Инсаният виликди финин карда чирвилери дегь заманайрилай инихъ важиблу чка кьазва. Абуру инсандин мумкинвилер гегьеншарзава. Чирвилерин чIехи метлеб садрани квахьдач: мектеб куьтягьайла, институтрик экечIзава, илимдин рехъ давамарзава. Акьуллу, савадлу кас кьетIен жуьредин – виридалайни винизди тир девлетдин сагьиб я. Ихьтин ксарин тIварар халкьдин тарихда эбеди яз амукьда.
Дагъустанда савадлувилиз, илимдин сергьятар гегьенш хьуниз кьилди вичин тарих ава. Малум тирвал, XIX асирда Дагъустанда умуми образование къачуз жедай мектебар авачир, амма мискIинрин къваларив медресаяр гвай. Анра араб чIалал кIелиз-кхьиз чирзавай, Къуръандиз талукь, арифметикадай, географиядай, теологиядай, риторикадай, гьакIни са жерге маса тарсар гузвай. Медресада кIелзавайдаз муталим лугьузвай. Медреса акьалтIарайла, муталимрикай медресадин муаллимар ва я диндин алимар хьунин рехъ ачух жезвай. Хъсандаказ кIелзавай муталим чирвилер ахтармишун патал просветителвилин центрадиз ракъурзавай. Ихьтин муталимрикай сад Ярагъ Мегьамед тир. Са гафуналди, Дагъустанда диндин чирвилер къачуниз вичин бине авай.
Дагъустан Россиядик акатайла, умуми образованидин мектебар ачухиз башламишна. Зи фикирдалди, халкьдин савадлувилин маканар тир абурни гьар сад кьетIен фикир гуниз лайихлу я. Къе лагьайтIа, заз жуван хайи Киркарин мектебдин тарихдикай ихтилат ийиз кIанзава.
Дяведин вахтунда Киркарин хуьр исятда хьиз дуьзен чкадал алачир — дагъларин ценерив гвай. Яшайишдин рекьяй къулайвилер авачиртIани, чирвилер къачунал инсанрин рикI алай. Дагъда авай хуьре 1916-1922-йисара мискIиндин мектебди Исламдай чирвилер гузвай. Ина сифтегьан муаллимар кьве стха тир: Малла Али ва Малла Башир. 1922-1929-йисара, медресайрин кIвалах акъваз хьайидалай кьулухъ, кIелун-кхьин чирдай кIвалер кардик хьана.
1935-1937-йисара хуьруьн аялри кьве йисан мектебда кIелзавай, ам советрин девирдин сифтегьан мектеб тир. Гуьгъуьнлай адакай ирид йисанди хьана. Ам хуьруьн жемятди накьвадин керпичрикай мел-бигердин къайдада эцигнавай дараматда авай.
А йисара Мегьарамдхуьруьн районда 3 мектеб авай: Мегьарамдхуьре, Тагьирхуьре ва Кирка. Мектебда юкьван дережадин чирвилер къачун патал патарив гвай (гьакIни яргъара авай) хуьрерин Филерин, Гъепцегьрин, Гилийрин, Къуюстандин, Муьгъверганрин, Хуьрелрин, Чахчарин аялар гьа и пуд мектебдиз финиз мажбур тир. Четинвилер фикирда кьуна ва яргъай къвезвай аялриз къулай шартIар тешкилун патал гадайриз кьилди интернат ва общежитие ачухнавай. Рушар лагьайтIа, чкадин жемятдин кIвалера амукьзавай.
Советрин уьлкведин сифте йисара аялриз кIел-кхьин чирун четин кар хьана, гьикI хьи, тарсар гудай муаллимар тIимил тир. Четин гьалдай экъечIунин карда Киркарин хуьруьн инсанриз машгьур, зурба, акьалтIай савадлу муаллимри куьмек гана. Абурукай яз, вичин ери-бине Курскдин областдин Дмитриевский райондин Селинск хуьряй тир, Благовещенскдин госпедуниверситет акьалтIарнавай Жафарова Зинаида Касьяновнадин тIвар кьаз жеда. Вуз акьалтIарайла, дагъдин хуьруьз рекье тур ада Киркарин мектебда пенсиядиз экъечIдалди зегьмет чIугуна. Мадни чи хуьруьн мектебда ихьтин муаллимри тарсар гана: Зинаида Афанасьевна Радченкоди, Лидия Коротковади, Раиса Скамбричовади (гуьгъуьнлай ада районда инспектор яз кIвалахна).
1953-йисуз Киркарин мектеб юкьван образование гузвайдаз элкъуьрна. И кардик чи хуьруьнэгьли, а чIавуз КПСС-дин Дагъустандин Обкомдин кьвед лагьай секретарь яз кIвалахзавай Гьажи Апаевич Аликберова еке пай кутурди къейд тавуна жедач.
Киркарин мектебдин сад лагьай директор – Тажидинов Тажидин муаллим Зугьрабахуьряй тир. 1937-йисуз и къуллугъдал хуьрелви Фатагьов Абдулхаликь муаллим тайинарна.
Дяведин йисара – Зугьрабахуьряй тир Шерифов Мегьамед-Садикь (1942-йис) ва Татарханрин хуьруьнэгьли Гьажиагъаев Мамед хьана. Идалай кьулухъ Киркарин хуьруьн мектебдин директордин везифаяр физикадинни математикадин илимрин кандидат, профессор Абдул Закиевич Эфендиева, хуьрелви Нурдин Алиева, киркави Аюб Хидирова тамамарна.
Гуьгъуьнин йисара — Г.Б. Букарова (1954-1959), Шафи Багьаутдинович Багьаутдинова (1959-1966), Мусануф Гьажикъулиевич Гьажикъулиева (1966-1971), Мефтяли Фаталиевич Гьамидова (1971-1983), Аким Алимович Акимова (1983-1991), Баламет Бегович Бегова (1991-1993), Абдулмалик Абдулгьамидович Гьамидова (1993-2009), Халумагъа Багаметовна Мегьамедеровади (2009-2014). Алай вахтунда мектебдин директор Магьарамов Салигь Идрисович я.
Киркарин мектебдай зегьметчи, савадлу, неинки районда, гьакIни республикада машгьур инсанар гзаф акъатна: духтурар, агрономар, инженерар, культурадин хилен зегьметчияр… Абурукай сад винидихъ тIвар кьунвай ва алай вахтунда мектеб вичин тIварцIихъ галай алим, профессор, РСФСР-дин лайихлу деятель Аликберов Гьажи Апаевич я. Киркарин мектебдин выпускникрикай яз алимар, профессорар Ибрагьимов Авейс Ибрагьимовичан, Садикьов Садикь АбдулмутIалибовичан, Эзберов Хийирбег ТIагьирбеговичан, Рамалданов Гьахъверди Рамалдановичан, Ханов Рейманан тIварар кьаз жеда. Киркарин мектебдикай патарив гвай хуьрерин мектебар патал кадрияр гьазурдай макан хьана лагьайтIа жеда.
Гьайиф хьи, хуьруьн жегьилар хизанарни галаз шегьерриз куьч хьунин гьерекат акъваз тахьун себеб яз, мектебда аялрин кьадар къвердавай тIимил жезва. Исятда мектебда 28 муаллимди тарсар гузва. Умуд кутазва хьи, Киркарин мектебдин кIвалах акъваз жедач.
Милана Хидирова, ДГУ-дин филфакдин РДО-дин 3-курсунин студентка
