23-майдиз Ахцегь райондин депутатрин Собранидин сессиядал,  рейсадвилелди се­сер гуналди, райондин кьилин къуллугъдал Абдул-Керим Палчаев хкянай.

Эхиримжи йисара Ахцегь районди, рес­публикадин ва федеральный программайра иштиракиз, халкьдин яшайиш хъсанарун патал жуьреба-жуьре рекьерай хъсан нетижаяр къалурзава: цIийи школаяр, аялрин бахчаяр, ФАП-ар, спортдин майданар, культурадин дараматар эцигзава, рекьер-хулер ремонтзава…  Ахцегь район хъсан патахъ дегиш жезвайди аказва. И кар къе гзаф хьанвай туристрини къейдзава. Кьилинди, район вилик тухунин карда къачунвай йигинвал, зайифар тавуна, давамарун я.

– Яргъал йисара Ахцегь райсобранидин председателвиле кIвалахиз, гьелбетда, заз райондин кими-эксик месэлаяр ва абур гьялдай рекьер, гьакI гьукумдин органри гьикI кIвалахзаватIа, бюджет ва адан ала­къа­яр гьикI арадал къвезватIа хъсандиз чида. Бюджетдин мумкинвилер сергьятламиш хьанвай шартIара республикадин ва федеральный программайра иштиракун ва бюджетдинбур тушир  такьатар желбун иллаки важиблу я. Ида чаз вилик эцигнавай месэлаяр гьялдай мумкинвал гуда, – лугьузва А-К. Палчаева.

Райондин цIийиз хкянавай регьберди къейд авурвал, хуьруьн чкада яшайишдин къулай шартIар авачирвиляй жегьилар шегьеррихъ физва.

— Гьавиляй чи мурад-къаст районэгьлий­риз чкадал шегьердин хьтин шартIарни мум­кинвилер яратмишун я, — лугьузва ада. — И жигьетдай кьетIен фикир экономикадин, образованидин, культурадин месэлайриз гуда. Гьар сада вичин къуллугъдин везифаяр намуслудаказ тамамаруналди чна Ахцегьар женнетдин пипIез элкъуьрда. И карда чаз, Аллагьдиз шукур, куьмек гудай ватанперес, жумарт рухваярни ава. Куьрелди лагьайтIа, за жуван программада асул фикир къадим Ахцегьар цуьк акъуднавай дагълух шегьердиз элкъуьруниз ва ина жемятдиз, вири районэгьлийриз яшайишдин къулай шартIар яратмишуниз гуда.

Ингье район экономикадин, культурадин ва яшайишдин рекьяй вилик тухунин гьакъиндай адан программадик квай бязи месэлаяр:

Ахцегьрин ХIХ асирдин урус къеле цIийи­­кIа туькIуьр хъувунин ва халкьдин хийир­диз ишлемишунин мураддалди тешкилнавай мергьяматлувилин «Ахцегьрин къеле» фондуни культурадин ирсинин объект 49 йисан муддатдалди кирида кьунва. Гележегда ана музейдинни туриствилин комплекс ва Россиядин ФПС-дин кадетрин корпус кардик кутада.

Ахцегьрин магьлейрин куьгьне мис­кIинар туькIуьр хъийида.

Алай вахтунда виче АООШ авай тарихдин дарамат Мирзе-Али къазидин машгьур ктабханани галай медреса хьиз туькIуьр хъийида. Гьа са вахтунда школа патал девирдин истемишунрив кьур цIийи дарамат эцигда.

Ахцегьрин куьгьне пай, юкьван асиррин милли архитектура хвена, цIийикIа туькIуьр хъийида.

Райцентрада, куьгьне «Самур» мугьманханадин чкадал, ам чукIур хъувуна, вири къулайвилерин цIийи мугьманхана хкажда.

«Ахцегьрин ичер» бренд арадал хкун патал 105 гектардин майданра гзаф бегьер гудай ичин багъ ва 60 гектарда уьзуьмлухар кутада.

