвай кардихъ инанмиш, пеше лап хъсандиз чизвайди тирдахъ инанмиш хьана зун! Ада заз гилани куьмек гузва!..
За гьавиляй инанмишвилелди лугьузва: им Аллагьдин патай пай ганвай, чIехи руьгь авай, чIехи духтур – хирург я! Адан суьрет и больницадин 4-мертебада (глаукома азар алудзавай отделенида) Гьуьрметдин доскада ава. Адахъ галаз генани ина кIвалахзавай са шумуд касдин шикилар ала. Ибур гьа Изумруд Гьажигароевнадин дережада аваз, инсанрин сагъламвал хуьзвай гьакъикъи духтурар тирдал шак алач.
И клиникада зал чи республикадин бязи маса клиникайра чпив бес кьадарда къайгъударвал ва куьмек агакь тавур са шумуд кас гьалтна. Гьайиф, инсандин сагъламвилелай гзаф ахьтин «духтурри» жибиндикай фикирзава. Пул дармандилай вилик кутазва…
ТIвар кьунвай чи руш, лап хъсан духтур Гизела Къазанфаровнадикай гила илимрин кандидат, вилерин сетчаткадин азарар алуддай отделенидин заведующий хьанва! Адан патав куьмек кIанз са зи теклифдалди заз чидай хейлин ксар фена. Садан мецелайни адан гьакъиндай усал гаф ван хьанач!
Гьа ихьтин гафар ина аялрин вилерин азаррин отделенидин заведующий Руслан Алидарович Тагьирбеговакайни лугьуз жеда. Адан зегьметар себеб яз, чи республикадин гзаф пипIерай къвезвай вишералди аялриз вилер сагъариз куьмек хьанва!
Алатай йисуз ада, маса духтурарни галаз, аялрин вилерин чапрасвал алуддай лап цIийи технология кардик кутунва!.. Чна ам чи газетда тебрикни авунай.
Духтуррикай рахадайла, завай вичиз студентри «къекъведай энциклопедия» лугьузвай ДГМИ-дин гинекологиядинни акушерстводин кафедрадин доцент, илимрин кандидат Азедин Мурадович Эсетован тIвар кьун тавуна жезвач. Адан пешекарвал, чирвал, инсанвилин виниз тир ерияр себеб яз, республикада кIвалахзавай 1961-йисалай инихъ шумуд виш дидени бала саламатдиз хвенатIа лугьун четин я. Са кар тайин я: адан зегьметрин нетижада чи республикада гинекологиядинни акушерстводин гьакъикъи къуллугъ (къурулуш) арадал атана гзаф йисар я.
Махачкъалада кардик квай аялар хадай 1-нумрадин роддом (Батыраян куьчеда) арадал гъайиди вичел гила Дагъустандин халкьдин духтурдин чIехи гьуьрметдин тIвар атанвай Азедин Мурадович Эсетов тирди чир хьун кутугнава. Махачкъаладин 2-нумрадин роддомни (Акаеван куьчеда) гилани Азедин Мурадовичан къаюмвилик ква…
Аллагьдин патай духтурвилин пай ганвайбурук Москвада С.Федорован тIварунихъ галай МНТК-да 1964-йисалай инихъ кIвалахзавай чIехи алим, тешкилатчи, тербиячи Жавид Агъаевич Магьарамов акатзавачни бес! Адан патав зун кьисметди пуд сеферда акъудна. Зун гъавурда акьурвал, С.Федорован еке ирс-лазердин куьмекдалди инсанрин вилер сагъарун Жавид Агъаевича генани вилик тухванва! Алай вахтунда и центрада кIвалахзавай духтуррин чIехи пай адан виликан студентар ва аспирантар я!
Чи республикадин аялрин гзаф терефрин (многопрофильная) клиникада зегьмет чIугвазвай хирургар Валентин Балаев ва Нури Гьажигъулиев, Дербентда зегьмет чIугвазвай хирург Бекер Бекеров, Каспийск шегьердин клиникадин кьилин духтур, Расим Рагьимович Рамазанов, Кьасумхуьрел яшамиш жезвай духтур-инфекционист Саид Саидов, мад ва мад ксар чи халкьдин сагъламвилин къаравулда гьакъисагъвал къалурзавай къуччагъар я.
Эхь, авайди я чахъ лап гьунарлу духтурар! Абур неинки кардин устадар, дерин чирвилерин сагьибар, гьакI сифте нубатда еке жавабдарвал гьиссзавай, жумарт рикI авай чIехи инсанар я!
Ихьтинбур хьун герек я духтурар. Гьакъикъибур, Гиппократан кьинез вафалубур…
За генани макъаладин кьилин суал тикрарзава: «Вуж я духтур?» Жаваб сад я: уьмуьр давамариз алахъзавай, алакьзавай пешекар – чIехи руьгь, рикI хуравай инсан. Вичелай пара масабурукай фикирзавайди. РикIел Фатима Аликберова, Риза Шихсаидов, Къемер Палчаева, Агьадуллагь Султанов, Вагьид Вагьабов хьтин тIварар къвезва. Абур чи республикадин здравоохранение арадал гъайибурун сифте жергейрай я…
Къе Донбассда, лап четин шартIара, чи кьегьал аскерринни чкадин агьалийрин сагъламвал хуьз алакьзавай ксар Аллагьдин патай пай ганвай векилар тушни бес!.. Масадан уьмуьр хуьн патал вири къуватар эцигиз гьазурбур я халисан духтурар!..
Мердали Жалилов
