Газ михьи авун ­патал

Россиядин алимри тIебиатдин газ уг­лекислый газдикай михьи ийиз хьун мумкин тир затIар (фильтрующие мембраны)­ арадал гъунин винел кIвалахзава. И кардин макьсад газ кунин ери хъсанарун ва адан куьмекдалди кардик кутазвай алатар къайдадикай хкатунин дуьшуьшар тIимиларун я. ЦIийиз арадал гъиз кIанзавай махсус алатрин кIвалах инсандин организмдиз тешпигьди жеда. Идакай «Новости» РИА-ди хабар гузва.

Чешмеди къейдзавайвал, Д.И.Мен­де­­лееван тIварцIихъ галай РХТУ-дин (Рос­сийский химико-технологический универ­ситет) ва Нижний Новгороддин госунивер­ситетдин химикри-технологри санал тIе­би­атдин газдикай углекислый газ кьадай­ (улавливание) технология арадал гъанва.­ Технология хъсан кужумдай мембрандин куьмекдалди туькIуьрнавайди я. И шей гьам экономикадин, гьамни экологиядин рекьерай артуханвал, хийирлувал авайди хьанва: ам тIебиатдин газ рукварикай (примеси) михьи авунин кIвалахра ишлемишиз жеда.

Университетдин ректор Илья Воротынцева къейд авурвал, алай вахтунда­ газдикай углекислый газ мембрандин къайдадалди хкудунал гьам Россиядин, гьамни къецепатан уьлквейрин илимдин­ гзаф дестеяр машгъул жезва, вучиз ла­гьайтIа газдин къаришмаяр (смеси) углекислый газдикай михьунин кIвалах хцидаказ акъвазнава.

Мембранри арадал гъизвай кIвалах алимри чан алай тIебиатда кьиле физвай гьаларихъ галаз гекъигзава, мисал яз, и кар дуркIунра иви михьи хьуниз ухшар я.

Кьадар артух хьанва

Уьлкведа гепатитдин, сифилисдин ва педикулездин начагъвилер квай агьалийрин кьадар артух жезва. Росстатдин азарриз талукь и статистикадиз врач-эпидемиолог Геннадий Онищенкоди къимет гана.

ИкI, гепатит А квай пациентрин кьадар тек са йисуз 64,7 процентдин артух хьанва. Гепатит В квайбурун  — 47,2 ва гепатит­ С квайбурун — 59,5 сифилисдин начагъвал квай агьалийрин кьадар — 7,4 ва педикулездик начагъбурун кьадар 34 процентдин артух хьанва. Экспертдин гафаралди, и месэла чарасуз­даказ диспансеризация авуникди гьялиз жеда.

Къалабулух кутазвай рекъем

Уьлкведин алимри тухвай цIийи ахтармишунри къалабулух кутадай статис­тика ачухарнава: Россиядин рекьера жезвай бедбахтвилин дуьшуьшрин умуми гьисабдикай саки са пай аварияр улакь гьалзавайбурун дикъет гаджетрал желб хьуникди арадал къвезва. Идакай «Российская газета» изданиди хабар ­гузва.

ИкI, 45 ахтармишун кьиле тухунин нетижада ашкара хьайивал, уьлкведин рекьера бедбахтвилин дуьшуьшрин 40 процент улакьар гьалзавайбур галат ва абурун фикир алакъадин жуьреба-жуьре алат­рал (телефон, смартфон, гаджет ва икI мад) желб хьуникди арадал къвезва. Гзафни-гзаф абурун дикъет видеорегистраторри, новигациядин къурулушри, смартфонри, улакьдин панелдал алай дисплейри чпел желбзава.

Тежрибади къалурзавайвал, вини дережадин технологийрин алатар арадал гъуни улакьар гьалзавайбур патал къулай шартIар яратмишнаватIани, абур бед­бахтвилин дуьшуьшрин себебкарарни жезва. И кар фикирда кьуна, рулдихъ ацукьнавай гьар са касди чпин дикъет къакъуддай затIарал фикир желб хьуникай мукъаятвал хвена кIанда.

40 йикъалай – чан алаз

Колумбиядин Амазонкадин джунглида самолёт чилел аватунин бедбахтвал  хьайидалай кьулухъ квахьай кьуд аял и йикъара чан алаз гьат хъувуна. Идакай «МК» изданиди хабар гузва.

РикIел хкин, ирид кас авай самолёт­ 1-майдиз Сан-Хосе-де-Гуавьяре шегьер­дай Араракуарадиз (Амазонас вилаят)­ фи­дай рекье двигатель кардикай хкату­нин­­ нетижада чилел аватна. Дуьшуьш хьайидалай кьулухъ кьве гьафте алатайла ам аватай чкадилай пуд касдин – аялрин дидединни кьве пилотдин — мейитар гьат хъувуна, амма 13, 9, 4 йисарин ва 11 вацран яшда авай аялар я дуьшуьш арадал атай чкадилай, я аниз мукьва мулкарай жагъанач.

Амма гуьгъуьнлай махсус идарайрин векилриз абурал чан аламайдакай хабар гузвай лишанар акуна: гел жагъурдайбурун дестедиз самолет аватай чкадилай тахминан 500 метрдин яргъа хьиз аялрин кIвачерин гелер, кIас янавай емишар ва ишлемишнавай подгузникар жагъана. Гьа икI, «Умуд» лишандик кваз аялрихъ къекъвезвайбурун серенжем башламиш хьана.

350 касдикай ибарат и дестеди са шумуд юкъуз кьиле тухвай серенжемди нетижа тагана тунач: 9-июндиз такьатсуз хьанвай аялар кIачIичIлух тамай гьат хъувуна. И кардикай уьлкведин пре­зидентди вичин «Твиттерда» малумат ­гана.

«The Guardian» изданиди кхьизвайвал, малум хьайивал, вири и вахтунда джунглидин яракьлу дестеярни вагьши­ гьайванар авай хаталу шартIара инде­ецрин Уитото тайифадай тир аялри­ тIур­фанризни, четинвилеризни дурум гуз, та­мун «бегьеррикай» дадмишиз, чпин ­уьмуьр къутармишун патал вири чалишмишвилер авуна. Марфар къвадайла, тарарин пешерикай гьатта чпиз алачухарни туькIуьрзавай. Чебни санал акъвазнавачир, рехъ жагъур хъувун патал датIана гьерекатдик квай.

Чешмеди къейдзавайвал, аялрин чIе­хи вах Леслидин алахъунар лап кар алайбур хьана. Аялрин викIегьвили гзафбур­ гьейранарна. Са шумуд юкъуз гьелек хьанвай, зайиф гьалда авай аялар жа­гъан­мазди, тади гьалда духтурханадиз агакьарна.

Такьатар чара ийида

РФ-дин Гьукуматди хуьруьн майишат­дин чилер мелиорация авунин карда акъат­завай харжийрин са кьадар пай эвез хъувун патал карчийриз пулдин такьатар чара ийида. И макьсадриз 668 миллион манатдилай виниз ахъайдайвал я. Идакай уьлкведин хуьруьн майишатдин телеграм-каналди хабар гузва.

Чешмеди къейдзавайвал, пулдин такьатар 32 региондиз чара ийида. Абурун арада Краснодардин край, Дагъустан, Кеферпатан Осетия ва масабур ава.

Гьазурайди – Муса  Агьмедов