Емишар хуьн патал махсус холодильникралди тадаракламишнавай гьамбархана туькIуьрда.

Хуьрерин культурадин кIвалер капитальнидаказ ремонтда.

Калукрин хуьре девирдин истемишунрив кьур школадин дарамат эцигда.

Школадин яш тамам тахьанвай вири аялриз чкаяр хьун патал Ахцегьа, Луткуна, Калука, Цуругъа аялрин бахчаяр арадал гъида.

Къ.Межидован тIварунихъ галай аялрин яратмишунрин кIвал (ДДТ) патал, гьакIни Аскар-Сарыджадин тIварунихъ галай худо­жественный школадин цIийи дараматар эцигда.

 Районэгьлияр хъвадай михьи целди таъминарда.

Райцентрадин ва чIехи хуьрерин къенепатан куьчеяр аваданламишда ва икI мад.

Лугьун хьи, амайбурукай рахун гьеле фад я, инал къалурнавай эхиримжи пункт активнидаказ уьмуьрдиз кечирмишзава.

Алай вахтунда Ахцегьа Ленинан тIва­ру­нихъ галай шегьредик квай са куьче-переулок,  Гьасанагъа Мурсалован, Муртуз Мусаеван, Къемер Палчаевадин, Етим Эминан, Айбике Гъаниевадин, Ахцегь Гьажидин тIварарихъ галай куьчеяр аваданламишунив эгечIнава. Жемят цикай хкуд тавун патал, гьелелиг куьчейра куьгьне турбаяр туна, хъвадай цин – булахриз яд гъидай саки 2 км мензилда цIийи турбаяр тухузва. Чилик кутун патал гъанвай пластикдин гьар жуьре диаметрдин (110, 63, 50 мм)  турбаяр чпиз махсус сертификатар авай ва экологиядин жигьетдай михьи мягькембур я. Адалайни гъейри, дигидай ятар куьчейра гьат тавун ва рехъ жезмай кьван гьяркьуь авун патал асбестдин турбаяр твазва, гьакIни йифен экверин махсус шалманар акIурзава.

Гьа са вахтунда Самурдин, Коммунаррин, Мукьтадир Айдинбегован, СтIал Сулейманан, Алирза Саидован тIварарихъ галай куьчеяр туькIуьрун патални герек чарар-цIарар гьазурзава. Республикада туризм вилик тухунихъ рекье тунвай проект­рин конкурсда гъалиб хьуникди республикадин бюджетдай 10 миллион манат пул чара авунва. Адахъ Шарвилидин, Юрий Гагаринан куьчейра ва Уста Идрисан чарх алай муькъуьн (Гъуьйи кимин) майданда тIебии къван твадайвал я. И кар патал аукцион малумарнава. ГьакIни Самур, Коммунаррин, М.Айдинбегован, С.Къалантарован,  Гь.Агьмедован, С.Сулейманан, А.Саидован, Къ.Пирсаидован, Шарвилидин куьчеяр та Лаян муькъуьв кьван ишигълаван авун патал аукцион малумарнава. Амай куьчеярни нубат-нубатдалди вири туькIуьр хъийида.

— Эхь, райцентрадин анжах са рекьер къайдада туниз республикадин транспортдин ва рекьерин майишатдин министерстводай тахминан 20 миллион манат пул серфзава. Алава яз, гьа рекьера хъвадай ва дигидай цин месэлайриз – 17 ва йифен эквер дуьзмишуниз – 7 миллион манат, — къейдна райондин кьили.

– Абдул-Керим Нажмудинович, квез чида хьи, алай вахтунда райцентрада ва бязи хуьрерани четин месэлайрикай сад жемят хъвадай михьи целди таъминарун я. Кардик квай «Мацар-Ахцегьар» ва «Лекье дере-Ахцегьар» турбайрин яд (адан ерини хъсанди туш) бес жезвач. Цин турбаяр дегишарзава, хъсан я. Амма жемят целди таъминариз жедани?

— И кар фикирда кьуналди цIи чна, заказчик райадминистрация­ яз, Ахцегьиз Рутулрин Лалаан дередин михьи яд гъизва. Алай вахтунда спонсоррин куьмекдалди гьазурай эцигунринни сметайрин документар госэкспертизадай акъудзава. Эцигун­рин кIвалахар республикадин «Михьи яд» программадин гьисабдай кьиле тухуда. Турбайра авай яд михьдай махсус имаратар Цуругърин хуьре жеда. Халкьдин сагъламвилин ва яшайишдин метлебдин и чIехи про­ектдихъ галаз санал чна райцентрадин жемят неинки михьи целди тамамвилелди таъминарунин, гьакI шегьердиз барабар Ахцегьа гьакI  канализациядин месэлани гьялда.

Ихтилат кватай чкадал къейд ийин, цIи чи фикирдик Ахцегьа аялрин «Солнышко» бахча, бинедилай Рагьимат Гьажиевадин тIва­рунихъ галай музшкола ва Фрид Кисрие­ван тIварунихъ галай юннатрин станция капитальнидаказ ремонтун (меценатрин куь­мекдалди республикадин талукь тир конкурс­да гъалиб хьуникди  пулдин грантар къачунва), Ахцегьа Эсед Шагьмарданован тIва­рунихъ галай спортшкола эцигун (исятда а школа авай дарамат 2-АСОШ-динди я) ва са жерге маса месэлаяр ква. Алай вахтунда Фиярин хуьруьн тарихда сифте яз чна чкадин бюджетдин гьисабдай вацIалай элячIдай мягькем муьгъ (гьяркьуьвал – 1,5 ва яргъивал – 110 метр) эцигзава. Инал чпикай рахай вири крар, Аллагьдин куьмекдалди, гъилевай йисуз тамамвилелди бегьемарда.

Ахцегь район женнетдин пипIез элкъуьрун патал алахъна кьиле тухузвай и крар, гьелбетда, садлагьана ваъ, спонсорар тир Палчаевринни Пашаеврин хизанрин иштираквал аваз гъилевай йисан мартдилай гъиле кьуна тухузвай еке зегьметдин бегьер-нетижа яз арадал къвезва. Хайи ватандихъ рикI кузвай кьегьал, жумарт рухваяр чаз гьар са хуьре ава. Ахцегь район экономикадинни яшайишдин хилерай республикада кIвенкIвечибурун жергедиз акъудун, адаз виликан машгьурвал хкун патал, умудлу я, абуру чпин пайни кутада.

Ихтилат кватай чкадал жемятдивай кIевелай тIалабзава: гьуьрметлу юлдашар, общественный рехъ-хвал туькIуьр хъувун, куьчейра къир цун хьтин халкьдин яша­йишдин метлебдин важиблу месэла гьялзавайла, куь кIвалерин виликай физвай машинрин рекьер са тIимил кьван гегьеншариз алахъ (им еке суваб кар я), цин хулерни къаналар, чпин участокрин ва гьаятрин жугъунарни цлар гуьнгуьниз хкваш, марфадин ятар къавалай рекьел-асфальтдал авахьдайвал ийимир, рекьера ятар твамир, цин хулеризни къаналриз чиркин ятар авадармир, яшайишдин амукьаяр (ТБО) гьинал хьайитIани гадармир, рекьерин къерехрив эцигунрин материалар тамир, гьакIни гуьтIуь рекьерин къерехрив машинар яргъалди акъвазармир. Им куьне куьн патал, чи хуьрерин къамат хъсанарун, михьивал, общественный низам-къайда хуьн, са гафуналди, агьалийрин яшайишдин къулайвал патал ийизвай крар я.

Дашдемир  ШЕРИФАЛИЕВ